Hệ lụy từ cơn nghiện khui 'túi mù'

Nhiều người thích thú và mua sắm không kiểm soát túi mù, song các chuyên gia cảnh báo cơn sốt khui túi mù có thể không khác gì "nghiện cờ bạc".

Jess chưa bao giờ chơi xổ số hay đánh bạc, nhưng cô lo ngại mình đang “nghiện cờ bạc” theo một cách khác. Tháng 7 vừa qua, cô gái 28 tuổi này chi tới 270 USD/tuần mua “túi mù” (blind box). Mỗi túi mù chứa một món đồ ngẫu nhiên mà người mua không hề biết trước.“Nghe có vẻ ngớ ngẩn nhưng lại gây nghiện cực mạnh”, Jess - sinh sống tại Ireland - cho biết. Jess bắt đầu mua búp bê Labubu hồi tháng 4 sau khi xem trên TikTok. Kể từ đó, Jess nói mình bị nghiện mua túi mù. Cô luôn tự dặn lòng phải kiềm chế, nhưng đột nhiên “phát điên” và mua tới 25 hộp hồi tháng 7. Trong lúc chờ kiện hàng về tới nhà, cô cảm thấy bức bối và muốn ra ngoài mua thêm. “Tôi thường mua những thứ mình chẳng quan tâm chỉ vì cảm giác hồi hộp mỗi khi mở hộp”, Jess nói, ví von cảm giác mở túi mù không khác gì đánh bạc."Như chơi cờ bạc"Trên mạng xã hội, không khó bắt gặp những cá nhân như Jess, mua sắm không giới hạn túi mù. Trong một video TikTok với 2,6 triệu lượt thích, một người phụ nữ mua một túi mù Skullpanda giá 27,99 USD. Cô nói mình “sẽ hài lòng với mọi mô hình” trừ phiên bản cây thông Noel. Sau khi bốc phải phiên bản cây thông Noel, cô đã chạy ra cửa hàng mua thêm một hộp nữa. Sau cùng, cô sở hữu tới hai “cây thông Noel”.Trong một video khác, một người đàn ông mua 6 túi mù ghim cài áo Disney giá 44,99 USD/túi. Sau khi có tới 17 chiếc giống nhau và một bộ sưu tập chưa hoàn chỉnh, anh tiếp tục mua thêm 2 túi nữa, nâng tổng số tiền chi tiêu lên gần 360 USD. Một số người không chỉ tìm kiếm những món đồ chơi họ yêu thích mà còn săn lùng phiên bản “hiếm” hoặc “bí mật”.“Cảm giác tội lỗi luôn xuất hiện, thật điên rồ”, Jess nói đáng ra nên dùng số tiền đó cho đám cưới. “Nếu cứ tiếp tục thế này, mọi chuyện sẽ chỉ tồi tệ hơn, bởi làm gì có ai vung tới 1.300 USD chỉ trong vài tháng cho những thứ vớ vẩn chứ?”. Pop Mart - công ty Trung Quốc đứng sau Labubu - đang đạt giá trị 40 tỷ USD sau khi cơn sốt túi mù lan rộng trên toàn cầu. Ảnh: Reuters. Dana Nguyen - 27 tuổi, đến từ bang California (Mỹ) - chi 4.000 USD cho búp bê Labubu tính từ đầu năm 2025. Tháng 4 vừa qua, Dana chợt tự hỏi chuyện gì đang xảy ra khi nhìn thấy mình có tới 20 bưu kiện. “Tôi muốn bay đến châu Âu, muốn du lịch vòng quanh thế giới, nhưng tại sao tôi lại chi tới 4.000 USD cho đống cotton, vinyl này?”.Khi được hỏi về cảm giác khui túi mù”, Dana nói “như chơi cờ bạc vậy”. Người lớn ở Mỹ đang mua nhiều đồ chơi hơn bao giờ hết. Trong nửa đầu năm 2025, số lượng đồ chơi bán cho người lớn tăng 18%. Vào năm 2024, lần đầu tiên người lớn mua đồ chơi cho bản thân nhiều hơn cho trẻ con. “Sau khi vật lộn với nền kinh tế, với xã hội, tôi nhủ mình sẽ tự thưởng cho bản thân vì không đủ khả năng chi trả cho những thứ xa xỉ khác trong cuộc sống”, Dana nói.Sưu tập đồ vật là một thói quen khó cưỡng. Cary Lee - chuyên gia tiếp thị tại Australia, chuyên nghiên cứu hành vi người tiêu dùng - đã tìm ra 6 lý do chính khiến mọi người muốn sưu tập đồ vật, như cảm giác đạt thành tựu, mở rộng bản sắc cá nhân, hoặc thuộc về cộng đồng nào đó.

Các công ty đồ chơi nhận thức rõ điều này. Trong bản cáo bạch năm 2020, Pop Mart viết: “Trong khi đồ chơi truyền thống chủ yếu dành cho trẻ em, chúng tôi hướng đến những người 15-40 tuổi. Công ty tuyên bố mình “không ngừng nghỉ thu hút và xây dựng lượng người hâm mộ trẻ trung, nhiệt huyết và đang mở rộng nhanh chóng”, nhấn mạnh túi mù đặc biệt khơi gợi cảm hứng mua hàng liên tục “do tính bất ngờ và thú vị”.

Theo nghiên cứu về túi mù của ông Lee, hầu hết người tiêu dùng Mỹ lần đầu tiên không nghĩ ngợi mà mua ngay túi mù trong cửa hàng. Sau đó, dù mua được món mình thích hay không, họ thường muốn quay lại và mua tiếp hộp nữa. Một bài báo của ông Lee phát hiện “vòng lặp gây nghiện của những lần mua hàng bốc đồng” và có mặt tối phía sau hành động tưởng chừng như vô hại”.

Bên cạnh tác động môi trường, túi mù còn gây ra vấn đề về sức khỏe tinh thần. Dana ban đầu giấu chồng và sức khỏe tinh thần của cô bị ảnh hưởng vào khoảng thời gian đỉnh điểm nghiện túi mù.

“Tôi bị rối loạn lưỡng cực và có những cơn hưng cảm rất mạnh", cô nói. Sau những cơn hưng cảm cao độ, đôi khi cô cáu kỉnh và tâm trạng xuống dốc. “Tôi chỉ muốn giải tỏa tâm trạng trong chốc lát. Túi mù hoàn hảo cho những người như tôi, đang vật lộn với sức khỏe tinh thần, chỉ cần được thưởng thức một chút đồ ngọt để cơ thể tiết ra serotonin hoặc dopamine”.

Sau khi hạn chế mua túi mù, Dina cảm thấy bình tĩnh hơn nhiều.

Phong cách tiếp thị gây nghiện

Một lĩnh vực nghiên cứu mới nổi về cơ chế "ngang cờ bạc" của túi mù đang khiến giới học thuật lo ngại. Leon Xiao - Phó giáo sư tại City University of Hong Kong chuyên nghiên cứu luật trò chơi điện tử và những thách thức trong quá trình quản lý các sản phẩm có yếu tố cờ bạc - từng nghiên cứu về "loot box". Loot box là túi mù kỹ thuật số được bán bằng tiền thật, có vật phẩm giúp người chơi cải thiện thành tích trong game. Ông Xiao đang quan tâm đặc biệt tới xu hướng "cờ bạc hóa" các sản phẩm vật lý.

Theo một nghiên cứu công bố năm 2023, những người trẻ mua loot box có xu hướng đánh bạc nhiều hơn trong vòng 6 tháng tiếp theo so với người không mua. Một nghiên cứu khác cũng tìm thấy mối liên hệ giữa việc mua loot box và các vấn đề cờ bạc. Bài báo công bố hồi tháng 7 còn lập luận chi tiêu cho loot box có thể gắn liền với tình trạng căng thẳng tâm lý và làm tăng nguy cơ “căng thẳng cực độ”.

Eddie - nhân viên thu ngân 34 tuổi đến từ Mississippi (Mỹ) - gần đây chi khoảng 400 USD/tháng cho túi mù. “Tôi cảm thấy buồn nôn vì không kiểm soát được số tiền mình chi tiêu. Tôi ngay lập tức hối hận sau khi mua hàng. Tôi lo lắng về số tiền tiết kiệm và tài chính”, anh nói. Túi mù Labubu trưng bày tại một cửa hàng Pop Mart ở Thâm Quyến, Trung Quốc hồi tháng 6. Ảnh: VCG. Trong khi đó, hồi tháng 6, Bethan nhận ra mình không còn tiền đổ xăng vì thói quen mua Labubu. Người phụ nữ 55 tuổi bị mê hoặc bởi những con búp bê này từ hồi tháng 5. “Không khác gì trò chơi. Hầu hết thời gian, tôi còn chẳng muốn mua chúng. Tôi chỉ thích cảm giác phấn khích khi chờ đợi, săn lùng và sở hữu chúng”, cô nói.Bethan chi hàng trăm USD cho Labubu (và bản sao Lafufu) chỉ trong vài tháng. Cô phải vay tiền mua xăng, không còn tiền trong quỹ khẩn cấp và nợ thẻ tín dụng tăng lên. Song Bethan còn bị kích thích bởi một tâm lý khác: Cảm giác cạnh tranh. Mặc dù còn rất nhiều túi mù chưa mở, cô vẫn săn lùng các phiên bản Labubu. “Tôi phải mua Labubu trước những người khác, với giá thấp hơn”, cô nói.Phong cách tiếp thị mới đang khiến người tiêu dùng không thể ngừng mua sắm. Pop Mart điều hành một số kênh trên TikTok, giới thiệu các sản phẩm mới trong những buổi phát trực tiếp, buộc người mua tranh giành từng sản phẩm.Một ứng dụng khác tên Whatnot tổ chức các buổi đấu giá phát trực tiếp. Eddie nói vấn đề chi tiêu của anh khủng hoảng nghiêm trọng hơn bởi Whatnot. “Người dẫn chương trình khiến những sự kiện mua sắm như thế này thú vị hơn”, anh nói. “Tôi còn chẳng biết mình đã chi bao nhiêu cho một cửa hàng cho tới khi hàng về tới nhà”.Chuyên gia Lee nhận định kiểu “tiếp thị khan hiếm” rất hấp dẫn về mặt tâm lý. Ông cho biết việc giảm giá trong khung giờ nhất định và đấu giá tạo “nỗi sợ bỏ lỡ”, khiến người tiêu dùng không ngần ngại mở ví. Nhiều người như Bethan hay Eddie tìm cách kiềm chế bản thân, trong khi Dina bán lại các phiên bản Labubu để “hoàn vốn” song cũng không dễ dàng. Jess cũng gặp vấn đề tương tự. Cô rao bán một số phiên bản Labubu chỉ bằng 50% giá gốc nhưng chẳng ai hỏi. “Labubu không còn được ưa chuộng như hồi đầu năm nữa”, cô nói, nhưng vẫn tiếp tục mua một hộp/tháng.Những cuốn sách để hiểu về Trung QuốcMục Thế giới giới thiệu tới độc giả các cuốn sách nên đọc để hiểu thêm về Trung Quốc - một trong những cường quốc châu Á và đối tác hàng đầu của Việt Nam trên nhiều lĩnh vực.Độc giả có thể xem thêm tại đây.