Động đất liên tiếp ở Quảng Ngãi: Góc nhìn khoa học về hiện tượng này

Mới đây, liên tiếp các trận động đất xuất hiện ở Quảng Ngãi khiến nhiều người lo lắng. Cùng tìm hiểu hiện tượng động đất nói chung dưới góc nhìn khoa học.

Như Thanh Niên vừa thông tin, đêm 5.10 và rạng sáng 6.10, Trung tâm Báo tin động đất và cảnh báo sóng thần thuộc Viện Vật lý địa cầu Việt Nam ghi nhận liên tiếp các trận động đất ở Quảng Ngãi, trong đó trận động đất mạnh nhất cường độ 4,9 độ Richter xảy ra tại xã Măng Ri từ 0 giờ 41 phút đến 5 giờ 57 phút.

Trước đó, tối 5.10 lúc 18 giờ 55 phút ghi nhận một trận động đất có độ lớn 4,2 độ xảy ra tại vị trí có tọa độ xảy ra tại xã Măng Bút (Quảng Ngãi) ở độ sâu chấn tiêu khoảng 8,1 km. Liền ngay sau đó, 19 giờ, cũng tại xã Măng Bút, một trận động đất có độ lớn 4,3 xảy ra với độ sâu chấn tiêu khoảng 8,1 km.

Mạng xã hội liên tục chia sẻ thông tin về hiện tượng động đất. Từ khóa "động đất" cũng được nhiều người tìm kiếm. Vậy, dưới góc nhìn khoa học, động đất là hiện tượng gì? Trận động đất nào lớn nhất từng xảy ra trong lịch sử?

Động đất là gì?

Theo NASA, động đất là sự rung chuyển dữ dội của bề mặt trái đất. Sự rung chuyển này được gây ra bởi các chuyển động ở lớp ngoài cùng của hành tinh chúng ta.

"Lớp vỏ rắn chắc, ngoài cùng này được gọi là thạch quyển. Tuy nhiên, thạch quyển không phải là một khối liền mạch bao quanh toàn bộ trái đất như vỏ trứng. Nó thực chất được tạo thành từ những mảnh ghép khổng lồ gọi là mảng kiến tạo. Các mảng kiến tạo liên tục dịch chuyển khi chúng trôi dạt trên lớp manti bên dưới", NASA thông tin.

Sự chuyển động không ngừng trên gây ra áp lực lên lớp vỏ trái đất. Khi áp lực quá lớn, nó sẽ dẫn đến các vết nứt gọi là đứt gãy. Khi các mảng kiến tạo di chuyển cũng gây ra các chuyển động tại các đứt gãy. Động đất là sự dịch chuyển đột ngột của lớp vỏ trái đất tại một đường đứt gãy trên.

Vị trí bắt đầu của một trận động đất được gọi là tâm chấn. Độ rung lắc mạnh nhất của một trận động đất thường được cảm nhận gần tâm chấn. Tuy nhiên, rung động từ trận động đất vẫn có thể được cảm nhận và phát hiện ở khoảng cách rất xa tính từ tâm chấn.

Theo Space.com, động đất xảy ra khi một lượng lớn năng lượng được giải phóng từ lớp vỏ trái đất dưới dạng sóng địa chấn. Sóng này tỏa ra từ tâm chấn và có thể gây ra thiệt hại không thể kể xiết cho cơ sở hạ tầng khi chúng chạm tới bề mặt.

Chuyên gia cho biết động đất là một trong những thảm họa thiên nhiên khủng khiếp và gây chết người nhiều nhất trên trái đất. Trận động đất lớn nhất từng được ghi nhận là vào năm 1960. Động đất mạnh 9,5 độ Richter tấn công Chile, được đặt tên là Valdivia theo tên thành phố bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi trận động đất này.

Trận động đất trên đã khiến 2 triệu người mất nhà cửa, làm ít nhất 3.000 người bị thương và khoảng 1.655 người tử vong theo Space.com dẫn số liệu từ National Geographic.

Động đất kích thích là gì?

Theo các chuyên gia, các trận động đất vừa xuất hiện ở Việt Nam là hiện tượng động đất kích thích, xảy ra do quá trình tích nước của hồ chứa thủy điện tác động lên hệ thống đứt gãy hoạt động bên dưới khiến động đất xảy ra sớm hơn so với quy luật tự nhiên.

Về nguyên tắc, cần phân biệt hai loại động đất: động đất kích thích (induced earthquake) và động đất cơ bản. Động đất kích thích hầu hết xảy ra do quá trình can thiệp của con người (tích nước trong các đập thủy điện, rút dầu mỏ quá nhanh trong vỏ đất …).

Tích nước trong các hồ thủy điện sẽ gây ra một trọng lượng lớn bên trên và đè nặng vào phần kết cấu địa chất bên dưới. Nếu trong vùng có những hệ thống đường nứt, đã lâu rồi coi như không còn hoạt động, nay chúng có thể bị ảnh hưởng và có thể bị xê dịch và gây ra động đất. Kiểu động đất này chỉ gây ra những tàn phá có quy mô địa phương, không nghiêm trọng.

Do đó, con người hầu như chỉ quan tâm đến các hoạt động địa chất cơ bản do các chuyển động kiến tạo trên vỏ đất, gây những thảm họa tàn phá có quy mô vùng rộng lớn.

Trong vùng lãnh thổ Việt Nam, trong 20 năm trở lại đây, có nhiều trận động đất xảy ra (sông Tranh, Bắc Trà My…), nhưng đây chỉ là những động đất kích thích.