Hồn Hà Nội vẫn trong '36 phố phường' của Thạch Lam

Kỷ niệm 71 năm Giải phóng thủ đô là dịp để nhìn lại những giá trị bền vững làm nên bản sắc Hà Nội.

Trong đó cuốn Hà Nội 36 phố phường của nhà văn Thạch Lam, một tùy bút kinh điển ra đời hơn 80 năm trước, vẫn là tác phẩm soi chiếu rõ "hồn phố" thanh lịch và tinh tế của mảnh đất nghìn năm văn hiến.

Không ồn ào hay tráng lệ, Hà Nội 36 phố phường lưu giữ Hà Nội bằng cái nhìn của một người con sinh ra và lớn lên nơi đây. 

Hơi thở Hà Nội trong trang sách của Thạch Lam

Là thành viên của Tự Lực Văn Đoàn, Thạch Lam chọn lối đi riêng không miêu tả sự hào nhoáng, cũng không nặng nề phê phán, mà nhẹ nhàng viết về cái đẹp nhỏ bé, giản dị trong đời sống thường ngày.

Những trang viết của ông như những mảnh ký ức êm đềm: tiếng rao đêm trên phố Hàng Bạc, hương cốm làng Vòng đầu mùa, hay chén chè buổi sớm... Thạch Lam không chỉ tả cảnh, mà còn khơi gợi cảm xúc, âm thanh, nhịp sống để mỗi người đọc đều thấy một phần ký ức của chính mình.

Giữa những món ăn bình dị của đất Bắc, bún chả Hà Nội hiện lên như một biểu tượng của sự tinh tế giản đơn. 

Thạch Lam từng tự hỏi: vì sao những thứ tưởng chừng tầm thường như bún, thịt nướng, rau thơm khi kết hợp lại sinh ra được một hương vị riêng đến thế?

Ông cho rằng người đầu tiên nghĩ ra bún chả xứng đáng được tôn vinh như một nghệ sĩ sáng tạo, bởi đã góp cho đời một "tác phẩm" vừa dân dã vừa thanh nhã.

Theo Thạch Lam, cái đặc sắc của bún chả Hà Nội không chỉ ở thịt nướng trên cặp tre tươi hay bún cuộn lá mảnh, mà còn ở thứ nước chấm vừa vặn. 

Và đặc biệt là húng Láng, thứ rau chỉ đất Hà Thành mới trồng được, đem đi nơi khác cũng hóa ra mùi bạc hà. Chính những chi tiết nhỏ bé ấy làm nên cái hồn tinh tế, cái duyên ngầm mà người Hà Nội luôn tự hào gìn giữ.

Ở cuốn Hà Nội 36 phố phường, Thạch Lam dành nhiều trang viết cho không khí Tết, từ lúc chuẩn bị, khi Tết đến, cho đến sau Tết. Trước Tết, phố phường rộn ràng người đi sắm sửa, mùi mứt kẹo, hương trầm lan khắp các ngõ nhỏ. 

Trong Tết, Hà Nội như chậm lại, những gánh hàng rong vắng bóng, thay vào đó là tiếng pháo, tiếng cười, và cái cảm giác sum vầy len lỏi trong từng mái nhà. 

Hà Nội 36 phố phường không chỉ là tập tùy bút về phố xá, mà còn là một tư liệu văn hóa, đời sống, phản chiếu cách người Hà Nội cảm nhận cái đẹp và ứng xử với đời.

Tác phẩm cũng thể hiện tư tưởng nhân văn sâu sắc: tình yêu con người, tình thương với người lao động nghèo, và niềm tin vào cái đẹp giản dị. 

Giá trị bền vững của một tùy bút kinh điển

Trên phương diện nghệ thuật, Hà Nội 36 phố phường thể hiện rõ bút pháp tinh tế và nhân văn của Thạch Lam. 

Ông có khả năng "nâng cái bình thường lên hàng nghệ thuật", biến những gánh hàng rong, hàng quà, những người lao động bình dị thành biểu tượng của vẻ đẹp Hà Nội, biến những điều bé nhỏ thành biểu tượng của ký ức tập thể.

Giữa thời kỳ văn học 1930-1945, khi nhiều cây bút mải mê với hiện thực xã hội, Thạch Lam chọn cho mình chủ nghĩa cảm xúc, viết để gìn giữ niềm tin vào con người và cái đẹp. 

Chính sự dịu dàng ấy khiến Hà Nội 36 phố phường vẫn được yêu mến suốt hơn tám thập kỷ.

Tác phẩm không chỉ là một bức chân dung văn chương của thành phố, mà còn là bản giao hưởng của ký ức. 

Trong từng trang viết, người đọc có thể nghe tiếng chuông chùa, bước chân trên phố cổ những âm thanh và hương vị tưởng đã cũ mà vẫn còn nguyên trong tâm trí người Hà Nội.

71 năm Giải phóng thủ đô không chỉ là mốc son lịch sử, mà còn là dịp để nhớ rằng trong từng con phố, từng mái ngói, vẫn còn đó linh hồn Hà Nội.