Hai loài chưa từng có trong danh mục khoa học được phát hiện ở độ cao trên 1.000m tại Việt Nam

Ngày 2/5/2025, trên tạp chí khoa học ZooKeys, nhóm nghiên cứu của Trường Đại học Tây Nguyên (Việt Nam) phối hợp với Trường Đại học Hình Đài, Hồ Bắc (Trung Quốc) đã công bố phát hiện hai loài nhện săn mồi mới cho khoa học.

Cả hai loài đều thuộc họ Sparassidae, bộ Nhện. Loài Heteropoda taygiangensis Zhang, Hoang & Lei, 2025 được phát hiện tại tỉnh Quảng Nam, trong khi loài Pseudopoda tadungensis Zhang, Hoang & Lei, 2025 được tìm thấy ở tỉnh Đắk Nông.

Đây là kết quả từ những chuyến khảo sát thực địa tại Quảng Nam và Đắk Nông, kết hợp phương pháp phân tích hình thái và mã vạch DNA.

Loài thứ nhất, Heteropoda taygiangensis sp. nov., được phát hiện tại Tây Giang, Quảng Nam (cũ) ở độ cao 1.353 m. Đây là cá thể đực có nhiều đặc điểm hình thái khác biệt với các loài cùng chi, đặc biệt ở cấu trúc cơ quan giao phối và hình dạng mấu xương chày. Kích thước cơ thể trung bình, màu nâu đỏ với các vết đốm đặc trưng ở phần lưng và bụng. Trước đó, nhiều loài Heteropoda tại Việt Nam mới chỉ được ghi nhận ở cá thể cái, khiến việc định danh gặp khó khăn.

Loài thứ hai, Pseudopoda tadungensis sp. nov., là cá thể cái được tìm thấy tại Vườn quốc gia Tà Đùng Đắk Nông (cũ), ở độ cao gần 1.000 m. Loài này được nhận diện nhờ các thùy bên ở phần sinh dục không hoàn toàn hợp nhất và hệ thống ống dẫn bên trong xoắn thành hình cánh – đặc điểm hiếm gặp trong chi Pseudopoda. Cơ thể có màu nâu đỏ, hoa văn rõ rệt, giúp chúng ngụy trang trong môi trường rừng.

Cả hai loài được phân tích mã vạch DNA (COI) nhằm xác nhận vị trí phân loại. Kết quả cây phát sinh loài cho thấy H. taygiangensis có quan hệ gần với H. languida và H. lunula, trong khi P. tadungensis nằm trong nhánh đơn ngành của chi Pseudopoda. Các dữ liệu này củng cố tính hợp lệ của loài mới, đồng thời minh chứng vai trò của phương pháp phân loại tích hợp (hình thái + phân tử) trong nghiên cứu hệ động vật nhện.

Quản lý gen quý bảo tồn sự đa dạng sinh học

Họ nhện thợ săn Sparassidae là nhóm có kích thước cơ thể khá lớn, tốc độ di chuyển nhanh và khả năng săn mồi chủ động. Trên thế giới hiện ghi nhận hơn 1.500 loài thuộc 98 chi, nhưng tại Việt Nam mới biết 28 loài, chủ yếu tập trung ở các chi Heteropoda, Pseudopoda, Sinopoda và Rhitymna. Con số này có thể chỉ phản ánh một phần nhỏ sự phong phú thực tế, do các khảo sát phân loại trước đây còn hạn chế về phạm vi và phương pháp.

Phát hiện lần này không chỉ bổ sung danh mục loài mà còn giúp làm rõ hơn mối quan hệ tiến hóa trong họ Sparassidae tại Đông Nam Á. Đặc biệt, đây là lần đầu tiên Việt Nam có dữ liệu mã vạch DNA cho cả hai loài Heteropoda và Pseudopoda mới, tạo cơ sở so sánh cho các nghiên cứu trong tương lai.

Theo nhóm tác giả, kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc khảo sát đa dạng sinh học tại các khu vực rừng núi và vườn quốc gia – nơi vẫn còn tiềm ẩn nhiều loài chưa được nhận diện. Đặc điểm địa hình, khí hậu và thảm thực vật đặc thù của Tây Giang và Tà Đùng đã tạo điều kiện hình thành các quần thể nhện độc lập, tiến hóa theo hướng riêng biệt.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và suy giảm môi trường sống, việc nhận diện và mô tả các loài mới không chỉ có ý nghĩa khoa học mà còn góp phần định hướng bảo tồn. Mỗi loài được phát hiện là một mảnh ghép mới của hệ sinh thái, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sự phong phú và mối liên kết giữa các loài sinh vật.

Việc bổ sung hai loài nhện thợ săn mới vào danh mục động vật Việt Nam khẳng định rằng tiềm năng phát hiện loài mới vẫn rất lớn, nhất là ở các hệ sinh thái rừng nguyên sinh và rừng đặc dụng. Nghiên cứu cũng mở ra cơ hội hợp tác quốc tế trong lĩnh vực phân loại học, ứng dụng dữ liệu di truyền trong bảo tồn và quản lý đa dạng sinh học.