Hoạt động cứu trợ bão lũ 100 năm trước

Dù không phản ánh toàn bộ quá trình khắc phục hậu quả trận bão lũ năm 1924, nhưng những tài liệu lưu trữ ở Trung tâm Lưu trữ quốc gia I cho thấy sự vào cuộc và ủng hộ của các tổ chức, cá nhân khi ấy.

Ảnh trận lụt ở miền Bắc những năm 1920. Nguồn: Bulletin des Amis du vieux de Hué.

Thời Pháp thuộc, theo thống kê từ năm 1909 đến năm 1930 có 30 trận bão lớn đổ bộ vào Bắc Kỳ, gây mưa lớn và ngập lụt trên phạm vi rộng. Đặc biệt trận bão lũ 1924 đã khiến nhiều đoạn đê xung yếu bị vỡ.

Trận bão lũ gây cảnh tượng đau thương

Theo tài liệu lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I thuộc Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước, trận bão lũ năm 1924 đã gây ra nhiều cảnh tượng đau thương, tàn khốc, gây thiệt hại nghiêm trọng về người, về của, hàng trăm nghìn người mất nhà mất cửa, trở thành những người vô gia cư.

Mặc dù các nhà chức trách đương thời đã triển khai các hoạt động cứu trợ kịp thời, nhưng nó vẫn không “hề hấn” gì với những tổn thất mà người dân phải cam chịu.

Trước tình hình này, Phủ Thống sứ Bắc Kỳ đã có công văn gửi ông Lê Trung Ngọc, Chủ tịch Ủy ban Cứu tế Bắc Kỳ xin cấp phép thành lập Ban phụ trách việc quyên góp ủng hộ đồng bào lũ lụt Bắc Kỳ.

Tuy nhiên, với diễn biến phức tạp do hậu quả của trận bão lũ này gây ra, Chủ tịch Ủy ban Cứu tế Bắc Kỳ đã phải gửi công văn đến Trưởng ban Kinh tế Đông Dương (ngày 29/8/1924) nhằm kêu gọi chung tay cứu trợ đồng bào vùng lũ ở Bắc Kỳ. Văn bản này có đoạn cho biết:

“Vụ vỡ đê lớn nhất từ trước đến nay đã xảy ra ở đoạn đê thuộc làng Phi Liệt [Văn Giang, Hưng Yên]. Nước lũ một lần nữa lại tràn vào các tỉnh Bắc Kỳ, quét sạch mùa màng và gây ra những cảnh tượng đau đớn tột cùng không thể nào tưởng tượng nổi.

Bên cạnh những mất mát to lớn về vật chất, hàng trăm nghìn người nông dân bất hạnh của chúng ta bỗng nhiên trở thành những người vô gia cư, bị tước sạch mọi nguồn sống và phải gánh chịu những đau thương tàn khốc nhất. Mặc dù chính quyền ở cácđịa phương đã khẩn trương cứu trợ, song những cứu trợ này không đủ so với tổn thất, mất mát về người và của mà các địa phương phải gánh chịu.

… Tôi mạn phép kêu gọi quý Cơ quan chung tay quyên góp ủng hộ đồng bào gặp lũ…”.

Công văn số 51-SP của Chủ tịch Ủy ban Cứu tế Bắc Kỳ gửi Trưởng ban Kinh tế Đông Dương ngày 29/8/1924. Nguồn: TTLTQGI.

Công khai, công bằng

Cuộc quyên góp diễn ra ngay ra sau đó đã nhận được sự ủng hộ từ chính quyền tại Bắc Kỳ lúc bấy giờ. Bên cạnh đó, nhiều tổ chức tới từ miền Trung cụ thể là Thanh Hoá và cả tỉnh địa đầu Hà Giang cũng quyên góp ủng hộ. Công điện số 874^c ngày 06/9/1924 của Công sứ Thanh Hóa gửi Thống sứ Bắc Kỳ cho biết cơ quan này đã chuyển số tiền mà Hội nhạc Thanh Hóa đã thu được sau hai buổi diễn để ủng hộ đồng bào Bắc Kỳ bị bão lũ.

Bên cạnh việc kêu gọi quyên góp, ủng hộ tiền dành cho cho đồng bào phải gánh chịu thiệt hại do bão lũ gây ra, nhiều biện pháp cứu trợ đã được phân phối phù hợp, nhằm tạo sự cân bằng giữa các địa phương.

Chẳng hạn như một số đề xuất do Chủ tịch Ủy ban Cứu tế Bắc Kỳ đã nhấn mạnh việc cứu trợ bão lũ đảm bảo sự hợp lý và công bằng như: Cứu trợ kịp thời; Chính quyền địa phương, biết rõ nhu cầu cần cứu trợ của người dân, sẽ biết cần cứu trợ gì, cứu trợ như thế nào, vào thời điểm nào là hợp lý và kịp thời; Danh sách quyên góp và số tiền cứu trợ cần được công khai trên báo chí….

Việc sao kê, thuật ngữ ngày này là dùng để ghi chép và kê khai chi tiết các giao dịch của cá nhân, tổ chức thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định đã được Ngân hàng Đông Dương tại Hà Nội thực hiện nhằm báo cáo Thống sứ Bắc Kỳ về việc số tiền quyên góp có sự biến động.

Để triển khai công tác cứu trợ, trợ cấp phù hợp, theo báo cáo số 34/F của Trưởng phòng 3 gửi Thống sứ Bắc Kỳ về hoạt động cứu trợ bão lũ trong năm 1924 cho biết: “Để việc cứu trợ được kịp thời, thiết thực và hiệu quả nhất, chính quyền đã áp dụng các biện pháp sau: Trước tiên phải dùng ngân sách địa phương để cứu trợ, trợ cấp; Tiếp đó là miễn giảm thuế điền thổ cho người dân ở vùng gặp nạn. Sau đó mới là phân bổ tiền quyên góp được đến người dân gặp nạn”.

Cũng theo báo cáo số 34/F, tổng số tiền quyên góp ủng hộ lũ lụt trong năm 1924 là 128.728 đồng 3 xu và tổng số tiền đã cứu trợ là 127.177 đồng.