Đài tưởng niệm nạn nhân COVID-19: Nhắc nhở về một giai đoạn khốn khó nhưng đầy nghĩa tình

Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn trò chuyện với Tuổi Trẻ về không gian đài tưởng niệm nạn nhân đại dịch COVID-19 mà TP.HCM sắp xây dựng, dự kiến đặt tại khu đất số 1 đường Lý Thái Tổ, phường Vườn Lài.

Theo ông, COVID-19 là một sự kiện có tính toàn cầu, tác động không chỉ với người dân TP.HCM, người dân Việt Nam mà cả thế giới. Việc xây một công trình tưởng nhớ những nạn nhân của đại dịch rất cần thiết, qua đó tôn vinh, đề cao tinh thần đoàn kết dân tộc trong thời bình. Ông nói:

- Sở dĩ nhấn mạnh thời bình vì sau chiến tranh, có một giai đoạn đất nước đi lên đổi mới và xây dựng đất nước, con người sống nhanh, sống vội, đề cao cá nhân mà vô tình quên đi nhiều giá trị cộng đồng tốt đẹp.

Câu chuyện người Việt, người thành phố chung tay, đoàn kết, đùm bọc lẫn nhau trong thử thách ngặt nghèo vừa qua như nhắc nhớ lại một trong những truyền thống tốt đẹp đó.

TP.HCM hướng tới đô thị đáng sống

* Những năm qua, có hiện tượng "bội thực" tượng đài, đài tưởng niệm nên không phải ai cũng ủng hộ. Song công trình mà thành phố sắp xây lại nhận được nhiều sự ủng hộ của dư luận. Vì sao vậy?

- Không chỉ tôi mà nhiều người cảm thấy rất hợp lý với chủ trương của thành phố. Tôi cũng có người em gái qua đời trong dịch COVID-19. Và bao nhiêu gia đình khác cũng có người thân, người quen mất trong dịp COVID-19. Nhưng cuộc sống buộc người ta phải nhìn về phía trước để sống dẫu tới giờ, nỗi đau đó vẫn chưa nguôi.

Khi nghe Bí thư Thành ủy TP.HCM Trần Lưu Quang thông tin về chủ trương của Thành ủy biến hai khu đất vàng bến Nhà Rồng và số 1 Lý Thái Tổ - mà các nhà đầu tư rất thèm muốn xây cao ốc - để làm công viên, không gian văn hóa, bảo tồn di sản, không chỉ tôi mà nhiều người dân thành phố rất ủng hộ. Cụm công trình mà chúng ta đang nhắc nằm trọn ở một trong hai khu đất vàng đó.

* Một công trình biểu tượng đồng lòng vượt qua đại dịch COVID-19 nằm trong một chiến lược lớn cho thấy điều gì?

- Cho thấy lãnh đạo thành phố quan tâm đến việc phát triển đô thị đáng sống, thay vì phát triển kinh tế bằng mọi giá như trước kia. Có một thời kỳ đất nước, thành phố khó khăn, chúng ta buộc phải ưu tiên phát triển kinh tế. Song tình hình giờ đã khác nhiều.

Hiện TP.HCM đang rất thiếu không gian xanh. Chúng ta chỉ có khoảng 0,5m² cây xanh tính trên đầu người, trong khi mục tiêu quy hoạch mà thành phố đặt ra trong các cuộc họp hàng chục năm qua là 10m² (nghĩa là tăng 20 lần).

Bạn thử nhìn TP.HCM từ trên cao xuống mà xem, nếu không lấy hai khu đất Lý Thái Tổ và cảng Sài Gòn thành công viên xanh và văn hóa thì có địa điểm nào nữa đâu? Bê tông hóa trắng xóa hết rồi.

Việc thành phố quyết định chuyển đổi khu Lý Thái Tổ và cảng Sài Gòn thành công viên và công trình văn hóa là một quyết định chiến lược có ý nghĩa rất lớn. Nó "gãi đúng chỗ ngứa", giải quyết nhu cầu của người dân thành phố. Tôi rất trân trọng và đánh giá cao quyết định đó.

Hạt nhân xanh của tứ giác đô thị giáo dục - văn hóa

* Từ góc độ của một kiến trúc sư, theo ông, cần đảm bảo nguyên tắc nào khi xây dựng cả công trình này?

- Khu vực Lý Thái Tổ, Nguyễn Văn Cừ, Nguyễn Trãi và Trần Bình Trọng vô hình trung tạo nên một tứ giác đô thị văn hóa - giáo dục nhờ sự hiện diện của nhiều cơ sở quan trọng. Đó là các trường đại học: Khoa học tự nhiên, Sài Gòn, Sư phạm...; các trường phổ thông Lê Hồng Phong, Trung học Thực hành Sài Gòn; gần đó còn có các khu ký túc xá sinh viên, khu nhà trọ, khu không gian thể dục thể thao Lam Sơn cũng như chợ hoa Hồ Thị Kỷ...

Trong đó cụm công trình đài tưởng niệm nạn nhân đại dịch COVID-19 ở khu đất Lý Thái Tổ được xem là hạt nhân xanh của tứ giác trên. Tôi mong thành phố bảo tồn được không gian xanh hiện có, vốn đã rất đẹp rồi. Hy vọng có làm gì ở đây cũng đừng được chặt cây, thậm chí nên trồng thêm.

Bên trong khu đất số 1 Lý Thái Tổ có 7 ngôi biệt thự cũ bỏ hoang nhiều năm - từng là nơi ở của gia đình Chú Hỏa, được mệnh danh là "vua nhà đất" Sài Gòn xưa. 7 biệt thự này có phong cách kiến trúc tương tự dinh Bảo Đại ở Đà Lạt.

Có nghĩa thành phố có tới 7 biệt thự quý. Nên tiến hành chỉnh trang những biệt thự này và chuyển đổi chức năng thành các công trình văn hóa, phục vụ người dân; đồng thời đập bỏ tường rào để mọi người dân đều có thể vào.

* Cụ thể hơn, thiết kế cảnh quan quanh công trình nên ra sao để vừa hợp lý vừa có điểm nhấn?

- Không gian xanh ở Lý Thái Tổ nên được phối hợp và liên kết với công viên Âu Lạc, cạnh đó có tượng đài Công an nhân dân vì bình yên cuộc sống vừa mới khánh thành và các đại lộ xanh như Lý Thái Tổ, Cộng Hòa, An Dương Vương, đường Trần Bình Trọng để tạo thành một mạng lưới cảnh quan thống nhất.

Ở đây có thể xây một tuyến xe buýt điện chạy vòng liên tục, kết nối các trường học, công viên, khu tưởng niệm và các tiện ích thương mại, phục vụ cộng đồng sinh viên, học sinh cũng như dân cư xung quanh. Làm sao để lên một tuyến xe buýt, người dân tiếp cận được những hạ tầng quan trọng và cần thiết quanh đó.

* Trong hình dung của ông, nếu chuyển đổi chức năng của 7 biệt thự thành các công trình văn hóa phục vụ người dân thì sẽ là...?

- Là bảo tàng COVID-19, nhà triển lãm, thư viện cộng đồng (phục vụ người dân xung quanh, không chỉ sinh viên), phố sách, phố hoa, cà phê học thuật (nơi tổ chức các buổi nói chuyện) và nhà cộng đồng.

Trong đó bảo tàng là một thiết chế không thể thiếu. Có một số người góp ý nên xây một bức tường tưởng niệm các nạn nhân của đại dịch, nhưng tôi cho đó là một điều khó. Bởi lẽ tới nay danh sách nạn nhân vẫn chưa được thống kê một cách đầy đủ và khó mà đầy đủ. Mặt khác nhìn một bức tường chi chít tên người đã mất, gây nên một cảm giác khá nặng nề.

* Trong bảo tàng đó chứa gì?

- Đó là nơi ai muốn tìm hiểu thông tin về dịch bệnh, cục diện toàn cầu, diễn tiến tại Việt Nam và TP.HCM thì có thể vào. Đây sẽ là trung tâm dữ liệu mở, ứng dụng công nghệ số, mở một mã QR để mọi người, đặc biệt gia đình có người thân đã mất trong đại dịch, có thể đóng góp thông tin về nạn nhân nhằm tạo ra một dữ liệu đầy đủ nhất có thể.

Bảo tàng có phòng ghi danh những người có công và các nghĩa cử hỗ trợ cộng đồng. Câu chuyện về ATM gạo, những chiến sĩ đi từng nhà phát thực phẩm hoặc người dân đùm bọc nhau qua những bờ rào... đó là những hình ảnh đắt giá nhắc nhớ về một giai đoạn khốn khó nhưng đầy nghĩa tình. Qua đó nhân rộng những giá trị đáng trân trọng trong cuộc sống này.

Tại đây có thể xây dựng một trung tâm dữ liệu để đưa ra những bài học tương lai về y khoa, xã hội, quy hoạch kiến trúc, phương thức quản lý đô thị và ứng phó với các nguy cơ (thiên tai, dịch bệnh)... trong tương lai.