Hậu trường Mỹ soạn thảo kế hoạch hòa bình Ukraine

Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt ngày 20/11 cho biết đặc phái viên Steve Witkoff và Ngoại trưởng Marco Rubio trong những tuần qua đã âm thầm chuẩn bị một kế hoạch để chấm dứt chiến sự Ukraine.

"Họ làm việc với Nga và Ukraine một cách công bằng để hiểu rõ những cam kết mà mỗi bên sẵn sàng đưa ra nhằm xây dựng một nền hòa bình lâu dài và bền vững", bà Leavitt nói.

Truyền thông Mỹ cho biết quá trình soạn thảo kế hoạch hòa bình này bắt đầu từ nửa cuối tháng 10, theo chỉ đạo từ Tổng thống Donald Trump.

Chấm dứt chiến sự ở Ukraine và Gaza là những lời hứa trọng tâm mà ông Trump đưa ra khi tranh cử năm 2024. Từ khi nhậm chức, Tổng thống Trump đã thúc đẩy nỗ lực trung gian, gây sức ép với cả Tổng thống Nga Vladimir Putin lẫn Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky.

Tính đến tháng 10, ông Trump và ông Putin đã có 8 cuộc điện đàm, một cuộc gặp thượng đỉnh ở Alaska, trong khi ông chủ Điện Kremlin gặp đặc phái viên Witkoff 5 lần. Khi những nỗ lực này không mang lại tiến triển, ông Trump đã phải tuyên bố áp lệnh trừng phạt Nga.

Nhưng cũng trong tháng này, nỗ lực đàm phán hòa bình ở Trung Đông mà Mỹ làm trung gian lại bất ngờ mang đến thành công. Israel và Hamas chấp thuận ngừng bắn theo thỏa thuận dựa trên kế hoạch hòa bình 20 điểm mà ông Trump công bố trước đó. Điều này thúc đẩy các quan chức Nhà Trắng thử sức thêm lần nữa với bài toán Nga - Ukraine.

Jared Kushner, con rể ông Trump, người đã tham gia soạn kế hoạch hòa bình Gaza, cùng ông Witkoff đề xuất với Tổng thống rằng họ nên tận dụng thành công ở Trung Đông để soạn thảo một thỏa thuận hòa bình Nga - Ukraine, một quan chức Nhà Trắng nói. Ông Trump chấp thuận, chỉ đạo họ thực hiện.

Trên chuyến bay từ Trung Đông về Miami, bang Florida, ngày 22/10, sau khi bàn về thỏa thuận Gaza, ông Witkoff và Kushner bắt đầu soạn thảo bản nháp đầu tiên, theo các nguồn thạo tin.

Ông Witkoff và Kushner sau đó có "các cuộc gặp kín" và ăn tối tại Miami với Kirill Dmitriev, đặc phái viên của Tổng thống Nga Vladimir Putin về đầu tư và hợp tác quốc tế. "Họ đưa ông ấy đến Miami cuối tuần trước Halloween để tham gia ba ngày thảo luận chuyên sâu ở nhà của Witkoff", WSJ dẫn nguồn tin.

Dmitriev ngày 24/10 cho biết ông đến Mỹ để đối thoại với quan chức nước này, nhưng không nêu cụ thể là ai. Chuyến thăm được lên kế hoạch từ trước, theo lời mời từ phía Washington.

"Chúng tôi đã thương lượng với các đại diện chính quyền Mỹ sang ngày thứ ba", ông Dmitriev cập nhật trên Telegram ngày 26/10, thêm rằng "một giải pháp cho xung đột Ukraine chỉ khả thi nếu giải quyết được những nguyên nhân gốc rễ".

Các nguồn tin nói ba quan chức Mỹ, Nga có quan điểm tương đồng về hình thức của kế hoạch hòa bình, trong khi ông Dmitriev đã có những ý tưởng cụ thể.

Ông Dmitriev nhắc lại những quan điểm của Điện Kremlin, như Ukraine không bao giờ được gia nhập NATO, phải rút hoàn toàn khỏi vùng Donbas cùng những khu vực khác mà Nga đã tuyên bố sáp nhập. Ông đề xuất giới hạn quân số quân đội Ukraine ở mức thấp hơn nhiều so với khoảng 900.000 quân hiện tại.

Ông Dmitriev còn đề xuất Mỹ và Nga ký các thỏa thuận kinh tế, đánh vào mong muốn mở rộng hợp tác song phương của Tổng thống Trump. Thông qua các trao đổi với giới chức Mỹ và đọc các đánh giá tình báo, ông Witkoff kết luận Ukraine đang ở vị thế yếu hơn và sẽ phải nhượng bộ nhiều hơn Nga, nếu muốn hy vọng khiến Điện Kremlin dừng cuộc chiến.

Axios đưa tin sau cuộc gặp với ông Dmitriev, các quan chức Mỹ đã soạn dự thảo đầu tiên của kế hoạch hòa bình. Họ lập luận rằng kế hoạch này thể hiện "một nỗ lực thiện chí nhằm giành được sự ủng hộ" từ Tổng thống Putin, nhưng không hoàn toàn bỏ rơi Ukraine.

Cố vấn an ninh quốc gia Ukraine Rustem Umerov cũng được mời đến nhà của ông Witkoff trong hai ngày đầu tháng 11. Umerov "thẳng thắn" nói với ông Witkoff và Kushner rằng kế hoạch này có lợi cho Moskva hơn cho Kiev, đề nghị hai quan chức Mỹ gọi điện cho Tổng thống Zelensky để tóm tắt nội dung cho lãnh đạo Ukraine.

Sau cuộc gặp, ông Witkoff và Kushner xây dựng dự thảo kế hoạch hòa bình 28 điểm. Ngày 16/11, hai quan chức Mỹ gọi điện thông báo cho ông Zelensky. Tổng thống Ukraine cảm ơn Witkoff và Kushner đã nỗ lực trung gian một thỏa thuận hòa bình. Ông hứa gửi phản hồi và cho rằng dự thảo cần điều chỉnh thêm. Nguồn thạo tin nói ông Zelensky đã có cuộc gọi thứ hai với Witkoff vào cuối tuần đó.

Ngoại trưởng Rubio được cập nhật liên tục về quá trình soạn dự thảo kế hoạch. Ngày 18/11, ông nhận bản sao kế hoạch tại Nhà Trắng, khi Tổng thống Trump tiếp đón Thái tử Arab Saudi Mohammed bin Salman. Truyền thông Mỹ tối cùng ngày bắt đầu đưa tin về sự tồn tại của kế hoạch hòa bình 28 điểm.

Một quan chức Mỹ nói Phó tổng thống JD Vance quyết định chọn Bộ trưởng Lục quân Dan Driscoll trình bày kế hoạch hòa bình với ông Zelensky. Ông Driscoll khi đó có kế hoạch đến Kiev để bàn về quốc phòng với giới chức Ukraine. Nhà Trắng yêu cầu ông điều chỉnh lịch trình và chuẩn bị cho đàm phán hòa bình.

Ngày 19/11, ông Driscoll đến Kiev. Sau nhiều cuộc điện thoại với Phó tổng thống Vance cùng các quan chức Mỹ, Driscoll ngày 20/11 được phép trình bày nội dung dự thảo kế hoạch cho ông Zelensky và các quan chức quốc phòng Ukraine. Bà Leavitt cho biết ông Driscoll tỏ ra "rất lạc quan về cuộc trao đổi".

Truyền thông Mỹ cũng như thế giới bắt đầu tiếp cận tài liệu và đăng nội dung 28 điều khoản trong kế hoạch, trong đó có nhiều yêu cầu mà Nga từng đưa ra, như Ukraine từ bỏ một phần lãnh thổ, chấp nhận giới hạn quy mô quân đội và ngừng theo đuổi mục tiêu gia nhập NATO.

Ngay sau khi nội dung kế hoạch được công bố, Nhà Trắng đối mặt nhiều chỉ trích vì các điều khoản trong kế hoạch nghiêng hẳn về phía Nga. Hàng loạt nghị sĩ Mỹ và quan chức châu Âu đã điện đàm cho Ngoại trưởng Rubio để bày tỏ phản đối.

"Đề xuất hòa bình do Mỹ soạn thảo", ông Rubio giải thích với các nghị sĩ. "Nó được dựa trên những thông tin Nga cung cấp, nhưng cũng bao gồm cả thông tin từ Ukraine".

Ngoại trưởng Rubio, ông Witkoff cùng Kushner đã thu xếp một cuộc gặp với các quan chức Ukraine và châu Âu tại Thụy Sĩ cuối tuần trước để điều chỉnh nội dung dự thảo theo hướng Kiev dễ chấp thuận hơn. Trong số này có tăng giới hạn quân số cho Ukraine và điều chỉnh điều khoản cấm gia nhập NATO. Các quan chức cam kết thỏa thuận kế hoạch hòa bình cuối cùng sẽ bảo đảm các lợi ích cốt lõi cho Ukraine.

Giới chức Mỹ dự kiến chuyển kế hoạch đã được chỉnh sửa cho Nga. Nga mô tả dự thảo ban đầu của Mỹ có thể là nền tảng cho thỏa thuận hòa bình và bác bỏ phiên bản châu Âu tham gia sửa đổi. Tổng thống Zelensky cho biết sẽ thảo luận các "vấn đề nhạy cảm" trong kế hoạch với Tổng thống Trump, nhưng hai lãnh đạo chưa có kế hoạch điện đàm.

Tổng thống Trump tuần trước ra hạn chót là ngày 27/11 để Ukraine phê duyệt kế hoạch hòa bình. Tuy nhiên, theo một quan chức Nhà Trắng, Mỹ đã không còn coi đây là "hạn chót cứng".

Như Tâm (Theo WSJ, Axios, New York Post)