Du khách phát hiện cá chết hàng loạt, san hô gãy rạp dưới biển Khánh Hòa

Ngày 15/8, một nhóm du khách Đức lặn biển ở Hòn Bạc do Trung tâm lặn biển Vietnam Underneath (Nha Trang) tổ chức, bắt gặp khung cảnh xác cá la liệt dưới đáy biển. Nhiều con bụng toạc, mất mắt, kích thước rất nhỏ. Bên dưới là các rạn san hô cứng và san hô lửa bị gãy rạp, vỡ vụn "như vừa trải qua một đợt tàn phá lớn".

Thắc mắc về nguyên nhân, nhóm khách nhận được giải thích từ hướng dẫn viên lặn rằng đó có thể là hậu quả của việc đánh bắt cá bằng kíp nổ.

Không chỉ nhóm khách Đức, ngày 10/8 và 16/8, một nam du khách sinh sống tại Nha Trang cũng ghi nhận hiện tượng tương tự khi lặn tại khu vực này và quay lại video.

"Tôi quan sát phạm vi san hô bị gãy khoảng 20-30 m2, cá chết trắng cả vùng biển rộng khoảng 100 m2", nam du khách cho biết.

Theo anh Nguyễn Quang Huy, huấn luyện viên PADI Master Scuba Diver Trainer với 10 năm kinh nghiệm giảng dạy và hướng dẫn lặn biển, cho hay hiện tượng cá chết, san hô gãy ở Hòn Bạc mang đầy đủ dấu hiệu của việc đánh bắt bằng thuốc nổ. Khi mìn phát nổ dưới nước, sóng xung kích lan tỏa mạnh khiến cá chết hàng loạt, san hô bị gãy ngang chứ không bật gốc như khi va đập bởi neo tàu.

"Rất có thể ngư dân đã kích nổ mìn, sau đó bỏ đi vì gặp tàu du lịch đi qua, không kịp vớt cá lên", anh Huy nói. Anh tỏ ra bức xúc trước hành vi mang tính "tận diệt hệ sinh thái biển", gây nguy hiểm cho cả môi trường lẫn du khách lặn biển.

Trong môi trường nước, nơi âm thanh lan truyền nhanh gấp 4 lần so với không khí, một vụ nổ dù cách xa hàng trăm mét vẫn có thể gây tổn thương cho người lặn. "Ở khoảng cách gần, người lặn có thể bị thủng màng nhĩ, nước tràn vào ốc tai, mất phương hướng, choáng váng, tim đập loạn", anh cảnh báo khi bản thân từng trải qua việc này.

Anh Huy kể từng hai lần gặp nguy hiểm khi đang giảng dạy lặn tại Quy Nhơn vào năm 2019 và 2020.

"Lúc đó tôi đang ở độ sâu 21 m thì nghe tiếng mìn nổ ở xa, ngay lập tức cảm nhận áp lực nước đè mạnh vào ngực, phải lập tức nổi lên. Khi lên tới mặt nước, tôi thấy xác cá nổi trắng cả vùng biển gần đó", anh nhớ lại.

Việc đánh bắt cá bằng thuốc nổ cũng không an toàn cho chính ngư dân. Anh Huy từng thấy nhiều trường hợp mất tay chân do kíp nổ phát nổ sớm. Ngư dân thường tính toán thời gian cháy của kíp để đánh vào tầng cá mong muốn, tầng mặt, tầng lửng hay tầng đáy. Khi canh sai, mìn có thể phát nổ ngay trên tay, khiến họ bị thương nặng, thậm chí thiệt mạng.

Xác cá không chỉ gây mất mỹ quan dưới nước mà còn có thể sinh ra khí độc nếu không được dọn kịp thời. Trong hệ sinh thái biển, các loài như cua, ghẹ có vai trò giống như "bộ phận xử lý rác thải đại dương", góp phần tiêu hủy xác sinh vật. "Nếu những loài này bị đánh bắt quá mức, vòng tuần hoàn tự nhiên cũng sẽ bị gián đoạn", anh Huy cảnh báo.

Hòn Bạc trong vịnh Nha Phu nằm gần các khu resort và ngày càng thu hút du khách nước ngoài đến bơi, lặn. Theo anh Huy, không chỉ riêng khu vực này, nhiều địa điểm khác như Hòn Đỏ, vịnh Vân Phong hay Hòn Trâu Nằm cũng có tình trạng đánh bắt bằng thuốc nổ. Đây là những khu vực vắng vẻ, ít khách du lịch.

Ông Lê Minh Tâm, Chủ tịch UBND phường Đông Ninh Hòa, cho biết việc đánh mìn khai thác trái phép ở vịnh Nha Phu đã diễn ra từ lâu, ngành chức năng của địa phương đã tăng cường tuần tra, xử lý các trường hợp sai phạm nhưng nhiều kẻ gian vẫn lén lút làm.

"Vịnh Nha Phu là một khu vực rộng lớn, kẻ đánh mìn thường thực hiện ở vùng biển vắng và vào ban đêm, làm rất nhanh nên ngành chức năng khó kiểm soát", ông Tâm nói.

Theo chuyên gia lặn biển Quang Huy, tình trạng đánh bắt cá bằng thuốc nổ để lại hậu quả lâu dài. Các loài san hô bị đánh gãy cần từ hai đến 10 năm để tái tạo, tùy từng loài. Một số nhánh gãy có thể được tái tạo bằng cách thu gom và gắn lại vào giá đỡ. Tuy nhiên, dù theo hướng tự nhiên hay nhân tạo, quá trình phục hồi đều cần thời gian và điều kiện môi trường ổn định.

Một giải pháp từng được áp dụng hiệu quả tại Thái Lan là xây dựng rạn nhân tạo. Các bãi cát trống được chọn làm nơi thả khối bê tông, tàu cũ hay tượng đá xuống biển, sau đó cấy san hô lên bề mặt các vật thể này. Theo thời gian, các cấu trúc này trở thành điểm lặn mới, giảm áp lực cho các rạn san hô tự nhiên.

Việt Nam từng thành công trong việc phục hồi san hô cứng. Năm 2023, Viện Nghiên cứu Hải sản đã phục hồi thành công san hô cứng tại Vườn Quốc gia Cát Bà và Khu bảo tồn biển Bạch Long Vĩ, với tỷ lệ sống trung bình cao và khả năng thích ứng tốt với điều kiện thời tiết sau 3 năm trồng. Tại Cát Bà, các chuyên gia đã phục hồi hơn 3.400m 2 rạn san hô, thiết lập hệ thống phao bảo vệ rạn. Tại Bạch Long Vĩ, phương pháp tách mảnh nhỏ đã được áp dụng thành công để phục hồi nhóm san hô cành tại các rạn san hô suy thoái nặng.

Dưới góc nhìn của người làm nghề lặn lâu năm, anh Huy cho rằng thợ lặn chính là những "camera sống" dưới biển, nguồn dữ liệu thực tế cho công tác nghiên cứu và bảo tồn.

"Mỗi ngày chúng tôi lặn hai ca, đôi khi có cả ca đêm, ai cũng mang theo camera cá nhân, ghi lại hình ảnh san hô, độ sâu, độ trong của nước, tình trạng rạn", anh nói và cho hay nếu được tổng hợp thường xuyên, đây sẽ là nguồn dữ liệu rất hữu ích cho giới khoa học, thay vì đầu tư hàng chục tỷ đồng để lắp camera dưới đáy biển.

Kết quả phân tích ảnh viễn thám và học máy được công bố vào tháng 6 của Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga trên khu vực rộng 160 km2 cho thấy từ năm 2002-2024, vịnh Nha Trang mất khoảng 191 ha rạn san hô, tập trung ở khu vực xung quanh đảo hòn Mun, hòn Một, hòn Tằm, hòn Miễu, hòn Tre. Hiện tại, rạn san hô ở Hòn Mun, vốn được xem là đẹp nhất vịnh Nha Trang, vẫn đang đóng cửa để phục hồi sau thời gian bị tàn phá.

"Hòn Bạc thuộc vịnh Nha Phu từng được đánh giá là khu vực còn giữ được vẻ đẹp nguyên sơ, nhưng nếu tình trạng nổ mìn tiếp tục xảy ra, nơi này cũng có nguy cơ trở thành một 'vùng chết' tiếp theo", anh Huy nói.

Vịnh Nha Phu rộng khoảng 1.500 ha, nằm cách trung tâm thành phố Nha Trang khoảng 15 km. Dù nhỏ hơn so với vịnh Nha Trang (24.965 ha), khu vực này có hệ sinh thái đa dạng với 232 loài thực vật phù du đã được Viện Hải dương học Nha Trang ghi nhận. Hệ thống rừng núi, sông hồ, biển đảo tại đây thuận lợi cho phát triển du lịch và nuôi trồng thủy sản. Gần đây, nhiều tour du thuyền ngắm hoàng hôn bằng tàu nhỏ đã được triển khai, nhờ vùng nước êm, dễ neo đậu.

Bích Phương - Bùi Toàn