Hàng nghìn người di cư liều mình vượt sa mạc Sahara tìm đường sang châu Âu

Hành trình vượt sa mạc Sahara - một trong những tuyến di cư nguy hiểm nhất thế giới - tiếp tục cướp đi sinh mạng của hàng chục người di cư châu Phi.

(Ảnh: IOM)

Ngày 16/8, tổ chức phi chính phủ Alarme Phone Sahara xác nhận ít nhất 35 người thiệt mạng tại Niger khi tìm cách băng qua vùng sa mạc để đến Libya hoặc Algeria, trước khi hướng tới châu Âu.

Ông Aziz Chehou, đại diện tổ chức Alarme Phone Sahara, cho biết trong 8 tháng đầu năm nay đã có khoảng 35 - 40 ca tử vong được ghi nhận. Nhiều người chết do bị các băng nhóm buôn người bỏ rơi giữa sa mạc khi xe hỏng hoặc hết nhiên liệu; một số khác kiệt sức vì nắng nóng, đói khát.

Bất chấp hiểm nguy, hàng nghìn người vẫn chọn con đường này để tìm đường sang châu Âu. Phần lớn họ bị lực lượng biên phòng Libya và Algeria chặn lại, hoặc mắc kẹt trong điều kiện khắc nghiệt của Sahara - nơi nhiệt độ ban ngày có thể vượt quá 45 độ C.

Theo thống kê, riêng năm 2024, Algeria đã trục xuất hơn 31.000 người di cư trái phép. Trong khi đó, tại Niger - quốc gia trung chuyển chính, chính quyền cho biết chỉ trong nửa đầu năm 2025 đã có 16.000 người bị đưa trở lại nước này. Dòng người hồi hương quá lớn khiến Niger lo ngại bất ổn xã hội và an ninh nội địa.

Một báo cáo chung công bố tháng 7/2024 của Cao ủy Liên hợp quốc về Người tị nạn (UNHCR), Tổ chức Di cư Quốc tế (IOM) và Trung tâm Di cư Hỗn hợp (MMC) cho thấy, số người thiệt mạng khi vượt Sahara ước tính gấp đôi so với vượt biển Địa Trung Hải.

Trong giai đoạn từ tháng 1/2020 đến 5/2024, ít nhất 1.180 người chết trên sa mạc Sahara, nhưng con số thực tế có thể cao hơn nhiều do thiếu dữ liệu. Nguyên nhân tử vong trong sa mạc được xác định là 42% do tai nạn giao thông, 24% vì điều kiện môi trường khắc nghiệt (nắng nóng, mất nước, đói lả) và 12% do bạo lực.

Báo cáo nhấn mạnh việc thu thập thông tin ở Sahara vô cùng khó khăn bởi địa hình hẻo lánh, thiếu sự hiện diện của báo chí và chính quyền. Vì vậy, số liệu chính thức nhiều khả năng chỉ phản ánh một phần thực trạng.

Các tổ chức quốc tế cảnh báo, số lượng người di cư liều mình qua sa mạc ngày càng tăng do tình hình ở nhiều quốc gia châu Phi xấu đi. Nguyên nhân gồm: xung đột vũ trang mới ở khu vực Sahel và Sudan; biến đổi khí hậu, hạn hán và thảm họa thiên nhiên khiến sinh kế bị phá hủy; nạn phân biệt chủng tộc và bài ngoại ở nhiều nước tiếp nhận, khiến người di cư buộc phải tiếp tục di chuyển.

Ngoài ra, nhiều tuyến đường cũ bị kiểm soát chặt chẽ, buộc người di cư phải chọn các lộ trình xa xôi, hẻo lánh hơn, nơi hoạt động của các nhóm vũ trang, tội phạm và buôn người hoành hành. Điều này đồng nghĩa nguy cơ rơi vào cảnh bắt cóc, tống tiền, cưỡng bức lao động, xâm hại tình dục và buôn bán người ngày càng cao.

Báo cáo của UNHCR, IOM và MMC chỉ ra tình trạng vi phạm nhân quyền nghiêm trọng mà người di cư phải đối mặt với các băng nhóm tội phạm, gồm các hành vi: tra tấn, giam giữ tùy tiện, hiếp dâm, thậm chí bị mổ lấy nội tạng…

Dù cộng đồng quốc tế nhiều lần cam kết bảo vệ người di cư, các tổ chức nhân đạo cho rằng nỗ lực hiện nay vẫn thiếu và yếu. Họ kêu gọi xây dựng các tuyến di cư an toàn và hợp pháp, đặc biệt giải quyết nguyên nhân gốc rễ như đói nghèo, chiến tranh, bất bình đẳng, biến đổi khí hậu…

Dù phải đối diện cái chết, nhiều người tị nạn từ Burkina Faso, Mali, Sudan và vùng Sừng châu Phi vẫn không còn lựa chọn nào khác ngoài việc đánh cược sinh mạng trên sa mạc Sahara. Hình ảnh những thi thể bị bỏ lại giữa cát nóng đã trở thành lời cảnh báo đanh thép về một thảm kịch nhân đạo âm thầm đang diễn ra ngay giữa lòng châu Phi.