HIV - 'án tử' thành bệnh mạn tính nhưng kỳ thị chưa dứt

"Kỳ thị với HIV vẫn hiện diện, khiến nhiều người ngại xét nghiệm, giấu bệnh và trì hoãn điều trị", bác sĩ Nguyễn Tấn Thủ, Hội Phòng chống HIV/AIDS TP HCM, nói tại chương trình tập huấn Thúc đẩy phối hợp liên ngành y tế - báo chí - cộng đồng truyền thông về HIV/AIDS không kỳ thị, ngày 13/9.

Đầu thập niên 1990, khi HIV/AIDS lần đầu được phát hiện tại Việt Nam, đó gần như là "bản án tử hình", "căn bệnh thế kỷ", "bệnh xã hội", người bệnh thường chỉ sống thêm một thời gian. Đến những năm 2000, thuốc kháng virus (ARV) được đưa vào điều trị, bức tranh hoàn toàn thay đổi. HIV từ chỗ vô phương cứu chữa trở thành bệnh mạn tính có thể kiểm soát, người nhiễm vẫn có thể sống khỏe, làm việc và sinh con bình thường.

Thế nhưng, ngày nay, nhiều người vẫn giữ định kiến vì thiếu hiểu biết, cho rằng HIV "dễ lây", sợ tiếp xúc gần gũi hay dùng chung vật dụng. Thực tế, virus chỉ lây qua đường máu, tình dục và từ mẹ sang con nếu không điều trị. Bộ Y tế hiện khẳng định HIV là bệnh mạn tính có thể điều trị và kiểm soát, thậm chí có thể đạt trạng thái "khỏi bệnh chức năng", người nhiễm vẫn duy trì tuổi thọ và sinh hoạt như người bình thường.

"Chúng ta đã có đủ công cụ y học để khống chế HIV, rào cản lớn nhất hiện nay không còn là thuốc, mà là sự kỳ thị và thiếu thông tin", bác sĩ Thủ nói.

Các biện pháp phòng chống HIV hiện đã đầy đủ, với thuốc ARV giúp người nhiễm không còn khả năng lây truyền, PrEP bảo vệ nhóm nguy cơ cao, bảo hiểm y tế chi trả phần lớn chi phí điều trị. Tuy nhiên, sự kỳ thị vẫn khiến nhiều người ngại xét nghiệm, người bệnh không dám công khai tình trạng, còn người không nhiễm thì e dè tìm hiểu vì sợ nhạy cảm. Vòng im lặng này làm giảm hiệu quả của các công cụ vốn đã sẵn sàng.

Tính đến tháng 6/2025, Việt Nam ghi nhận hơn 267.000 người nhiễm HIV, trong đó trên 250.000 đang sống và 116.000 ca tử vong lũy tích. Năm 2024 ghi nhận hơn 13.000 ca nhiễm mới, giảm một nửa so với năm 2010 nhưng vẫn ở mức cao. Đường lây chủ yếu hiện nay là quan hệ tình dục không an toàn, tập trung trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM), với xu hướng trẻ hóa khi hơn 37% ca nhiễm mới thuộc tuổi 16-29.

Theo bác sĩ Thủ, Việt Nam đã đạt nhiều tiến bộ nhưng mục tiêu chấm dứt AIDS vào năm 2030 vẫn còn nhiều thách thức. Tỷ lệ người được chẩn đoán, điều trị và kiểm soát virus bằng ARV chưa đạt chuẩn 95-95-95. Hiện có gần 183.000 người đang điều trị ARV, đa số được chi trả qua bảo hiểm y tế. Chương trình PrEP cũng mở rộng nhanh, thu hút hàng chục nghìn người tham gia, chủ yếu trong nhóm MSM. Điều đáng lo ngại là nhiều người vẫn e ngại xét nghiệm vì sợ bị phán xét, dẫn đến phát hiện muộn, bỏ lỡ cơ hội điều trị sớm và làm tăng nguy cơ lây lan trong cộng đồng.

"Chấm dứt AIDS chỉ có thể đạt được khi xóa bỏ kỳ thị và phân biệt đối xử, điều cần nhất là mỗi người dám xét nghiệm, điều trị và sống khỏe mạnh mà không phải giấu mình", bác sĩ nói.

Lê Phương