‘Di sản’ Việt Nam qua các thế hệ

Tuổi thơ của cụ Năm lớn lên cùng những phong trào cách mạng, từ Xô Viết Nghệ Tĩnh 1930-1931 đến Cách mạng Tháng 8 năm 1945. Lòng yêu nước được gieo vào thế hệ 2X-4X như cụ một cách rất tự nhiên.

Ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập, cụ Năm mới là thiếu nữ 18 tuổi, hoà vào dòng người tới sân bóng xã dự lễ mít tinh. Bà con truyền tai nhau câu chuyện về một người con Nghệ An nay trở thành lãnh tụ mới của đất nước, không giấu niềm tự hào.

"Tôi cùng một số phụ nữ trong xóm ôm chầm lấy nhau khóc. Cuối cùng cũng giành được độc lập rồi", mẹ Năm nhớ lại.

Thế nhưng, độc lập không đồng nghĩa với hòa bình. Sau năm 1945, nước Việt Nam non trẻ trải qua gần 5 thập kỷ chiến đấu - 30 năm thống nhất đất nước và gần 15 năm bảo vệ vùng trời biên giới.

Giai đoạn 1945-1954, cả nước tiếp tục kháng chiến chống Pháp. Những vùng quê miền Trung như Nghệ An trở thành hậu phương vững chắc cho tiền tuyến.

Cụ Năm cũng giống như nhiều người dân trong làng, vừa sản xuất, vừa nuôi giấu cán bộ, vừa chiến đấu khi cần. Năm hơn 20 tuổi, cụ kết hôn rồi lần lượt sinh được 11 người con - 5 trai, 6 gái.

9 năm trường kỳ kháng chiến khép lại bằng Hiệp định Genève, buộc Pháp rút khỏi Đông Dương. Thế nhưng, Mỹ nhanh chóng thế chân. Việt Nam lại tiếp tục bước vào hai thập kỷ đấu tranh. Thế hệ thanh niên khi ấy đều “xếp bút nghiên lên đường ra trận”. Bốn đứa con trai của cụ Năm cũng lần lượt nối gót nhau ra chiến trường.

Thanh niên tại Hà Nội “xếp bút nghiên” lên đường nhập ngũ theo lệnh tổng động viên. Ảnh tư liệu

Con trai cả Nguyễn Sỹ Hiền là người đầu tiên lên đường nhập ngũ từ năm 1968. Sau đó, người con thứ hai là Nguyễn Thanh Hải và con thứ 6 là Nguyễn Văn Ngọc cũng ra trận.

Suốt 4 năm chống Mỹ, ba đứa con đều bặt vô âm tín. Thế nên, khi anh Mão - con trai thứ ba - xung phong ra trận năm 1972, cụ Năm không đành lòng.

Cả một đêm, cụ trằn trọc nhớ về những trận bom quân địch rải xuống phá tan ruộng đồng, rồi lại nghĩ cảnh đất nước chưa hòa bình, làng quê nghèo không lối thoát. Gia đình bữa đói nhiều hơn bữa no, gạo trộn bo bo và sắn trở thành món ăn thường ngày.

Trong làng, thanh niên đồng trang lứa anh Mão đều lần lượt nhập ngũ, sục sôi ý chí đóng góp cho quê hương. Biết rằng hoà bình mới là tương lai tốt nhất, cụ đành để con lên đường.

Rạng sáng, anh Mão ôm tạm biệt từng người trong nhà, khoác ba lô đi. Mẹ Năm đi bộ tiễn con đến tận Rú Nguộc - cách nhà 5 km, thấy bóng chiếc xe chở Mão khuất hẳn mới chịu trở về.

Cụ không biết rằng đó là lần cuối cùng thấy bóng con.

Anh Mão đánh Mỹ ở chiến trường Bình - Trị - Thiên, suốt nhiều năm không có tin tức gì. Mẹ Năm tự động viên rằng chiến sự khốc liệt, đất nước bị chia cắt nên các con chưa gửi được thư về.

Năm 1972, quân Giải phóng liên tiếp chiến thắng, đánh chiếm nhiều vùng rộng lớn. Thất bại trên chiến trường buộc Mỹ ký Hiệp định Paris, rút toàn bộ quân khỏi Việt Nam.

“Lúc ấy nghĩ ngày giải phóng sắp tới. Các con sắp được về”, cụ Năm kể, ngóng tin thắng trận từng ngày.

Một buổi chiều giữa tháng 2/1975, khi đang làm đồng cách nhà hơn 2 km, mẹ Năm thấy chồng hớt hải ra tìm. Trên tay ông là tờ giấy báo tử, ghi tên: liệt sĩ Giản Viết Mão. Anh hy sinh khi mang hàm Thượng sĩ, chức vụ Tiểu đội trưởng tại chiến trường B4 Trị - Thiên.

"Tôi cầm giấy báo tử chạy một mạch về nhà, vừa chạy vừa khóc. Các con gái ôm chầm lấy nhau giữa sân, cũng khóc nức nở", cụ Năm nói, mắt nhoè lệ.

Cụ chỉ biết cầu nguyện cho ba đứa con trai còn lại trở về an lành, nguyên vẹn.

Hai tấm bằng Tổ quốc ghi công cho hai người con của mẹ Năm. Ảnh: Đức Hùng

Hơn hai tháng sau, cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân 1975 toàn thắng, kết thúc 21 năm kháng chiến chống Mỹ. Đất nước thống nhất hoàn toàn. Nhưng với cụ Năm, niềm vui ấy không sánh bằng hạnh phúc khi lần lượt đón ba người con trai trở về từ chiến trường.

Tưởng rằng đất nước hoà bình, cụ không ngờ sẽ mất thêm một đứa con nữa vì chiến tranh.

Năm 1978, tiếng súng vang trên bầu trời biên giới Tây Nam. Ngay sau đó, năm 1979, Trung Quốc mở cuộc tấn công trên suốt 6 tỉnh biên giới phía Bắc. Xung đột quân sự căng thẳng kéo dài thêm nhiều năm, buộc đất nước phải kêu gọi thanh niên ra trận.

Tháng 3/1983, anh Nguyễn Văn Minh, con thứ 7, tình nguyện đăng ký nhập ngũ, tham gia làm nghĩa vụ quốc tế tại Campuchia. Gia đình có 4 người từng đi bộ đội, lại có một liệt sĩ, cán bộ đến tận nhà khuyên anh Minh không bắt buộc phải đi lính, nhưng chàng trai trẻ vẫn giữ vững lập trường.

"Đã xung phong rồi thì con cứ đi", cụ Năm ôm vai con thủ thỉ. “Nhưng nhất định phải trở về”.

Lần thứ 5 tiễn con ra trận, cụ dự cảm chẳng lành. Chưa tròn một năm sau, gia đình nhận tin con trai hy sinh ở huyện Preah Sdach, tỉnh Prey Veng, Campuchia.

"Suốt nửa năm, tôi chỉ biết ôm bức ảnh đen trắng hiếm hoi của Minh để lại, khóc không thành tiếng", cụ nói.

Cuối cùng, chiến tranh thật sự kết thúc, nhưng hai con của mẹ Năm không còn được thấy cảnh đất nước trong hoà bình.