Đừng đổ lỗi cho “thế hệ cợt nhả”

Cách đây không lâu, tôi đọc được bài viết phàn nàn của đại diện phòng nhân sự một công ty về một bạn trẻ đi làm được 2 ngày thì xin nghỉ việc. Bài viết sẽ không có gì nếu chỉ dừng lại ở tường thuật câu chuyện. Cuối bài viết, tác giả kèm thêm những nhận định về “Gen Z - thế hệ sinh từ khoảng năm 1995 đến 2015”, đánh giá các bạn trẻ thiếu động lực hay không chuyên nghiệp trong công việc.

“Thiếu nghiêm túc”, “thiếu chuyên nghiệp”, “không có ý chí”, “thiếu tinh thần cống hiến” hay “thế hệ cợt nhả” là những từ tôi gặp hàng tuần trên mạng xã hội, trong các bài viết về Gen Z. Họ được gắn lên mình đủ chiếc “nhãn”, nhiều trong số đó là tiêu cực. 

“Các bạn trẻ thường xuyên đến muộn phỏng vấn”

“Họ không biết tôn trọng người lớn hơn trong văn phòng”

“Dễ chán việc, tuyển dụng Gen Z sẽ thấy toàn… ngáo lương; muốn lương cao nhưng ngại cống hiến”

Tôi có thể liệt kê nhiều hơn các bình luận kiểu như vậy. Nhưng với trải nghiệm làm việc cùng các bạn nhân viên Gen Z cũng như sinh viên trong trường đại học, tôi có thể khẳng định đây hoàn toàn là những định kiến, được quan sát trên một bộ phận nhỏ người trẻ (mà ở thời nào cũng bắt gặp) và được phóng chiếu lên đặc điểm của toàn thế hệ.

Định kiến của một bộ phận xã hội - phần đông là thế hệ đi trước - với Gen Z trong môi trường công việc là một điều dễ hiểu. Theo nhiều chuyên gia xã hội học, các thế hệ “ở giữa” luôn nghĩ mình tốt hơn thế hệ trước hay thế hệ sau. Nhiều người thuộc Gen Y (sinh từ đầu thập niên 1980 đến đầu thập niên 1990) có xu hướng coi thế hệ trước là già nua, cổ hũ và coi thế hệ sau là cợt nhả, không đủ nghiêm túc, thiếu chuyên nghiệp. 

Nếu quay ngược lại thời gian cách đây 10-20 năm, khi thế hệ 8x-9x bắt đầu gia nhập thị trường lao động, khi chương trình “Chat với 8x” vẫn phổ biến với sự xuất hiện của những anh chị 8x tài năng, không khó để hiếm gặp định kiến của Gen X (sinh từ giữa thập niên 1960 đến cuối thập niên 1970) với Gen Y. Lật ngược lại những trang báo đầu thập niên 2000, bạn sẽ gặp những tiêu đề báo chí như “Tại sao giới trẻ hay nổi loạn” hay “hơn 80% người trẻ không dấn thân vào đời”. Tôi tìm thấy một bài báo năm 2004 với tiêu đề “Những bô lão tuổi 20” với dòng đầu miêu tả “Ốm yếu, lười nhác, chậm chạp, luôn trễ hẹn... là nguyên nhân gây nên những căn bệnh “nan y” cho một bộ phận giới trẻ Việt Nam…”.

Những người đang chê trách thế hệ Gen Z cợt nhả, liệu họ còn nhớ những tiêu đề báo chí như vậy từng viết về thế hệ Y? 

Điều khác biệt nhất giữa “thế hệ cợt nhả” Gen Z và các “thế hệ cợt nhả” trước đây là việc chúng ta có quá nhiều công cụ mạng xã hội để khiến vấn đề trở nên lan truyền nhanh hơn, nghiêm trọng hơn, khắc họa một bức tranh bị kịch tính hóa. Thế hệ 8x bắt đầu bước vào thị trường lao động chỉ với Yahoo 360 độ nhưng Gen Z giờ đây phải chịu chỉ trích trên mọi mặt trận dư luận: Facebook, Tiktok, Youtube, Threads... Đặc tính dễ lây lan của thông tin ( nhiều khi là một chiều và cực đoan) trên mạng xã hội càng làm hình ảnh của Gen Z được đẩy theo một khuôn mẫu tiêu cực và thiếu cái nhìn đa chiều, khách quan. 

Trên thực tế, hành vi của nhiều bạn trẻ Gen Z là cách phản ứng với những vấn đề mang tính cấu trúc xã hội, với một số cung cách hành xử hay văn hoá công sở đã lỗi thời. Mỗi thế hệ bước vào thị trường lao động sẽ mang theo một điều mới mẻ. Nhiều bạn trẻ Gen Z coi trọng những giá trị nguyên bản, chân thật hơn là môi trường mang nhiều tính “trình diễn”. Họ cũng đang thách thức những giá trị “chuyên nghiệp” được các thế hệ trước xây dựng; không phải cứ “tôn trọng tuyệt đối thứ bậc” mới là chuyên nghiệp, mà chuyên nghiệp thể hiện ở chất lượng công việc.

Tôi cho rằng phản ứng của “thế hệ cợt nhả” chính là tấm gương phản chiếu những điều cũ kỹ cần phải được nhìn nhận lại trong môi trường công sở ngày nay, khi xã hội đang chuyển động rất nhanh và có nhiều thay đổi so với trước. Một ví dụ đơn giản là câu chuyện sinh con và kết hôn. Không ít người trẻ, nhất là các bạn nữ, cảm thấy sự nghiệp bị ảnh hưởng nếu chọn kết hôn. Nhiều bạn trẻ ưu tiên trải nghiệm và khám phá hơn là phải tham gia ngay vào thị trường lao động và “cày một mạch” hàng chục năm như thế hệ trước; hoặc đơn giản là vì ngày nay thị trường lao động phát triển hơn trước, bạn trẻ có nhiều cơ hội lựa chọn hơn, và họ sẵn sàng chuyển việc nhanh nếu có cơ hội thăng tiến tốt thay vì chọn ổn định…

Cách tiếp cận đúng, theo tôi, là hãy tìm hiểu cặn kẽ câu chuyện của những người trẻ dựa trên bối cảnh xã hội cụ thể, chứ không phải là cứ ào ào chỉ trích hay chê trách “thế hệ cợt nhả”. Trong bất cứ vấn đề gì, kể cả câu chuyện của sự tương khắc giữa các thế hệ trong môi trường công sở, giải pháp đối thoại vẫn tốt hơn hơn đối đầu.

Chúng ta phải chấp nhận một sự thật rằng, dù các bạn trẻ có là “thế hệ cợt nhả” trong mắt người đi trước, họ vẫn sẽ là thế hệ tiếp quản thế giới, làm chủ xã hội hiện đại. Những người trẻ từng trốn học đi “chơi chat” ngoài tiệm nét hay mải mê game của thế hệ 8x-9x giờ đang kiến tạo một thế giới, chẳng lẽ Gen Z và Gen Alpha (thế hệ tiếp sau gen Z) không thể làm được?

Thay vì phản ứng với các bạn trẻ, hiểu hơn về hành vi của họ cũng như cách để “cộng sinh” với người trẻ là một điều quan trọng hơn. Vì có thể trong một tương lai rất gần, bạn sẽ là người bị thế hệ trẻ đẩy ra khỏi thị trường lao động. Gen Z giờ đây thực tế đã vào gần tuổi 30. Trong một số ngành nghề vốn chuộng người trẻ, nếu bạn không biết cách làm việc với họ, chính bạn – chứ không phải là Gen Z – sẽ phải học thích nghi, hoặc chấp nhận mất việc. 

Là một người thuộc thế hệ Gen Y, tôi nghĩ bên cạnh việc định hướng cho người trẻ, thay đổi bản thân mình là một điều quan trọng. Thế hệ trẻ ngày nay có mức độ thích ứng nhanh với thời cuộc, họ đang từng bước thay đổi các môi trường làm việc. Văn hóa làm việc từ trên xuống dưới, nặng tính thứ bậc, những môi trường làm việc độc hại… đang dần bị thay thế. Ngược lại, những phòng ban làm về văn hóa doanh nghiệp, nâng cao việc học tập và xây dựng năng lực của nhân viên  đang được đẩy mạnh, nhằm thúc đẩy những giá trị người trẻ quan tâm trong môi trường công sở: Được học tập, được đóng góp và lắng nghe ý kiến, được thấy tiếng nói của họ được phản ánh trong văn hóa... 

“Thế hệ cợt nhả” đang tái kiến thiết một môi trường văn hóa phù hợp với họ mà bản thân chúng ta sẽ phải chấp nhận và tôn trọng, chứ không chỉ phản ứng gay gắt hay đối đầu. 

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!