Gan - cơ quan dễ tổn thương khi mắc sốt xuất huyết

Thời gian qua, các ca nhập viện do sốt xuất huyết Dengue nặng kèm biến chứng suy đa tạng, trong đó có suy gan nghiêm trọng được ghi nhận. Đáng chú ý, biến chứng không chỉ xảy ra ở trẻ em hay nhóm có bệnh nền, mà cả người trưởng thành khỏe mạnh.

7 tháng đầu năm nay, số ca sốt xuất huyết nặng tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới (TP HCM) tiếp tục tăng. Trong tổng 3.169 ca nội trú, gần 20% thuộc nhóm nặng, khoảng 3/4 là thể sốc nặng và hơn 3% thể xuất huyết nặng, suy đa tạng hoặc phối hợp cả ba. Tỷ lệ ca nặng tăng từ 17% (năm 2024) lên gần 20% trong 7 tháng qua.

Giữa tháng 6, Như Quỳnh (33 tuổi, công nhân) sốt cao, đau mỏi người, tự điều trị tại nhà hai ngày. Lúc nhập viện, bác sĩ Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới chẩn đoán chị mắc sốt xuất huyết nặng, tiên lượng tử vong cao vì biến chứng nguy hiểm như sốc, thoát huyết tương khiến máu cô đặc, tràn dịch màng phổi, suy gan.

Không tự điều trị sốt xuất huyết tại nhà

Chuyên gia y tế cảnh báo nhiều người có thói quen tự chữa khi sốt hoặc uống thuốc hạ sốt để nhanh chóng giảm triệu chứng. Điều này khá nguy hiểm bởi biến chứng nghiêm trọng của sốt xuất huyết Dengue có thể xuất hiện từ ngày thứ 3 đến ngày thứ 7 khởi phát bệnh. Nếu không theo dõi, can thiệp kịp thời, nhất là biến chứng trên gan, người bệnh có thể đối mặt nguy cơ tử vong.

Theo nghiên cứu trên tạp chí World Journal of Hepatology, hiện khoảng 60-90% người mắc sốt xuất huyết Dengue có nguy cơ tổn thương gan. Trường hợp trở nặng dễ bị suy gan cấp tính. Lúc này, gan gần như mất hoàn toàn khả năng thực hiện chức năng thải độc, sản xuất yếu tố đông máu hay điều hòa chuyển hóa. Nếu không chữa trị kịp, tỷ lệ tử vong đến 50%, theo công bố trên Journal of Infection and Public Health - ấn phẩm của Bộ Y tế Arab Saudi tháng 8/2024.

Gan đóng vai trò trung tâm, thực hiện loạt chức năng quan trọng gồm: điều hòa quá trình trao đổi chất và đông máu, tổng hợp protein, điều hòa cholesterol. Ngay cả với người khỏe mạnh, chức năng gan suy giảm dễ gây mất cân bằng chuyển hóa lẫn miễn dịch, tăng nguy cơ viêm gan và dẫn đến xơ gan - bệnh lý mạn tính khiến mỗi năm toàn cầu có 800.000 ca tử vong.

"Cuộc chiến" khi virus Dengue xâm nhập gan

Qua nhiều ca lâm sàng, không ít người trẻ có thể trạng, hệ miễn dịch tốt vẫn bị sốt xuất huyết Dengue "quật ngã" và tiến triển nặng như xuất huyết, sốc giảm thể tích máu, suy đa tạng trong đó có tổn thương gan.

Chuyên gia y tế giải thích ngay trong giai đoạn cấp tính của bệnh nhiễm virus Dengue, trong máu người bệnh đã tồn tại NS1 - protein đặc trưng của virus này. Nghiên cứu năm 2021, 2023 trên tạp chí PLoS Pathoge chỉ ra NS1 có thể gây rò rỉ mạch máu, gián tiếp dẫn đến "cơn bão" cytokine ở người bị sốt xuất huyết Dengue nặng.

Bão cytokine là hiện tượng hệ miễn dịch phản ứng quá mức, giải phóng ồ ạt cytokine gây viêm, khiến các cơ quan nội tạng suy kiệt. Thông thường khi bị virus tấn công, cơ thể người khỏe mạnh sẽ tiết ra chất cytokine để ức chế virus. Tuy nhiên, một số trường hợp tiết quá nhiều cytokine, ảnh hưởng phủ tạng.

Hiện tượng trên được ghi nhận tổn thương thành mạch, thoát huyết tương, sốc giảm thể tích tuần hoàn, tổn thương đa cơ quan - đặc trưng của sốt xuất huyết nặng.

Thách thức trong điều trị, phòng ngừa sốt xuất huyết

Điều trị và phục hồi sốt xuất huyết là thách thức lớn với cả người bệnh lẫn bác sĩ, nhất là khi ca mắc tăng cao, nhiều trường hợp nặng kèm biến chứng. Thực trạng này vừa gây áp lực cho đội ngũ y tế, vừa khiến bệnh viện quá tải. Không ít người nhập viện muộn sau 2-3 ngày tự điều trị tại nhà, khiến can thiệp y tế phức tạp hơn do bệnh đã tiến triển nặng.

Bộ Y tế thống kê từ 14/12/2024 đến 17/8, cả nước ghi nhận 65.101 ca sốt xuất huyết, trong đó 11 trường hợp tử vong. So với cùng kỳ, số ca mắc tăng hơn 20,8%, số ca tử vong cao hơn 5 ca. Hiện thời tiết nóng ẩm kèm mưa nhiều càng tạo điều kiện để muỗi truyền bệnh sinh sôi.

Bộ Y tế khuyến cáo người dân chủ động phòng ngừa, kết hợp nhiều biện pháp như ngủ màn, mặc quần áo dài, đậy kín dụng cụ chứa nước, phun chất diệt muỗi... Tại khu vực có nguy cơ cao lưu hành sốt xuất huyết Dengue, WHO khuyến nghị kết hợp kiểm soát vector và tiêm chủng nhằm giảm nguy cơ mắc bệnh lẫn rủi ro đối mặt biến chứng.

Tuyết Ngân

* Tên các bệnh nhân được thay đổi