Hết thời ngôn tình Trung Quốc tràn lan

Dòng chảy văn học Trung Quốc tại Việt Nam trải qua một giai đoạn chuyển hướng rõ nét: Thay vì ngôn tình hay đam mỹ từng gây sốt, thị trường bắt đầu ưu tiên các tác phẩm có chiều sâu.

Đó là nhận định của các diễn giả tại hội thảo văn học "Nhìn lại 10 năm văn học Trung Quốc tại Việt Nam" diễn ra vào sáng 30/10 tại TP.HCM. Sự kiện có sự tham gia của nhà văn nổi tiếng Trung Quốc Lưu Chấn Vân, bà Hồng Kim Ngọc - Trưởng phòng Văn hóa - Văn nghệ (Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TP.HCM), nhà văn Bích Ngân - chủ tịch Hội Nhà văn TP.HCM cùng nhiều đại diện cơ quan, hiệp hội văn hóa - nghệ thuật của thành phố.

Gương mặt nổi bật tại hội thảo là nhà văn Lưu Chấn Vân sinh năm 1958 tại Hà Nam (Trung Quốc). Ông là một trong những cây bút sáng giá của văn học đương đại Trung Quốc, tác giả của nhiều tiểu thuyết bán chạy, đã được chuyển ngữ sang hơn 30 ngôn ngữ, đồng thời có hàng chục triệu bản in tại Trung Quốc. Các tác phẩm như Gà bay chó sủa, Tôi không phải Phan Kim Liên, Một câu chọi vạn câu… thường xuyên được đưa vào giảng dạy, chuyển thể thành phim và kịch.

Nhà văn Lưu Chấn Vân, sinh năm 1958 tại Hà Nam (Trung Quốc), được xem là một trong những cây bút nổi bật của văn học đương đại Trung Quốc. Ảnh: Khánh Linh.

Văn học có thể thay đổi thế giới không?

“Tận cùng của văn học là triết học”, nhà văn Lưu Chấn Vân khẳng định khi được hỏi về việc sử dụng chất liệu cổ điển trong tác phẩm. Với ông, văn học không chỉ kể chuyện mà còn phải lý giải được bản chất con người, cuộc sống và những mối liên hệ tưởng như rời rạc. Theo ông, triết học không nằm trong sách vở cao siêu, mà ẩn trong nghịch lý của đời sống thường ngày.

Lưu Chấn Vân nhìn văn học như một hành trình khám phá sự thật. Ông viết về người nghèo, người yếu thế, những nhân vật không có tiếng nói trong xã hội. Song đằng sau từng câu chuyện cụ thể là một suy tư lớn về thân phận, về nhân tính, về sự kết nối giữa con người với nhau. Văn học của ông vì thế vừa gần gũi, vừa khiến người đọc phải dừng lại để chiêm nghiệm.

Dù có sức ảnh hưởng nhất định, khi được hỏi về khả năng thay đổi thế giới của văn học thì ông vẫn khẳng định mình không thể và không có chủ đích làm điều đó. Ông cho rằng văn học không tạo ra những thay đổi trực tiếp đối với đời sống thực tế. Tuy nhiên, chính văn học có thể thay đổi tâm hồn và số phận của con người.

“Tôi từng gặp một anh giao hàng mang theo Một câu chọi vạn câu và xin tôi ký tặng. Tôi hỏi anh bận rộn như thế sao vẫn có thời gian đọc. Anh ấy bảo có lúc chờ đơn thì tranh thủ đọc. Dù cuộc sống vất vả, anh vẫn muốn đi lên, vẫn thấy mình đồng cảm với nhân vật trong sách. Khi ấy tôi hiểu đó là sức mạnh của văn học. Nó giúp người ta tìm thấy hy vọng trong chính đời sống của mình và thúc đẩy họ tiến về phía trước”, ông kể.

Nhà văn Lưu Chấn Vân cho rằng văn học không có khả năng thay đổi thế giới mà chỉ thúc đẩy con người không ngừng tiến lên. Ảnh: Khánh Linh.

Các tác phẩm của Lưu Chấn Vân thường đào sâu vào những nghịch lý. Trong Tưởng niệm 1942, gần ba triệu người chết đói tại tỉnh Hà Nam (Trung Quốc) vì mất mùa nhưng nguyên nhân sâu xa hơn là chiến tranh. Súng đạn không xuất hiện trên mâm cơm nhưng là lý do làm người ta không có cái để ăn. Những sự kiện tưởng rời rạc lại liên kết với nhau thông qua sợi dây vô hình mang tên “văn học”, trong trường hợp này là tác phẩm của Lưu Chấn Vân.

Ông cho rằng văn học không cần lên án để có lập trường và nhắc đến hình ảnh một xã hội bóp nghẹt những tiếng nói trong quyển Tôi không phải Phan Kim Liên. Nhân vật chính mất hai mươi năm để chứng minh bản thân vô tội nhưng người duy nhất lắng nghe là một con trâu. Không ai hiểu hay đứng về phía cô. Chỉ khi đối thoại với một sinh vật không biết nói, cô mới cảm thấy được làm người.

Trong Một câu chọi vạn câu, Lưu Chấn Vân tiếp tục đề cập đến sự im lặng. Nhân vật chính sống trong thế giới đầy lời nói nhưng những câu nói đều sáo rỗng. Anh khao khát được nghe một câu thật lòng. Theo nhà văn, một câu nói thật có thể đánh đổi cả vạn lời giả dối. Sự chân thật là biểu hiện cuối cùng của nhân tính. Đó là điều khiến con người khác biệt với bộ máy.

“Tận cùng của văn học là triết học”, Lưu Chấn Văn nói. Nhưng ông không định nghĩa triết học bằng thuật ngữ bác học. Triết học nằm trong cách con người sống và hiểu nhau. Dù khác biệt về ngôn ngữ, tín ngưỡng hay lối sống, người ta vẫn ăn ba bữa mỗi ngày, vẫn yêu, kết hôn, sinh con. Những điều tưởng xa lạ thực chất lại gần gũi đến không ngờ.

Ngôn tình hết thời, văn chương có chiều sâu được trọng vọng

Tại hội thảo, các diễn giả đã bàn luận về văn học Trung Quốc tại Việt Nam thời gian qua.

Từ 2015 đến nay, dòng chảy văn học Trung Quốc tại Việt Nam trải qua một giai đoạn chuyển hướng rõ nét. Thay vì những tranh cãi xoay quanh văn học mạng ngôn tình hay đam mỹ từng gây sốt, thị trường bắt đầu ưu tiên các tác phẩm có chiều sâu, được chọn lọc kỹ lưỡng về nội dung và giá trị nghệ thuật.

Theo dịch giả Nguyễn Lệ Chi, giám đốc Chibooks, giai đoạn 2015-2025 là “lát cắt sinh động” cho thấy nỗ lực của giới xuất bản và dịch thuật trong việc nâng tầm văn học dịch Trung Quốc. Số lượng tác phẩm của những tên tuổi lớn như Mạc Ngôn, Lưu Chấn Vân, Dư Hoa xuất hiện ngày càng đều đặn, tạo nên một hệ sinh thái đa dạng hơn, bền vững hơn. Nếu như trước đây, ngôn tình chiếm đa số với hơn 600/800 đầu sách (từ 2009 đến 2013), thì nay dòng sách này đã giảm mạnh.

Nhiều tác phẩm của nhà văn Lưu Chấn Vân như Tôi là Lưu nhảy vọt, Tôi không phải Phan Kim Liên, Một câu chọi vạn câu... được dịch sang tiếng Việt. Ảnh: Chibooks, Alphabooks.

Thay vào đó, độc giả trẻ bắt đầu tiếp cận với những tác phẩm văn chương có chiều sâu xã hội và triết lý. Lưu Chấn Vân với 9 tác phẩm đã dịch, Dư Hoa với 5 hay Mạc Ngôn với 11, đều là những gương mặt được chú ý trong 10 năm qua. Các buổi giao lưu trực tiếp và trực tuyến giữa tác giả Trung Quốc và độc giả Việt Nam ngày càng phổ biến, từ Đông Tây đến Hoàng Bội Giai, góp phần xóa mờ khoảng cách ngôn ngữ và văn hóa.

PGS.TS Bùi Thanh Truyền, Đại học Sư phạm TP.HCM, nhận định rằng văn học thiếu nhi Trung Quốc tuy chưa tạo được tiếng vang mạnh mẽ tại Việt Nam, nhưng đang hiện diện ngày một nhiều trong chương trình giáo dục phổ thông. Các văn bản này đóng vai trò như công cụ sư phạm giúp học sinh rèn luyện năng lực ngôn ngữ, tư duy phản biện và bồi dưỡng cảm xúc thẩm mỹ.

Sự thay đổi về lượng và chất cùng những nỗ lực giao lưu văn hóa sâu rộng cho thấy văn học Trung Quốc tại Việt Nam không còn đơn thuần là sản phẩm dịch thuật. Đó là một kênh kết nối văn hóa và mở rộng biên giới nhận thức qua lăng kính văn chương.