Dang dở giấc mơ miền đất hứa - Thách thức lực hút lao động nhập cư, Kỳ 1

Nhiều năm qua, TP.HCM luôn là điểm đến số một của người lao động nhập cư. Giai đoạn 2015 đến 2021, mỗi năm thành phố đón thêm khoảng 170.000 – 180.000 người nhập cư. Có năm, dân số tăng từ nhập cư còn gấp đôi so với tăng tự nhiên. Thành phố từng được gọi mệnh danh là “miền đất hứa”, mang theo ước muốn thay đổi cuộc đời của nhiều người, liệu còn đúng không?

Hàng chục năm trước, chẳng thế mà người ta cứ kháo nhau: Cứ rời cánh đồng, bến sông, lên xe khách vào thành phố là có thể tìm thấy việc làm. Thành phố đúng là “miền đất hứa” với những khu công nghiệp mọc lên, những nhà trọ chật kín người, những giấc mơ đổi đời bắt đầu từ những đồng lương công nhân ít ỏi.

Rời quê Thanh Hóa từ khi còn trẻ, bà Phạm Thị Điều làm đủ nghề: từ giặt đồ thuê, làm xí nghiệp thủy hải sản, cho đến công nhân giày da. Suốt gần hai thập kỷ gắn bó với công ty Pouyuen, bà chưa một ngày ngơi nghỉ vì gia đình.

Cũng đã có gần 15 năm làm công nhân, chị Nguyễn Thị Nhạn (quê Ninh Bình) cũng giấu được những trăn trở về cuộc sống hiện tại.

Câu chuyện của bà Điều hay nỗi lo của chị Nhạn là điển hình cho hàng triệu lao động nhập cư: xa quê, làm việc quần quật, chỉ mong con cái có cuộc sống tốt hơn. Thế nhưng, sau dịch Covid-19, kéo theo sụt giảm về kinh tế, đồng nghĩa với những con số về dân số cơ học sụt giảm không còn là thống kê khô khan. Ở cấp phường, chính quyền cơ sở chính là nơi chứng kiến rõ nhất sự biến động này.

Nếu thử nhẩm tính, một công nhân với mức lương chỉ khoảng 5 – 6 triệu đồng sẽ gặp muôn trùng khó khăn. Bởi lẽ, theo Numbeo, là nền tảng cơ sở dữ liệu chi phí sinh hoạt lớn nhất thế giới, chi phí sinh hoạt tại TP.HCM cao gấp nhiều lần con số ấy. Một người độc thân tốn ít nhất 11,4 triệu đồng/tháng để sống. Một gia đình bốn người cần 40,7 triệu đồng/tháng, chưa kể tiền thuê nhà.

Trong khi đó, về “mức đủ sống” đô thị, Viện Nghiên cứu Anker, ước tính chuẩn 8,61 triệu đồng/người/tháng cho khu vực đô thị như TP.HCM, trong khi thu nhập bình quân lao động tại TP.HCM năm 2023 chỉ khoảng 6,51 triệu đồng/tháng. Khoảng cách quá lớn giữa thu nhập và chi tiêu khiến người lao động phải cân nhắc: ở lại hay về quê là điều tất yếu.

Theo Trung tâm Dịch vụ Việc làm TP.HCM, biến động hậu COVID-19 cũng bộc lộ rõ trên thị trường lao động: riêng năm 2022 và 2023, TP.HCM ghi nhận gần 150.000 hồ sơ trợ cấp thất nghiệp mỗi năm; tính từ 2021 đến nay, con số tích lũy vượt 375.000 hồ sơ.

Dưới góc nhìn chuyên gia, PGS.TS. Nguyễn Đức Lộc, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Đời sống Xã hội, TP.HCM từng là điểm hút lao động nhờ hạ tầng và cơ hội kinh tế, nhưng hiện nay xu hướng dịch chuyển trở nên cân bằng hơn trên toàn quốc, khiến động lực di cư vào thành phố thay đổi từ mưu sinh đơn thuần sang đáp ứng nhu cầu đa dạng của gia đình.

Một lần nữa cần nhấn mạnh rằng, việc tăng cơ học thấp hơn tăng tự nhiên lần đầu tiên trong nhiều năm là tín hiệu cảnh báo “lực hút” nhập cư của TP.HCM đang suy yếu, trong bối cảnh các tỉnh lân cận gia tăng hấp lực việc làm và chi phí sống thấp hơn. Nói theo một cách tổng quan, miền đất hứa ngày nào đã có ít nhiều những tác động và biến đổi, và cũng ít nhiều khiến bao giấc mơ dang dở.

Người lao động vẫn đến, nhưng không còn ồ ạt như trước. Có người đã gắn bó cả tuổi xuân với dây chuyền sản xuất, nhưng nay nỗi lo lương hưu trở thành gánh nặng. Người trẻ thì chật vật với tiền trọ, tiền học của con cái. Những ước mơ tưởng chừng giản dị như một chuyến về quê, một mức lương đủ sống hay một tuổi già bớt nhọc nhằn lại trở nên xa vời.