Đô thị Việt Nam năm 2050: Thông minh, bền vững và đáng sống

Trong 25 năm tới, châu Á - Thái Bình Dương sẽ định hình tương lai đô thị toàn cầu. Việt Nam cần hành động chiến lược để đi đầu trong cuộc đua xây dựng đô thị thông minh, xanh và bao trùm.

Vị thế của Việt Nam

Đất nước đã đạt được nhiều tiến bộ trong việc đặt nền móng cho đô thị thông minh.

Đến cuối năm 2024, phần lớn địa phương trên cả nước đã triển khai một vài sáng kiến đô thị thông minh, với nhiều trung tâm điều hành đi vào hoạt động nhằm hỗ trợ các lĩnh vực như giao thông, y tế và giáo dục số. 

Trong đó, Đà Nẵng tiên phong với dự án quản lý nước, giao thông thông minh và việc triển khai thẻ thông minh, WiFi công cộng Hà Nội và TP.HCM. Viettel, VNPT, FPT cũng phát triển các giải pháp AI và Internet vạn vật cho quản trị đô thị.

Tuy nhiên, Việt Nam vẫn tụt lại so với khu vực: theo chỉ số IMD 2025, TP.HCM xếp 101/146, Hà Nội đứng 88; còn theo xếp hạng các thành phố thông minh và bền vững toàn cầu CIMI 2025, TP.HCM xếp 132/183, với điểm thấp ở các chỉ số về quy hoạch, môi trường và quản trị. 

Ngoài hạ tầng, Việt Nam còn đối mặt với thách thức về quản trị công, nhân lực chất lượng cao, nhiều chính sách chưa thực sự đi vào thực tiễn, cũng như lệch pha giữa đô thị hóa "nóng" và năng lực quản trị thực thi.

Rủi ro khí hậu và chênh lệch vùng miền càng khiến bài toán thêm phức tạp.

Vì vậy, khi thiếu vắng quy hoạch đồng bộ, mục tiêu đô thị thông minh, bền vững, bao trùm sẽ khó thành hiện thực. 

Điều kiện cần

Châu Á - Thái Bình Dương đang định hình tương lai đô thị với các sáng kiến đổi mới dựa trên dữ liệu và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Seoul, Thâm Quyến, Tokyo đã tích hợp bản sao kỹ thuật số, dữ liệu thời gian thực và hạ tầng xanh vào vận hành đô thị.

Các chương trình như "Xã hội 5.0" (Nhật Bản) hay "Quốc gia thông minh" (Singapore) đang thiết lập chuẩn mực mới cho khu vực và thế giới. 

Việt Nam cũng tham gia các sáng kiến khu vực, với Hà Nội, TP.HCM và Đà Nẵng là thành viên Mạng lưới thành phố thông minh ASEAN.

Các diễn đàn APEC gần đây đã thúc đẩy giao thông xanh và đô thị bền vững.  

Theo giáo sư Trung, đến năm 2050, các đô thị sẽ thông minh và bền vững hơn nhờ vận hành bằng dữ liệu, nhưng nếu chỉ chú trọng vào công nghệ, chúng ta có thể bỏ quên điều cốt lõi.

"Nguy cơ lớn nhất là chạy theo công nghệ mà quên đi các giá trị xã hội như quyền riêng tư, công bằng và sự gắn kết. Thành phố phải lấy con người làm trung tâm. Công nghệ là để phục vụ cộng đồng, không phải thay thế họ", giáo sư Trung nhấn mạnh. 

Xây dựng đô thị tương lai

Để chuẩn bị cho 25 năm tới, Việt Nam cần chiến lược đô thị dài hạn vượt khỏi chu kỳ bầu cử với ưu tiên gồm phát triển hạ tầng số toàn quốc, đào tạo nhân lực số, đồng thời thu hẹp khoảng cách số trên cả cung và cầu. 

Việt Nam cần xây dựng lộ trình quốc gia về phát triển thành phố thông minh và bền vững, dựa trên mô hình năm giai đoạn đề xuất bởi Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB): chẩn đoán thực trạng, đánh giá mức độ sẵn sàng, xây dựng chiến lược, lập kế hoạch triển khai, và giám sát-đánh giá.

Cần có một cơ quan điều phối trung ương, với sự tham gia của Nhà nước, doanh nghiệp và giới học thuật, nhằm đảm bảo tính đồng bộ.

Chiến lược cần bám sát sáu trụ cột: giao thông, đời sống, môi trường, con người, chính quyền và kinh tế thông minh, với chỉ số hiệu suất cụ thể cho từng lĩnh vực.

Để thực thi hiệu quả, cần một hệ thống quản trị thông minh và cơ quan giám sát độc lập. 

Tiến trình tinh gọn bộ máy hành chính hiện nay là cơ hội hiện đại hóa quản lý và giảm sự phân tán trong quản trị.

Theo ông Trung, nếu được gắn kết chặt chẽ với quy hoạch thông minh, tiến trình cải cách hiện nay có thể mở ra khả năng thử nghiệm, chia sẻ dữ liệu và phối hợp hiệu quả giữa các vùng.

Quan trọng hơn, bên cạnh những ưu tiên như hạ tầng thích ứng khí hậu, giao thông tích hợp, nhà ở xanh và dữ liệu mở, chiến lược phát triển cần đặt con người làm trọng tâm - từ phát triển kỹ năng số đến trao quyền cho cộng đồng tham gia kiến tạo đô thị.

"Thành công của đô thị thông minh và bền vững không chỉ đo bằng công nghệ hay hạ tầng, mà còn bằng cách chúng ta bồi dưỡng giới trẻ và phát triển cư dân của đô thị đó và tạo điều kiện để họ đồng kiến tạo", ông Trung kết luận.