Đâu là thách thức cho giáo dục trong thời AI?

Sự lệ thuộc vào AI ngày càng tạo ra 'khoản nợ tư duy' khi con người tin rằng thông tin luôn sẵn có, khiến não bộ giảm nỗ lực xử lý, tư duy độc lập bị suy yếu, người học dễ phụ thuộc và hệ thần kinh kém linh hoạt do thiếu rèn luyện bộ não.

“Đây là thách thức lớn đặt ra cho giáo dục trong thời đại công nghệ”, TS Hoàng Anh Đức - tác giả sách Lớp học cuối cùng - nhận định.

Nghiện "phần thưởng nhanh" khiến tư duy yếu dần

TS Hoàng Anh Đức cho rằng việc học trong thời đại AI trở nên khó khăn hơn không chỉ vì lượng kiến thức tăng lên, mà còn bởi cách con người tiếp nhận và xử lý thông tin đã thay đổi.

Bản chất trừu tượng của nhiều môn học, đặc biệt là toán, khiến học sinh khó hình dung và thiếu sự kết nối giữa lý thuyết với thực tế. 

Bên cạnh đó, phương pháp giảng dạy vẫn nặng về ghi nhớ công thức thay vì hiểu bản chất, thiếu cá nhân hóa theo năng lực và định hướng của từng học sinh, trong khi thời gian dành cho trải nghiệm, thực hành và tư duy sáng tạo còn hạn chế.

Ông cho rằng thời đại AI tạo ra một vấn đề giống như khi Google xuất hiện: con người dần mất quan tâm chủ động. Khi AI cung cấp đáp án tức thì, người học bỏ qua toàn bộ quá trình suy nghĩ, chính quá trình ấy mới là phần quan trọng để hình thành tư duy.

“Chúng ta quen với “phần thưởng nhanh”, cảm giác vui ngay khi nhận được kết quả, từ đó não bị lập trình để liên tục tìm kiếm sự dễ dàng, sức chịu đựng giảm xuống, khả năng giải quyết vấn đề dài hạn bị ảnh hưởng”, ông Đức nhận định.

TS giáo dục học Nguyễn Thị Thu Huyền cho biết qua các diễn đàn và trao đổi quốc tế, bà nhận thấy một điều quan trọng: trên thế giới này, bất cứ thứ gì đạt được quá nhanh, quá dễ dàng đều phải trả giá. Ví dụ như khi sử dụng công nghệ để hỗ trợ học tập, nếu câu trả lời đến quá dễ dàng, chúng ta sẽ mất đi cơ hội ghi nhớ và hiểu sâu. 

AI không phải vấn đề, phương pháp mới là điều cốt lõi

Thầy Ngô Thành Nam - Hiệu trưởng Trường TH-THCS-THPT B.School - cho rằng công nghệ, đặc biệt là AI, chỉ làm bộc lộ rõ hơn vấn đề cốt lõi: không phải lỗi của công nghệ, mà là lỗi ở cách chúng ta tiếp cận và chuẩn bị.

Ông chia sẻ trước đây khi giao một nhiệm vụ cho giáo viên hoặc nhân viên, phải mất vài ngày mới hoàn thành. Nhưng bây giờ, nhờ các công cụ AI, chỉ 10 - 20 phút là có kết quả. Ông nhận ra một điều đáng lo nếu tình trạng này kéo dài, liệu giáo viên còn tự viết nổi một tin nhắn gửi phụ huynh hay không - bởi đây là những việc vốn mang tính chất rất con người. 

TS toán học Trần Nam Dũng - Phó hiệu trưởng Trường phổ thông năng khiếu, Đại học Quốc gia TP.HCM - cho rằng một thực tế là nhiều học sinh có xu hướng đối phó khi có quá nhiều công cụ hỗ trợ về công nghệ để hoàn thành bài tập một cách nhanh chóng mà không cần tự suy nghĩ.

Vì vậy, điều quan trọng nhất không phải chúng ta cố gắng “bịt” mọi kẽ hở hay quản lý thật chặt, mà là giúp các em hiểu đúng rằng bài tập là để rèn luyện tư duy, để chuẩn bị năng lực giải quyết vấn đề sau này.

Ngoài ra, chúng ta cũng phải nhìn nhận rằng mỗi lớp học sẽ có em hiểu nhanh, có em tiếp thu chậm hơn. Vậy nên cách tổ chức dạy học cũng phải linh hoạt. Hiện nay, với công nghệ, chúng ta hoàn toàn có thể yêu cầu học sinh nộp bài trực tuyến, trình bày lời giải lên màn hình, cho các nhóm trao đổi, phản hồi chéo. 

Việc đó không chỉ giúp hạn chế gian lận, mà còn giúp học sinh hiểu rằng học là quá trình tương tác, phản biện, nhìn thấy hướng làm của bạn khác và tự điều chỉnh cách nghĩ của mình.

“Tôi nghĩ công nghệ luôn mang lại rất nhiều lợi ích, nhưng điều tiên quyết vẫn là chúng ta phải giải thích cho học sinh hiểu giá trị thật của việc học, chứ không chỉ là hoàn thành nhiệm vụ. Khi các em hiểu mục đích của việc mình đang làm, các em sẽ tự giác hơn rất nhiều”, ông Dũng nhận định.