Hỗn loạn trong cơ quan liên bang Mỹ khi chính phủ đóng cửa

Chính phủ liên bang Mỹ bắt đầu đóng cửa từ ngày 1/10, sau khi các nghị sĩ đảng Cộng hòa và đảng Dân chủ không thể đạt thỏa thuận về ngân sách cho năm tài khóa 2026. Hai bên đều có những ưu tiên riêng về chính sách và quyết không nhượng bộ đối thủ.

Do không có ngân sách tài trợ, các cơ quan liên bang trong chính phủ Mỹ sẽ phải dừng những hoạt động không thiết yếu, chỉ duy trì những hoạt động cần thiết nhất. Văn phòng Ngân sách Quốc hội (CBO) ước tính khoảng 750.000 nhân viên liên bang có thể phải nghỉ việc tạm thời.

Đây không phải lần đầu chính phủ Mỹ đóng cửa và nguy cơ kịch bản này xảy ra đã được dự đoán từ nhiều tháng trước. Tuy nhiên, các cơ quan liên bang Mỹ vẫn chậm công bố kế hoạch ứng phó, khiến nhân viên lúng túng.

Theo kế hoạch đóng cửa, Cơ quan Bảo vệ Môi trường (EPA) chỉ giữ lại 11% nhân sự làm việc. Nhưng cuối ngày 30/9, nhiều nhân viên EPA lại bất ngờ nhận thông báo không phải nghỉ việc tạm thời như dự kiến, mà sẽ tiếp tục làm trong những chương trình vẫn còn kinh phí.

Thông thường, khi một cơ quan vẫn có thể duy trì hoạt động trong thời gian chính phủ đóng cửa nhờ còn kinh phí, điều này sẽ được ghi rõ trong kế hoạch ứng phó. Tuy nhiên, kế hoạch của EPA lại không đề cập đến điều đó, khiến nhân viên băn khoăn liệu họ có phải làm việc mà không được trả lương hay không.

"Hãy tiếp tục làm việc theo các chương trình mà cấp trên dẫn dắt", Aaron Szabo, trưởng phòng phụ trách về không khí của EPA, viết trong bản ghi nhớ gửi nhân viên ngày 1/10, thêm rằng họ sẽ được "thông báo nếu có bất kỳ thay đổi nào về tình trạng công việc".

Một nhân viên Cơ quan Công viên Quốc gia (NPS) cho biết các thông tin họ nhận được "hết sức hỗn loạn và thay đổi liên tục cho đến tận chiều 1/10". Một số người được thông báo nghỉ việc tạm thời, nhưng lưu ý trạng thái này có thể thay đổi bất kỳ lúc nào.

NPS cũng chưa thông báo rõ về việc có cho dừng hoạt động hơn 400 công viên thuộc quản lý của cơ quan này hay không. Trong lần chính phủ đóng cửa 35 ngày năm 2018-2019, nhiều công viên của NPS vẫn hoạt động nhưng do thiếu nhân sự, tình trạng phá hoại đã xuất hiện.

Tượng Nữ thần Tự do vẫn mở cửa đón khách trong ngày 1/10, nhưng kinh phí duy trì dự kiến cạn kiệt trong vài ngày tới. Bộ Tư pháp Mỹ đã đề nghị các thẩm phán trên khắp Mỹ dừng xét xử nhiều vụ kiện dân sự, bởi họ không có đủ nhân sự để giải quyết trong thời gian chính phủ đóng cửa.

Tại Viện Y tế Quốc gia (NIH), hoạt động nghiên cứu và chăm sóc bệnh nhân đối mặt nguy cơ bị đảo lộn.

Những bệnh nhân đang tham gia các nghiên cứu tại cơ sở được mệnh danh là "ngôi nhà hy vọng" này vẫn tiếp tục được chăm sóc. Tuy nhiên, bệnh nhân mới cần tiếp cận liệu pháp thử nghiệm sẽ không thể đăng ký tham gia, trừ một số trường hợp đặc biệt, và sẽ không có dự án mới nào được khởi động.

Các nhà khoa học đối mặt nguy cơ công trình nghiên cứu tốn kém bị bỏ phí khi thiếu nhân sự, bởi khoảng 75% nhân viên NIH sẽ nghỉ việc tạm thời. Những người còn lại chủ yếu là nhân sự bệnh viện, an ninh và chăm sóc động vật thí nghiệm.

Tình hình thêm căng thẳng khi Văn phòng Quản lý và Ngân sách Nhà Trắng gửi yêu cầu đến các cơ quan liên bang, yêu cầu chuẩn bị phương án RIF (reduction-in-force), tức sa thải vĩnh viễn nhân viên trong các chương trình không được tài trợ hoặc không phù hợp với ưu tiên chính sách của Tổng thống Donald Trump.

Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt ngày 1/10 cho biết họ "đang phối hợp với các cơ quan liên bang để xác định xem những bộ phận nào có thể cắt giảm và tin rằng việc sa thải là điều khó tránh khỏi".

Giới chuyên gia mô tả đây là động thái chưa từng có và bình luận của bà Leavitt cho thấy chính quyền Tổng thống Trump không dọa suông. Văn phòng Sáng chế và Nhãn hiệu Mỹ (USPTO) được cho là đã thông báo một chương trình RIF vào ngày 1/10, ước tính sa thải khoảng 1% nhân sự.

"Nhiều nhân viên liên bang đã thấp thỏm về chuyện này suốt nhiều tháng qua", James Kirwan, luật sư lao động tại một cơ quan chính phủ Mỹ, trả lời Guardian.

Theo Kirwan, chính phủ đóng cửa khiến nhân viên liên bang tổn hại trên nhiều phương diện. Nhiều người, đặc biệt là nhóm có thu nhập dưới 100.000 USD mỗi năm, buộc phải rút tiền tiết kiệm, vay nợ thẻ tín dụng hoặc hình thức khác để cầm cự cho đến lúc được truy lĩnh lương sau khi chính phủ mở cửa trở lại.

Jaime Billert, có chồng trong lực lượng tuần duyên Mỹ, đã yêu cầu các con cắt giảm chi tiêu không cần thiết, như ăn uống bên ngoài. "Bố bây giờ chưa được trả lương, trong khi đây là nguồn thu nhập chính của cả nhà", cô Billert nói với con.

"Đó là còn chưa kể đến vấn đề tinh thần và tâm lý. Chúng tôi là nhân viên liên bang vì thực sự quan tâm đến chính phủ liên bang và phục vụ người dân. Không được làm việc khiến chúng tôi cảm thấy tổn thương", Kirwan tiếp tục. "Và còn nỗi sợ bị sa thải nữa".

Theo thống kê, trong vài ngày đầu của đợt đóng cửa này, số nhân viên liên bang tiếp tục làm việc nhiều hơn so với những lần trước. Nguyên nhân là một số cơ quan vẫn còn kinh phí riêng không phụ thuộc vào ngân sách hàng năm do quốc hội phê duyệt.

Hơn 74.000 nhân viên Sở Thuế vụ Mỹ (IRS) vẫn có thể làm việc bình thường trong ít nhất một tuần đầu tiên của đợt đóng cửa. IRS duy trì hoạt động nhờ một nguồn quỹ đặc biệt do đảng Dân chủ thiết lập năm 2022, đề phòng khi ngân sách thường niên bị cạn.

Hiện chưa rõ đợt đóng cửa này của chính phủ Mỹ sẽ kéo dài trong bao lâu. Hai đảng Cộng hòa và Dân chủ đều chưa thể hiện dấu hiệu nào cho thấy họ có thể đàm phán thực chất. Giới phân tích cảnh báo tình trạng này càng kéo dài, hậu quả đối với công chúng và đội ngũ nhân viên liên bang sẽ càng nghiêm trọng.

Như Tâm (Theo Reuters, Guardian, AP)