Hoạt động âm nhạc lệch chuẩn: Sai và sửa

Đã có những nghệ sĩ 'tự kiểm' về những sản phẩm âm nhạc có biểu hiện lệch chuẩn của chính mình, nhưng cần có hành lang pháp lý rõ ràng để họ yên tâm làm nghề và hiểu trách nhiệm của nghệ sĩ đến đâu.

"Âm nhạc lệch chuẩn" tạm hiểu là sử dụng ngôn ngữ phản cảm, dung tục, tiếng Việt không trong sáng, đả kích, công kích lẫn nhau, thể hiện thái độ ngạo mạn, thiếu văn minh, thiếu đạo đức nghề nghiệp và không tôn trọng khán giả hay cổ xúy sử dụng chất cấm, lối sống buông thả, giang hồ, tệ nạn xã hội...

Nhiều nghệ sĩ "tự kiểm"

Những ngày qua, không ít nghệ sĩ/công ty quản lý nghệ sĩ âm thầm xóa các sản phẩm âm nhạc có biểu hiện lệch chuẩn khỏi các nền tảng. Có thể kể ra các rapper Pháo, Hustlang Robber, GDucky, Rocky CDE...

Binz, Soobin, Rhymastic dù chưa bị nhắc tên thậm chí đã tự kiểm, xóa loạt sản phẩm âm nhạc "ăn chơi", nổi loạn của mình.

Trả lời Tuổi Trẻ, đại diện SS Label - công ty của ba nghệ sĩ này - cho biết đơn vị chủ động rà soát và điều chỉnh danh mục bài hát để đảm bảo phù hợp với định hướng hiện tại của chính công ty.

Định hướng thời gian tới là "phát triển hệ thống sản phẩm âm nhạc theo ngôn ngữ riêng nhằm lan tỏa những thông điệp tích cực, góp phần thúc đẩy nền văn hóa Việt Nam phát triển lành mạnh và văn minh".

Ca sĩ Jack hẳn có "trải nghiệm nhớ đời" sau ca khúc chứa những ngôn từ "ngạo mạn", nói lái tục tĩu biểu diễn ngày 16-10 tại Hà Nội.

Sau khi làm việc với cơ quan chức năng, Jack và Công ty J97 Promotion nhận trách nhiệm và lắng nghe mọi góp ý. "Với vai trò là người nghệ sĩ, tôi hiểu rằng mọi hành động, lời nói trên sân khấu của mình đều mang sức ảnh hưởng lớn đến cộng đồng.

Sự việc lần này giúp tôi hiểu hơn trong việc giữ gìn hình ảnh cá nhân và nhận thức về trách nhiệm văn hóa xã hội của người nghệ sĩ", Jack viết trên trang cá nhân.

Ngoài thông báo tạm dừng các hoạt động biểu diễn trong thời gian tới, trong đó có liveshow Trạm dừng chân vào ngày 1-11 tại Hạ Long, Jack nói ca sĩ cùng ê kíp sẽ rà soát và điều chỉnh toàn bộ các nội dung hoạt động, cam kết các sản phẩm sau này đều tuân thủ theo định hướng văn hóa, thuần phong mỹ tục.

Chấn chỉnh trên tinh thần định hướng, nâng đỡ

NSND Quốc Hưng, Giám đốc Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam, chia sẻ với Tuổi Trẻ, với các nghệ sĩ trẻ vi phạm, trước tiên nên nhắc nhở vì "các bạn vẫn còn trẻ và vẫn còn sửa được".

Tinh thần là mang tính xây dựng, sai đâu sửa đó, rút kinh nghiệm để họ tiếp tục làm nghề, đóng góp, cống hiến cho âm nhạc.

Nhạc sĩ Giáng Son cho rằng việc chấn chỉnh nên được thực hiện bằng tinh thần định hướng, nâng đỡ: "Mọi biện pháp xử lý nên hướng đến mục tiêu giáo dục và tái định hướng nhận thức, chứ không phải triệt tiêu khả năng sáng tạo.

Một nền âm nhạc lành mạnh cần được xây bằng tri thức, nhân cách, tự trọng nghề nghiệp và lòng yêu nghề của chính người nghệ sĩ".

Nếu phải xử lý vi phạm, Giáng Son bày tỏ "cần chia các vi phạm thành những cấp độ cụ thể để xử lý phù hợp, thay vì áp dụng một hình thức chung cho tất cả". Chẳng hạn ở mức độ nhẹ (ca từ thiếu chọn lọc, hình ảnh chưa phù hợp...), yêu cầu chỉnh sửa, gỡ bỏ hoặc cảnh cáo, đồng thời bắt buộc nghệ sĩ phải tham gia các buổi bồi dưỡng về văn hóa nghệ thuật.

Ở mức độ nghiêm trọng (sản phẩm có yếu tố phản động, kích động bạo lực, dung tục, đi ngược thuần phong mỹ tục) thì mới cần cấm sóng một thời gian dài, thậm chí xem xét truy cứu trách nhiệm pháp lý nếu có yếu tố vi phạm luật hiện hành.

Có tiêu chí để xử lý hành vi lệch chuẩn

Theo luật sư Hoàng Hà (Đoàn luật sư TP.HCM), pháp luật Việt Nam đã có khung sườn về nội dung bị cấm và chế tài trong biểu diễn được quy định tại nghị định 144 năm 2020 và nghị định 38 năm 2021. Việt Nam cũng có thể tham khảo các tiêu chí cụ thể mà các cơ quan quản lý của nước ngoài, trong đó có Trung Quốc, để quản lý nội dung biểu diễn.

"Song cần tập trung vào phương pháp xây dựng các tiêu chí rõ ràng để làm căn cứ xử lý các vấn đề lệch chuẩn, thay vì chỉ dựa vào những quy định chung chung về thuần phong mỹ tục hay đạo đức xã hội", luật sư lưu ý.

Ông cho rằng các tiêu chí phải được xây dựng dựa trên hệ thống pháp luật, truyền thống văn hóa và thể chế chính trị của Việt Nam.

"Cần cẩn trọng để không sao chép máy móc những quy định có thể bị xem là hạn chế quá mức quyền tự do sáng tạo của công dân đã được Hiến pháp công nhận", ông nói thêm.

Luật sư Hoàng Hà gợi ý "Việt Nam nên nghiên cứu khả năng ban hành một Luật Âm nhạc riêng trong tương lai hoặc ít nhất là nâng cấp các nghị định hiện tại lên một pháp lệnh hoặc luật chuyên ngành về lĩnh vực này".

Theo luật sư, hiện hoạt động âm nhạc đang được điều chỉnh bởi nhiều văn bản pháp lý ở các cấp độ khác nhau, chủ yếu là Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung 2019), nghị định số 144 năm 2020, nghị định số 38 năm 2021.

"Nhưng sự phân tán này bộc lộ những hạn chế trong việc điều chỉnh toàn diện một lĩnh vực nghệ thuật có tính đặc thù cao như âm nhạc", ông nói. Nếu có luật riêng cho âm nhạc thì "phải đủ linh hoạt và tiên tiến để theo kịp tốc độ phát triển của các nền tảng công nghệ hiện nay như YouTube, TikTok, Spotify...".

Luật sư nhận định trước mắt việc sửa đổi, bổ sung các nghị định 144 năm 2020 và nghị định 38 năm 2021... là ưu tiên hàng đầu, sau đó có thể từng bước xây dựng luật riêng cho âm nhạc khi thị trường đã chín muồi hơn.