Gỡ vướng mắc thể chế, khơi thông nguồn lực - Kỳ 1: Những quy định 'đốt' tiền doanh nghiệp

Nhiều quy định bất cập được đưa ra, trái với thông lệ quản lý của quốc tế đã làm tiêu tốn hàng nghìn tỉ đồng của doanh nghiệp (DN) suốt nhiều năm, dù đã được cộng đồng DN, hiệp hội và các chuyên gia nhiều lần lên tiếng, song vẫn chậm sửa đổi...

Trước thời điểm diễn ra kỳ họp thứ 9 (Quốc hội khóa XV), một đơn kiến nghị tập thể của 10 hiệp hội, hội ngành hàng đã được gửi tới Tổng Bí thư Tô Lâm, chỉ ra những bất cập trong quy định công bố hợp quy sản phẩm hàng hóa đang gây nhiều khó khăn, phiền hà cho người dân, DN kéo dài suốt gần 20 năm qua.

Với nhiều nội dung quản lý không còn phù hợp, liên tục được phản ánh, đề nghị sửa đổi suốt 5 năm qua... nhưng mọi thứ vẫn như cũ.

Kiến nghị ròng rã suốt 5 năm...

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Nguyễn Xuân Dương, Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam, cho biết các kiến nghị đã được Tổng Bí thư, Quốc hội ghi nhận, chỉ đạo các bộ ban ngành lắng nghe sửa đổi.

Và những bất cập đã được tiếp thu, sửa đổi trong Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật, vừa được Quốc hội bấm nút thông qua tại kỳ họp thứ 9 vừa qua.

Theo đó, công tác quản lý được thay đổi, dựa trên phân tích và phân loại các nhóm hàng hóa theo mức độ rủi ro, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm. Hàng hóa được phân loại thành rủi ro thấp, rủi ro trung bình và rủi ro cao, theo đó sẽ có các phương thức quản lý phù hợp ở từng cấp độ.

Luật cũng phân quyền mạnh mẽ cho Chính phủ ban hành nghị định quy định chi tiết, phân loại hàng hóa theo các mức độ rủi ro, để các bộ, ngành, địa phương có biện pháp quản lý phù hợp, đáp ứng yêu cầu quản lý và tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của người dân và DN.

"Dù vậy, đến nay DN vẫn đang phải chịu sự quản lý bởi quy định cũ, các chi phí và bất cập vẫn tồn tại. Chúng tôi mong rằng các nghị định, thông tư hướng dẫn phải bám sát tinh thần của luật. Có như vậy mới cắt giảm thủ tục hành chính thực chất, giảm chi phí cho DN theo đúng tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư và Thủ tướng tại nghị quyết 68", ông Dương kỳ vọng.

Theo ông Dương, quy định công bố hợp quy sản phẩm và đăng ký lưu hành sản phẩm theo luật cũ là một trong những thủ tục hành chính phức tạp, khó khăn và gây tốn kém nhiều cho DN.

Sau 20 năm được ban hành và triển khai, các quy định này ngày càng bộc lộ nhiều bất cập so với sự phát triển của ngành sản xuất và quản lý.

Cụ thể, theo quy định cũ, các sản phẩm hàng hóa được phân loại thành nhóm 1 (không có yếu tố độc hại) và nhóm 2 (có yếu tố độc hại) nhưng phần lớn các sản phẩm đều bị đưa vào nhóm 2 để kiểm tra trước khi được lưu hành trên thị trường, gây "quá tải" cho cơ quan quản lý và tăng chi phí của DN, giá thành sản phẩm bị đội lên.

Đặc biệt, 100% sản phẩm nhập khẩu đều phải lấy mẫu phân tích công bố hợp quy. "Trong khi đó, với mỗi sản phẩm thức ăn chăn nuôi hoặc thuốc thú y, chi phí trung bình để lấy mẫu phân tích công bố hợp quy vào khoảng 5 - 7 triệu đông, có sản phẩm (như vắc xin) chi phí lên tới 20 - 30 triệu đồng, giá thành sản phẩm bị đội lên rất nhiều, làm giảm khả năng cạnh tranh của DN", ông Dương nói.

"Dở khóc dở cười" với nhiều quy định tréo ngoe

Ông Nguyễn Minh Đức, chuyên gia pháp lý của Hội đồng Kinh doanh Mỹ - ASEAN (USABC), cho rằng có nhiều quy định bất cập vẫn đang tồn tại trong các văn bản pháp luật, gây ra những cản trở không đáng có cho hoạt động sản xuất kinh doanh của DN.

Kể lại tình huống "dở khóc dở cười", ông Đức cho biết một số đồng nghiệp làm việc cho các đơn vị, tổ chức nước ngoài than vãn khi được cấp thẻ ngân hàng của nước ngoài để phục vụ công việc, nhưng khi gửi chuyển phát nhanh về Việt Nam thì bị "ách lại".

Bởi thẻ ngân hàng được coi là sản phẩm mật mã dân sự và theo quy định của Luật An toàn thông tin mạng 2015, các loại sản phẩm mật mã dân sự đều phải có giấy phép nhập khẩu.

Điều bất hợp lý là pháp luật quy định chỉ cấp giấy phép nhập khẩu cho DN có giấy phép kinh doanh mật mã dân sự.

"Do vậy, những trường hợp nhập khẩu với mục đích phi mậu dịch không thể thực hiện được. Vì thế, các DN nhập khẩu hàng mẫu vì mục đích nghiên cứu, thử nghiệm, trưng bày, giới thiệu sản phẩm, tiêu dùng cá nhân, sử dụng nội bộ đều rất khó khăn", ông Đức nói.

Do sự bất cập này, DN buộc phải thuê đơn vị có giấy phép nhập khẩu hộ hoặc mang dưới dạng xách tay vào Việt Nam.

Như vậy, điều nghịch lý gửi chuyển phát một cái thẻ ngân hàng thì không được, nhưng mang theo hành lý xách tay cả chục cái thẻ lại không phải khai báo và cũng không ai kiểm tra.

Hay với sản phẩm thiết bị di động, theo thông lệ của quốc tế, cơ quan chức năng sẽ kiểm tra để bảo đảm pin lithium không bị quá nóng gây cháy nổ.

Tuy nhiên, theo quy định hiện hành của Việt Nam, pin lithium còn phải được kiểm tra cả khả năng sạc nhanh hay chậm, điện thoại di động phải được kiểm tra mức độ bắt sóng tốt hay kém...!

Thậm chí, không chỉ kiểm tra ở điều kiện bình thường mà còn phải kiểm tra ở điều kiện khắc nghiệt như siêu lạnh hoặc siêu nóng. Thời gian đầu, Việt Nam còn chưa có phòng thử nghiệm để làm điều này nên hàng hóa phải mang ra nước ngoài kiểm tra, thời gian chờ đợi kéo dài, gây ách tắc.

"Dù Việt Nam đã có phòng thử nghiệm, nhưng chi phí cũng rất cao. Nhưng điều quan trọng là đây không phải các chỉ tiêu an toàn, mà là về phẩm cấp của sản phẩm là cao cấp hay bình dân. Đây là vấn đề của thị trường, không phải là vấn đề của Nhà nước", ông Đức nói.

Không để các bộ ngành "vừa đá bóng, vừa thổi còi"

Là người luôn trăn trở với công cuộc cải cách thể chế, cắt giảm thủ tục hành chính và điều kiện kinh doanh trong nhiều năm, ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, cho rằng những nỗ lực cải cách thể chế và kinh tế đã đạt được những kết quả rất tích cực.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều việc phải làm, đặc biệt trong việc duy trì động lực và tính hiệu quả của quá trình cải cách thể chế.

Bởi theo ông Hiếu, thách thức lớn nhất là hầu như tất cả các cải cách trước đây đều xuất phát từ sự quyết liệt của Chính phủ, còn các bộ ngành rất hiếm khi chủ động đề xuất cải cách, bãi bỏ điều kiện kinh doanh mà mình quản lý.

Thực tiễn cho thấy nếu thể chế pháp luật có chất lượng không tốt sẽ tạo ra những tác động bất lợi đến hoạt động sản xuất kinh doanh, làm suy giảm sức cạnh tranh và sự năng động của DN và nền kinh tế.

Đó là chi phí tuân thủ pháp luật lớn, tạo thêm rủi ro, hạn chế sáng tạo, năng động hoặc làm méo mó cạnh tranh cùng những bất lợi đến DN nhỏ và vừa.

"Do đó, việc cải cách cần sự thực chất, chủ động và vượt lên trên sự mong đợi của DN, như câu chuyện ban hành Luật DN năm 2000, với việc cắt giảm đáng kể thủ tục hành chính rườm rà, quy định bất cập đã tạo nên một sự bùng nổ việc thành lập DN tại Việt Nam, khuyến khích tinh thần khởi nghiệp", ông Hiếu nói.

Cũng theo ông Hiếu, cải cách thể chế cần được xem là quá trình thường xuyên, liên tục, không có điểm cuối cùng khi có những quy định hôm nay còn hợp lý nhưng hôm sau không còn phù hợp đều rất cần bãi bỏ hoặc sửa đổi.

Nhưng nếu không có những sức ép từ trên xuống, đâu sẽ là động lực cải cách thường xuyên liên tục?

Là vị đại biểu đã không ít lần nêu quan điểm ở nghị trường Quốc hội, ông Hiếu cho rằng cần sớm có một tổ công tác chuyên môn độc lập của Thủ tướng để rà soát độc lập các quy định chồng chéo, bất cập, tiến tới thành lập một Ủy ban Cải cách thể chế để nhiệm vụ này được thực hiện thường xuyên liên quan.

Từ thực tiễn làm công tác pháp lý nhiều năm tại VCCI và USABC, ông Nguyễn Minh Đức cho rằng còn rất nhiều dư địa để cắt giảm thủ tục hành chính và cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh tại Việt Nam.

Tuy nhiên, từ kinh nghiệm thực tiễn trong việc xây dựng và soạn thảo nhiều nội dung góp ý sửa đổi quy định pháp luật, yêu cầu tiên quyết là cần phải đổi mới cách làm.

"Theo tôi, không nên giao nhiệm vụ đề xuất cắt giảm thủ tục hành chính cho chính bộ ngành, cơ quan đã soạn thảo hoặc đang thực thi thủ tục hành chính. Bởi cơ chế "vừa đá bóng, vừa thổi còi" này đã thực hiện trong vài năm qua và không phát huy hiệu quả", ông Đức nói.