Giới trẻ từ bỏ văn hóa làm việc quá sức, tính đường ‘nghỉ hưu tạm'

Gen Z và Millennials đang dẫn đầu xu hướng nghỉ hưu tạm, lên kế hoạch cho nhiều khoảng dừng có chủ đích trong sự nghiệp để tập trung vào gia đình, phát triển nghề nghiệp và đam mê cá nhân.

Xu hướng nghỉ hưu tạm lan tỏa toàn cầu

HSBC tiến hành khảo sát hơn 10.000 người trưởng thành thuộc tầng lớp trung lưu tại 12 thị trường toàn cầu, làm rõ xu hướng "nghỉ hưu tạm" - những khoảng dừng có chủ đích trong sự nghiệp để tái định hướng và đổi mới.

Theo báo cáo, 49% người tham gia dự định có 2-3 lần “nghỉ hưu tạm” trong đời, mỗi lần kéo dài 6-12 tháng (tổng cộng 1-3 năm nghỉ). Độ tuổi lý tưởng cho lần nghỉ đầu tiên được cho là khoảng 47.

Gen Z (những người sinh từ năm 1997 đến 2012) dẫn đầu với mong muốn trung bình 3 đợt, theo sau là Millennials (2,9 đợt), Gen X (2,8 đợt) và Baby Boomers (2,7 đợt).

Mô hình "làm - nghỉ - làm" này theo chu kỳ 6 năm, giúp 87% người trải nghiệm cải thiện chất lượng cuộc sống. Động lực chính bao gồm dành thời gian cho gia đình (34%), chăm sóc sức khỏe (31%) và du lịch (30%). Gen Z tự tin nhất (77%) trong lập kế hoạch tài chính, với chi tiêu trung bình 100.000-339.800 USD mỗi đợt, chủ yếu từ tiết kiệm và thu nhập số.

Thế hệ Millennials - những người sinh ra trong khoảng thời gian từ năm 1981 đến 1996 - là thế hệ còn được gọi là Gen Y, kế thừa từ Gen X (1965-1980) và đứng trước Gen Z. Thế hệ này lớn lên trong kỷ nguyên số, sự bùng nổ của Internet và mạng xã hội. Thế hệ Baby Boomers là những người sinh ra trong giai đoạn từ năm 1946 đến 1964, là thời kỳ bùng nổ trẻ sơ sinh sau Thế chiến II.

Xu hướng nghỉ hưu tạm không chỉ giới hạn ở các thị trường phát triển mà lan rộng toàn cầu, phản ánh sự thay đổi sâu sắc trong nhận thức về công việc.

Tại Trung Quốc, Gen Z và Millennials đang "nghỉ hưu tạm" bằng cách chuyển về nông thôn, ghi lại cuộc sống "hưu trí" trên mạng xã hội giữa bối cảnh thất nghiệp cao do suy giảm tăng trưởng kinh tế, suy giảm sản xuất truyền thống trong khi tự động hóa và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) tăng cao. Nhiều bạn trẻ tuyên bố mất việc và chọn lối sống chậm để tránh áp lực đô thị, với hàng nghìn video TikTok về "hưu trí sớm" nhận triệu lượt xem.

“Ở châu Âu, đặc biệt là Anh và Đức, "micro-retirement" bùng nổ như giải pháp chống kiệt sức, giảm áp lực công việc và bảo vệ sức khỏe tinh thần. Đây cũng là sự chuyển đổi trong quan niệm về cuộc sống và công việc.

Tại Anh, nhiều người trẻ tuổi thuộc thế hệ Gen Z đã thực hiện các cuộc "nghỉ hưu vi mô", “nghỉ hưu ngắn hạn” để du lịch toàn cầu, họ "tận hưởng sớm thay vì chờ đến 60 tuổi". Ở Đức, xu hướng tương tự nổi lên với các chương trình nghỉ phép dài hạn được doanh nghiệp hỗ trợ, giúp Gen Z cân bằng công việc-cuộc sống giữa lạm phát và bất ổn kinh tế.

Tại Việt Nam, "nghỉ hưu ngắn hạn" đang lên ngôi trên TikTok và các nền tảng xã hội, với Gen Z coi đây là cách "rút lui tạm thời" khỏi guồng quay công việc để tìm lại ý nghĩa sống. Nhiều bạn trẻ mới làm việc vài năm đã chọn nghỉ 3-6 tháng để du lịch hoặc học hỏi, sau đó quay lại với năng lượng mới, phản ánh sự kiệt sức từ văn hóa làm việc chăm chỉ, không ngừng nghỉ.

Lý do đằng sau sự bùng nổ xu hướng này trên thế giới một phần nằm ở những thay đổi toàn cầu, đặc biệt sự phát triển vượt bậc của khoa học công nghệ. Công nghệ số giúp việc “nghỉ hưu ngắn hạn” dễ thực hiện hơn: người lao động có thể tạm nghỉ để du lịch, học tập, hoặc sống ở nước khác rồi quay lại thị trường việc làm.

Lợi ích, rủi ro và bài học từ sự chuyển dịch ưu tiên

Xu hướng nghỉ hưu tạm mang lại lợi ích rõ rệt, nhưng cũng tiềm ẩn thách thức, phản ánh ưu tiên mới của con người hiện đại: không còn là tích lũy tài sản mà là cân bằng công việc-cuộc sống, sức khỏe tinh thần và mối quan hệ.

Trong thế giới số hóa, Gen Z coi "khoảng dừng" là cơ hội theo đuổi đam mê, phát triển bản thân - như du lịch không giới hạn hay khởi nghiệp - giúp nâng cao năng suất lâu dài. Gen Z tự tin lập kế hoạch tài chính để tránh nợ nần. Về mặt xã hội, xu hướng này thúc đẩy doanh nghiệp linh hoạt hơn, như chính sách nghỉ phép dài hạn ở châu Âu, giảm tỷ lệ kiệt sức và tăng sáng tạo.

Tuy nhiên, rủi ro cũng không nhỏ: khoảng trống trong các bản CV của người xin việc có thể gây khó khăn khi quay lại việc làm, đặc biệt trong bối cảnh AI loại bỏ việc làm cơ bản, tăng bất bình đẳng giàu-nghèo. 

“Nghỉ hưu ngắn hạn” để theo đuổi đam mê, phát triển bản thân ở nhiều nước châu Á như Việt Nam và Trung Quốc có thể tiêu tốn chi phí lên tới hàng trăm triệu đồng. Nó khiến nhiều Gen Z lo ngại bởi có thể dễ dẫn đến nợ nần. Hơn nữa, xu hướng này có thể làm sâu sắc khoảng cách thế hệ, khi Baby Boomers coi đây là "lười biếng", trong khi thực tế nó phản ứng với thị trường việc làm bất ổn.

Theo Tony Blair Institute, AI tăng năng suất nhưng cũng làm rộng khoảng cách giàu - nghèo, khi lao động có kỹ năng cao hưởng lợi còn người trẻ cơ bản bị đẩy ra rìa. Ở cấp độ chính trị, các chính phủ châu Âu đang thúc đẩy đào tạo lại lao động, trong khi Trung Quốc đối mặt với một xu hướng đáng sợ - "nằm thẳng" (tang ping).

Đây là xu hướng sống của giới trẻ Trung Quốc, nơi họ từ bỏ văn hóa làm việc quá sức và chạy đua với xã hội để chấp nhận lối sống tối giản, chỉ làm việc đủ để trang trải cuộc sống cơ bản thay vì theo đuổi mục tiêu lớn như mua nhà hay thăng tiến. Xu hướng này là biểu hiện của sự bất lực và phản kháng trước áp lực kinh tế - xã hội, đòi hỏi sự cạnh tranh gay gắt và kỳ vọng cao từ gia đình, xã hội.

Tại Việt Nam, xu hướng “nghỉ hưu ngắn hạn” chưa thực sự phổ biến. Việt Nam có chế độ nghỉ phép hàng năm của người lao động được quy định trong Bộ luật Lao động. Người lao động làm việc đủ 12 tháng sẽ được nghỉ phép hưởng nguyên lương với số ngày tùy thuộc vào điều kiện làm việc (12, 14, hoặc 16 ngày làm việc). Cứ mỗi 5 năm làm việc, số ngày nghỉ phép sẽ tăng thêm 1 ngày.