Đằng sau bức ảnh về người đàn ông bên linh cữu Bác Hồ

(Dân trí) - Ít người biết rằng nhân vật trong bức ảnh hiếm ở tang lễ Bác Hồ là ông Trần Văn Phước - chồng của Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Thị Ba, người giao liên của cụm tình báo H.63 lừng lẫy.

Người đàn ông trong bức ảnh bên linh cữu Bác Hồ là ai?

Bức ảnh người đàn ông bí ẩn túc trực bên linh cữu Bác Hồ từng nhận được sự quan tâm lớn của cộng đồng. Theo tìm hiểu của phóng viên, đây là ông Trần Văn Phước - chồng của Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Thị Ba - người giao liên của cụm tình báo H.63 lừng lẫy.

Bức ảnh này lần đầu xuất hiện trong sách Kể chuyện cụm tình báo H.63 anh hùng, xuất bản năm 2023 của nhà văn Nguyễn Quang Chánh.

Nhà văn Nguyễn Quang Chánh chia sẻ với phóng viên Dân trí, cơ duyên khiến ông biết về bức ảnh hiếm nói trên rất đặc biệt. Vài năm trước, trong quá trình tìm hiểu tư liệu về Thiếu tá Nguyễn Thị Ba (1917-2016) của cụm tình báo H.63, ông tình cờ được nghe câu chuyện về chồng của bà Ba. Đó là ông Trần Văn Phước (hay còn gọi là ông Ba Phước), một cán bộ cách mạng lão thành (1917-1991). 

“Khi đến căn nhà nơi vợ chồng bà Ba từng sinh sống ở Long An để phỏng vấn gia đình, tôi thấy trên tường treo một bức ảnh rất lạ giữa nhiều tấm bằng khen của hai ông bà. Đó là bức ảnh chụp linh cữu của Bác Hồ trong những ngày tang lễ tháng 9/1969 tại Hà Nội.

Trong ảnh, có một người đàn ông mặc đồ trắng, tay đeo tang đen đứng nghiêm trang. Lúc ấy tôi mới biết, ông Ba Phước từng là một trong những cán bộ miền Nam được túc trực bên linh cữu Bác Hồ tại Hội trường Ba Đình trong những ngày diễn ra tang lễ của Bác.

Sau này, gia đình in bức ảnh treo trang trọng tại nhà để nhớ về một kỷ niệm xúc động, vinh dự trong cuộc đời người chồng, người cha kính mến”, nhà văn Nguyễn Quang Chánh nói với phóng viên Dân trí.

Ông Trần Văn Phước sinh năm 1916 tại mảnh đất Thủ Thừa giàu truyền thống cách mạng, thuộc tỉnh Long An (cũ). Sớm giác ngộ lý tưởng, ông kết nạp Đảng Cộng sản Đông Dương, dấn thân vào con đường đấu tranh cách mạng. Ở tuổi đôi mươi, ông Ba Phước gặp bà Nguyễn Thị Ba - một đồng chí thân thiết cùng quê - sau đó nhanh chóng nên duyên vợ chồng.

Năm 1939, ông bị thực dân Pháp bắt giữ sau một lần đứng lên khởi nghĩa. Dẫu tuổi đời còn trẻ, ông vẫn giữ vững khí phách kiên cường, một lòng không khuất phục trước kẻ thù. Ông bị đày ra nhà tù Côn Đảo - nơi được mệnh danh là “địa ngục trần gian” - và chịu đựng 6 năm dài khổ sai. Dù vậy, gông cùm, những đòn tra tấn tàn nhẫn của kẻ thù không lay chuyển được tinh thần của người chiến sĩ cộng sản trẻ tuổi.

Mãi đến Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, ông Ba Phước cùng nhiều tù nhân mới được trở về đất liền, đoàn tụ cùng gia đình. Nhưng chỉ vài tuần sau, thực dân Pháp tiếp tục nổ súng, cuộc kháng chiến chống Pháp lần thứ hai tại Nam Bộ bùng nổ.

Ông Ba Phước tiếp tục cống hiến cho lý tưởng cách mạng. Thời gian này, ông là cán bộ chủ chốt của tỉnh nhà, còn bà Ba cũng giữ nhiều nhiệm vụ quan trọng của hội phụ nữ địa phương.

Năm 1952, sau khi bà Ba sinh cậu con trai thứ hai, ông Ba Phước được cử đi công tác ở khu 6 (Nam Tây Nguyên). Giờ phút tạm biệt, hai vợ chồng không ngờ rằng đó là lần cuối cùng họ gặp nhau suốt những năm chiến tranh.

Năm 1953, tình hình sức khỏe ông Ba Phước đi xuống. Tổ chức đưa ông ra miền Bắc để điều trị vết thương tái phát vì di chứng của những đòn tra tấn dã man thời bị giam cầm ở nhà tù Côn Đảo.

Ngoài ra, ông còn được tham gia các khóa đào tạo cán bộ, mục đích để ông trở về miền Nam cùng tham gia kháng chiến chống Mỹ. Tuy nhiên, sức khỏe của ông Ba Phước khó hồi phục trọn vẹn, không thể đi bộ vượt Trường Sơn trở lại chiến trường miền Nam. 

Ông Ba Phước được giao giữ chức Vụ trưởng Vụ tổ chức cán bộ của Tổng cục Lương thực, sống ở căn phòng nhỏ hơn 10m2 thuộc khu tập thể của cơ quan. Ông còn là Chủ tịch Hội đồng hương Long An tại miền Bắc. Những người dân quê Long An sống ở Hà Nội vào thập niên 1960, 1970 đều nhớ đến ông Ba Phước, một người cán bộ hiền lành, dễ mến. 

Hàng trăm lá thư không gửi và nước mắt ngày đoàn tụ

Nói về ông Ba Phước, Đại tá Tư Cang - chỉ huy cụm tình báo H.63, cấp trên của Thiếu tá Nguyễn Thị Ba - cũng kể với phóng viên Dân trí câu chuyện năm 1973 khi ông ra Hà Nội học trường chính trị và có dịp ghé thăm chồng bà Ba.

"Cuối năm 1973, tôi có nhiều ngày đến nhà ông Ba Phước, cùng ông ấy ăn cơm, trò chuyện. Gặp tôi, ông mừng lắm. Tôi kể cho ông ấy nghe quá trình công tác, sự nghiệp của chị Ba cho ông ấy nghe. Nhờ tôi thông tin, ông Ba Phước mới biết rõ nhiệm vụ của chị Ba là làm giao liên cho điệp viên Phạm Xuân Ẩn. Chị đã có đóng góp to lớn, góp phần vào chiến công của đơn vị H.63.

Nghe xong, ông Ba Phước khóc vì thương vợ phải thực hiện nhiệm vụ nguy hiểm, có thể bị địch bắt bất cứ lúc nào. Sau bữa cơm, ông Ba Phước cũng cho tôi xem những bức thư viết cho bà Ba. Những năm xa vợ con, ông viết nhiều thư lắm, viết xong rồi cất trong hộp, chẳng bao giờ gửi về vì sợ ảnh hưởng công việc của vợ", Đại tá Tư Cang kể.

Sau ngày hòa bình lập lại, tháng 7/1975, ông Ba Phước theo chuyến bay quân sự vào Sài Gòn, thăm vợ con sau 23 năm xa cách. Ngày gặp lại, cả gia đình òa khóc trong niềm hạnh phúc vỡ òa xen lẫn những tủi hờn dồn nén bao năm.

Bà Ba trách chồng suốt ngần ấy năm không gửi cho bà một lá thư. Lúc này, ông Ba Phước mới lặng lẽ mở chiếc vali cũ, lấy ra hàng trăm bức thư đã viết trong những năm tháng chia ly - những lời nhắn nhủ ông chưa từng gửi đi. Ông nghẹn ngào đọc lại cho người bạn đời nghe, như một cách bù đắp muộn màng.

Đến tháng 9/1975, ông Trần Văn Phước được cấp trên điều chuyển hẳn vào TPHCM làm việc. Mặc dù là cán bộ cao cấp, được phân cho một căn nhà rất rộng trên đường Nguyễn Công Trứ (quận 1 cũ), thế nhưng ông Ba Phước từ chối.

"Nhà có bao nhiêu người đâu, nhận căn lớn như vậy thì lãng phí quá", ông nói. Ông cùng vợ và con gái lớn dọn về một căn nhà phố nhỏ, sống chung với vài gia đình khác cũng là đồng đội trong ngành tình báo của bà Nguyễn Thị Ba. Thời gian này, ông Trần Chiến Thắng - con trai út của vợ chồng ông - vẫn đang học tập ở miền Bắc. Mãi đến năm 1977, gia đình bốn người của ông Ba Phước mới được đoàn tụ đầy đủ thành viên.

Sau khi nghỉ hưu năm 1980, ông Ba Phước và bà Ba về Thủ Thừa (Long An cũ) an hưởng tuổi già. Với tính cách giản dị, ông tiếp tục từ chối chế độ nhà cao cửa rộng, cùng vợ sống trong căn nhà cấp 4 xây trên mảnh đất do tỉnh Long An cấp.

Sức khỏe sa sút nhiều vì bị tra tấn dã man trong thời gian bị giam ở Côn Đảo, ông Ba Phước vào viện liên miên. Thời gian ông nằm viện nhiều hơn ở nhà với gia đình. Ông mất năm 1991, thọ 75 tuổi.

"Trong cuộc gặp với con trai vợ chồng Thiếu tá Nguyễn Thị Ba, tôi ngỏ ý muốn xem những bức thư thời chiến của ông Ba Phước. Nhưng đáng tiếc, những lá thư kỷ niệm đều không còn. Năm xưa, căn nhà cấp 4 của ông bà bị mưa lốc nhấn chìm, thất lạc, hư hỏng nhiều kỷ vật. Ngay cả tấm bằng Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân mà bà Ba nhận năm 1976 cũng bị nước mưa làm hỏng", nhà văn Nguyễn Quang Chánh kể.

Nhà văn cho biết thêm, khi thu thập tư liệu để viết sách về người nữ anh hùng Nguyễn Thị Ba, ông càng khâm phục sự hy sinh âm thầm, những cống hiến bền bỉ của thế hệ đi trước dành cho cách mạng.

"Suốt hơn hai thập kỷ, gia đình bà Ba phải sống trong cảnh chia cắt, vợ xa chồng, cha mẹ cách biệt con cái. Thế nhưng, hai ông bà vẫn kiên cường chiến đấu, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao. Đến tuổi xế chiều, họ sống một cuộc đời khiêm nhường, giản dị giữa tình yêu thương và sự kính trọng của bà con làng xóm. Hai ông bà đều là những tấm gương sáng, những người anh hùng sống trong lòng thế hệ sau", nhà văn nói.