Để tăng sức mạnh cho toán học Việt Nam

Nên mở một số trung tâm bồi dưỡng năng khiếu toán học do các cá nhân hoặc tổ chức ngoài công lập thành lập, tạo sự cạnh tranh lành mạnh và cùng hướng tới mục tiêu toán học không chỉ là một môn học mà còn là trụ cột chiến lược quốc gia.

TOÁN HỌC LÀ HẠ TẦNG TRI THỨC VÀ ĐÒN BẨY CHO SỰ PHÁT TRIỂN

Hiện nay cả nước có khoảng trên 80 trường THPT chuyên, đồng nghĩa với có trên 80 khối chuyên toán và mỗi khối sẽ có ít nhất 1 lớp chuyên toán. Như vậy, số học sinh (HS) chuyên toán khá đông đảo, với nhiều nghìn HS đang học tại các trường công ở phổ thông và ở đại học.

Đây là kết quả của sự quan tâm rất lớn của Nhà nước tới việc chăm lo bồi dưỡng nhân tài toán học từ khi các em còn rất trẻ. Phải nói rằng lực lượng HS chuyên toán sau khi rời ghế nhà trường phổ thông, được tiếp tục học lên sẽ bổ sung đáng kể vào đội ngũ những người nghiên cứu khoa học cũng như đóng góp vào lực lượng lao động chất lượng cao của VN và quốc tế.

Tính từ năm 1974, qua 51 năm tham gia kỳ thi Olympic toán học quốc tế (IMO), đoàn VN đã đứng thứ 7 về tổng sắp huy chương vàng, bạc và đồng, chỉ sau Trung Quốc, Mỹ, Nga, Hàn Quốc, Hungary và Romania. VN có 3 lần lọt vào top 3 thế giới, với 71 huy chương vàng. Đây được xem là thành tích đáng nể trong các quốc gia tham gia IMO.

Nhiều ý kiến cho rằng kết quả IMO không chỉ phản ánh năng lực cá nhân HS mà đó là thành quả của cả chiến lược phát triển toán học của quốc gia. Nhận định đó là hoàn toàn đúng. Trung Quốc và nhiều nước có nền giáo dục phát triển khác trên thế giới luôn đề cao quan điểm giáo dục toàn diện.

Tuy nhiên, không thể cào bằng dạy học mà cần có giải pháp hữu hiệu nhằm phát hiện và phát triển tối đa năng lực sẵn có của từng HS. Không phải học tất cả, mà là phát triển hài hòa để mỗi học sinh đều có cơ hội tỏa sáng theo cách riêng, độc đáo nhất bản thân.

VN nên chọn toán học làm trụ cột của chiến lược phát triển quốc gia, có vai trò như một "ngôn ngữ chung" của tri thức. Toán học là nền tảng cho khoa học - công nghệ, công cụ hoạch định chính sách và kinh tế, động lực cho đổi mới và sáng tạo và là văn hóa cùng bản sắc trí tuệ mỗi nước.

QUAN ĐIỂM CHIẾN LƯỢC VỀ GIÁO DỤC TOÁN HỌC CỦA NHIỀU QUỐC GIA

Có thể nói, toán học vừa là hạ tầng tri thức vừa là đòn bẩy cho sự phát triển, thậm chí là vị thế chính trị của một quốc gia. Trong kỷ nguyên mới của trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn, toán học có vị trí cực kỳ xuất sắc. Từ đó HS chuyên toán là đối tượng đầu tiên cũng như là trước hết được hưởng thụ từ chính chiến lược quốc gia này.

Trong bối cảnh này, mục tiêu IMO chỉ là bề nổi của một chiến lược toán học tổng thể của quốc gia. Khi có chính sách đầu tư giáo dục toán học từ giai đoạn rất sớm sẽ tạo ra sự khác biệt dài hạn về năng lực cạnh tranh và phát triển nhân tài cho đất nước.

Nhiều nước ở châu Á coi giáo dục toán học là chìa khóa để đổi mới về nhân lực cho công nghệ 4.0 và vị thế quốc tế.

Trung Quốc ước muốn vươn lên thành một cường quốc toán học của thế giới; Mỹ đã coi trình độ toán học yếu kém là rủi ro lớn đến khả năng cạnh tranh toàn cầu và an ninh quốc gia. Vương quốc Anh đã nhấn mạnh tới vai trò của giáo dục toán học và nếu thiếu đầu tư cho nó sẽ làm suy yếu về năng lực trí tuệ nhân tạo và nền kinh tế của đất nước và toàn cầu.

Kết quả có được từ kỳ thi IMO đã chứng tỏ quan điểm chiến lược về giáo dục toán học của nhiều quốc gia là hoàn toàn đúng đắn.

NÊN MỞ TRUNG TÂM BỒI DƯỠNG NĂNG KHIẾU TOÁN NGOÀI CÔNG LẬP ?

Từ kết quả thi IMO cho thấy năng lực toán học của HS VN rất có tiềm năng. Nếu chúng ta biết đưa ra chiến lược phù hợp cho toán học và triển khai sáng tạo, VN sẽ thành công trên đường đua công nghệ thế kỷ 21 của thế giới.

Chúng ta có Viện Toán học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ VN; Viện Nghiên cứu cao cấp về toán; các trung tâm nghiên cứu toán học thuộc các ĐH; các hội và các câu lạc bộ chuyên ngành toán học; đặc biệt các trung tâm bồi dưỡng năng khiếu toán học… tạo thành hệ sinh thái giáo dục toán học quốc gia phong phú. Tuy nhiên chưa có sự liên kết thông suốt nên chưa thể tạo ra sức mạnh đáng kể cho sự khai sáng những năng lực toán học trẻ.

Từ đây, cần chuyển đổi quan điểm về đào tạo ở các trường chuyên, nhất là các khối chuyên toán. Từ bỏ quan niệm đã thành truyền thống "luyện gà chiến" sang ứng dụng thực tiễn toán học và năng lực tự học cho HS. Học toán để giải quyết vấn đề của thực tiễn cuộc sống, là rèn luyện tư duy phản biện và tư duy hệ thống.

Năng lực toán học phải được thông qua đánh giá các năng lực về giải quyết vấn đề toán học, giao tiếp toán học, mô hình hóa toán học và về tư duy, lập luận toán học. Giáo dục toán học luôn song hành cùng giáo dục kỷ luật cá nhân, đạo đức học thuật, cảm xúc tích cực, nâng cao sức khỏe về tinh thần, thể chất…

Để tăng sức mạnh cho toán học VN, nên chăng ngoài hệ thống trường công là khối chuyên toán, nên mở một số trung tâm bồi dưỡng năng khiếu toán học do các cá nhân hoặc tổ chức ngoài công lập thành lập, tạo sự cạnh tranh lành mạnh và cùng hướng tới mục tiêu toán học không chỉ là một môn học mà còn là trụ cột chiến lược quốc gia.