Đưa khoản lỗ của EVN vào giá điện: 'Trăm dâu' đổ đầu người dùng điện?

Đề xuất phân bổ khoản lỗ của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) vào giá điện khi chưa rõ các chi phí gây lỗ, theo các chuyên gia, đặt ra dấu hỏi về tính minh bạch và yêu cầu nâng cao hiệu quả việc tái cơ cấu EVN và ngành điện thời gian qua.

Trước đó, tại dự thảo nghị định 72 (sửa đổi) quy định về cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân vừa được đưa ra lấy ý kiến, Bộ Công Thương đã đề xuất đưa các khoản lỗ của EVN vào giá điện nhằm cho phép thu hồi các khoản chi phí phục vụ trực tiếp vào việc sản xuất, cung ứng điện chưa được tính toán.

Các thông tin công bố vẫn chưa minh bạch

Trao đổi với Tuổi Trẻ, TS Nguyễn Huy Hoạch - chuyên gia Hội đồng khoa học, Hiệp hội Năng lượng Việt Nam - cho rằng nghị định 72 mới được Chính phủ ban hành và có hiệu lực từ ngày 28-3, tức là mới chỉ vài tháng trước đó. Thế nhưng, cơ quan tham mưu xây dựng nghị định là Bộ Công Thương đã không tính toán, đánh giá hết các vấn đề liên quan tới cơ cấu tính giá, đặt vấn đề khoản lỗ của EVN.

"Dù nghị định mới thi hành được gần 5 tháng đã phải đề xuất sửa đổi, với những cơ sở đề xuất xuất phát từ khoản lỗ của EVN, bao gồm các khoản lỗ chi phí sản xuất kinh doanh điện và lỗ tỉ giá, để làm căn cứ sửa đổi cơ cấu tính giá... là không thuyết phục", ông Hoạch nhấn mạnh.

Dù ủng hộ việc hạch toán đầy đủ các chi phí trực tiếp hợp lý, hợp lệ làm tăng giá điện... nhằm đảm bảo hiệu quả kinh doanh của EVN và ngành điện, đảm bảo an ninh năng lượng điện và nguồn điện. Tuy nhiên, ông Hoạch đề nghị Bộ Công Thương cần có kiểm tra và công bố nguyên nhân cụ thể gây ra khoản lỗ của EVN.

"Chỉ khi các nguyên nhân cụ thể dẫn đến khoản lỗ của EVN mà Bộ Công Thương đưa ra đảm bảo được tính thuyết phục với người sử dụng điện, việc sửa đổi quy định để hợp thức hóa khoản lỗ của EVN mới được đồng thuận của người dân", ông Hoạch nói và cho biết rằng dù hằng năm Bộ Công Thương đều công bố chi phí giá thành sản xuất kinh doanh điện của EVN, song các thông tin công bố vẫn chưa đảm bảo tính minh bạch, rõ ràng.

Dẫn chứng trong cơ cấu các nguồn điện, ông Hoạch nhìn nhận tỉ trọng nguồn điện than có tăng lên và chi phí sản xuất điện than tăng do có thời điểm biến động giá than thế giới tăng cao. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 25 - 30% cơ cấu nguồn là thủy điện với chi phí thấp, nên có thể giúp bù đắp được chi phí giá thành điện. Vì vậy, việc lý giải biến động đầu vào do giá than và giá nhiên liệu thế giới là chưa thực sự thuyết phục.

Cũng theo ông Hoạch, điện là ngành độc quyền khi EVN vẫn sản xuất nguồn điện hơn 30% và có vai trò chính trong truyền tải, phân phối điện. Trong khi trước đó, giá điện đã liên tục được điều chỉnh tăng ba lần liên tiếp từ năm 2023 trở lại đây, giờ lại đề xuất được hạch toán vào chi phí khác với khoản lỗ hơn 44.000 tỉ đồng, sẽ đặt ra hoài nghi và người tiêu dùng cảm thấy không minh bạch.

"Khách hàng cần được giải thích rõ hơn khoản lỗ ấy xuất phát từ các yếu tố nào, chủ quan hay khách quan, có phải do chậm điều chỉnh giá, biến động giá đầu vào, hay do đầu tư chưa hợp lý, quản lý vận hành chưa phù hợp?", TS Hoạch đặt câu hỏi.

Cần làm rõ các nguyên nhân gây lỗ

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Hà Đăng Sơn - Trung tâm nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh - cho hay việc sửa đổi quy định tại nghị định 72 là cần thiết, để đảm bảo làm rõ các chi phí được đưa vào giá điện. Đặc biệt là các chi phí phục vụ trực tiếp cho việc sản xuất, truyền tải, cung ứng, phân phối điện chưa được bù đắp đầy đủ vào giá bán lẻ, cùng với chi phí chênh lệch tỉ giá đánh giá lại chưa được phân bổ.

Việc này nhằm đảm bảo chi phí hợp lý, hợp lệ được bù đắp đầy đủ và bảo toàn, phát triển vốn nhà nước tại EVN, cũng như đảm bảo cho sự phát triển ngành điện, an ninh năng lượng quốc gia. Tuy vậy, ông Sơn cho rằng đề xuất "tính hết" khoản lỗ vào giá điện trong khi tập đoàn này chưa có một báo cáo, giải trình đẩy đủ về nguyên nhân gây ra các khoản lỗ là "chưa thỏa mãn".

"Cơ cấu giá thành sản xuất kinh doanh điện được tính toán dựa vào các yếu tố gồm sản xuất, truyền tải, phân phối điện, chi phí dịch vụ quản lý ngành... Trong các yếu tố này, nguyên nhân gây ra khoản lỗ cho EVN chưa được tách bạch rõ đâu là nguyên nhân chủ quan, nguyên nhân khách quan do chính sách điều hành giá hay do yếu tố quản lý điều hành còn bất cập", ông Sơn nói.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia trong lĩnh vực năng lượng, khoản lỗ của EVN được thông tin là do biến động giá nguyên liệu đầu vào, các chi phí sản xuất kinh doanh điện tăng cao như giá than, giá khí, chi phí mua các nguồn điện giá cao, lỗ tỉ giá chưa được phân bổ. Giá thành sản xuất kinh doanh điện cũng bị dồn tích lại từ nhiều năm.

Trong khi đó, giá điện không được điều chỉnh kịp thời, khiến cho khoản lỗ của EVN càng tăng thêm, đặc biệt là giai đoạn 2022 - 2023. Tuy nhiên, có các chi phí khác như tỉ lệ tổn thất điện năng, yếu tố phân phối, truyền tải quản lý vận hành chưa hợp lý gây nên lỗ ngành điện là chưa được làm rõ.

Cụ thể, theo ông Sơn, trong báo cáo tài chính đã kiểm toán của EVN chưa làm rõ các hạng mục cụ thể với các chi phí liên quan, yếu tố nào làm tăng chi phí so với kế hoạch sản xuất kinh doanh, yếu tố nào đã được tối ưu, tiết giảm. Ví dụ như giai đoạn này EVN hỗ trợ người dân tiền điện do ảnh hưởng dịch COVID-19, hoặc biến động giá nguyên liệu gây ra lỗ thế nào...

"Cần làm rõ hơn để phân bổ chi phí hợp lý, trực tiếp tác động giá thành sản xuất điện vào giá bán lẻ điện bình quân. Còn nếu do tổn thất điện năng, chi phí vận hành chưa hợp lý, điều hành quản lý chưa tốt, thì phải tìm cách điều chỉnh, tái cơ cấu lại... mà cũng hạch toán lỗ để phân bổ vào giá điện là chưa hợp lý", ông Sơn nói.