Đài Tiếng nói Việt Nam: 80 năm một tiếng nói, một niềm tin

Nhân kỷ niệm 80 năm thành lập Đài Tiếng nói Việt Nam, TS. Vũ Hải Quang, Phó tổng giám đốc Đài đã có bài viết như một lời tri ân những thế hệ đi trước với những chiến công thầm lặng trên mặt trận tư tưởng.

Ngày sau khi Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập, Đài Phát thanh Quốc gia đã chính thức ra đời (7/9/1945) dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Chủ tịch Hồ Chí Minh. 

Lời xướng “Đây là Tiếng nói Việt Nam, phát thanh từ Hà Nội, thủ đô nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa...” cất lên lúc 11h30 trưa hôm ấy trên nền nhạc bài “Diệt phát xít” của nhà văn, nhà thơ, nhạc sĩ, họa sĩ  Nguyễn Đình Thi, đánh dấu sự ra đời của Đài Tiếng nói Việt Nam - cơ quan báo chí đầu tiên của nước Việt Nam độc lập.

Kể từ giây phút thiêng liêng ấy, Đài Tiếng nói Việt Nam không chỉ là một cơ quan báo chí, mà đã trở thành một phần máu thịt của lịch sử dân tộc, đồng hành cùng mỗi bước thăng trầm của đất nước trong suốt 80 năm qua.

"Tiếng súng” không khói súng trên mặt trận tư tưởng 

Ngay sau ngày độc lập, Đài Tiếng nói Việt Nam đã truyền đi khắp cả nước bản Tuyên ngôn Độc lập vào ngày 2/9/1945 của Chủ tịch Hồ Chí Minh, khơi dậy lòng tự hào và quyết tâm giữ vững nền tự do mới giành được. 

Khi thực dân Pháp quay lại xâm lược, lời hiệu triệu thiêng liêng “Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến” (19/12/1946) cũng được Đài phát đi ngay trong đêm, trở thành hiệu lệnh tinh thần vang vọng khắp núi sông. 

Giữa thời khắc lịch sử ấy, tiếng nói từ radio đã thay tiếng súng khai màn cho cuộc kháng chiến: “Đồng bào chú ý! ... Cuộc kháng chiến toàn quốc bắt đầu!” - âm vang trên làn sóng điện vào đúng 20h ngày 19/12/1946 theo mật lệnh của Bộ Tổng chỉ huy. Đây là tín hiệu để cả nước nhất tề đứng lên chống thực dân Pháp.

Ngay sau khi tiếng nói quyết liệt đó cất lên, quân địch đã đánh phá trạm phát sóng Bạch Mai - khu điện đài nổ tung. Trong màn đêm Hà Nội bom đạn, khói lửa bao trùm, các phát thanh viên, kỹ thuật viên của Đài kịp thời rút khỏi thành phố, mang theo thiết bị lên xe tới hang Trầm (Chương Mỹ, Hà Nội) để tiếp tục phát sóng lúc rạng sáng hôm sau. 

Sự kiện này là một minh chứng tiêu biểu cho tinh thần quả cảm và sự hy sinh thầm lặng của những người làm báo và các cán bộ kỹ thuật phát thanh: mặc cho bom rơi đạn nổ, tiếng nói Việt Nam vẫn không bao giờ ngưng trên làn sóng trong những điều kiện hết sức thô sơ, thiếu thốn và vô cùng khốc liệt.

Trong suốt 9 năm kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp, Đài Tiếng nói Việt Nam vừa làm nhiệm vụ “truyền lửa” cách mạng, cổ vũ tinh thần yêu nước, vừa là cầu nối thông tin giữa hậu phương với tiền tuyến.

Từ chiến khu Việt Bắc, Đài Tiếng nói Việt Nam đã thực hiện phương châm “vừa đi vừa phát sóng”, di chuyển theo bước chân kháng chiến để đảm bảo chương trình phát thanh đều đặn, liên tục. Những bản tin chiến thắng từ chiến trường, những mệnh lệnh khẩn được Đài Tiếng nói Việt Nam truyền đi kịp thời đã tiếp thêm quyết tâm cho quân dân cả nước. Từng lời ca, tiếng hát của Đài cất lên cũng trở thành liều thuốc tinh thần quý giá, giúp nhân dân vững tin vào sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ. 

Đài Tiếng nói Việt Nam thực sự trở thành mạch nối thông tin quan trọng bậc nhất trong cuộc kháng chiến, gắn kết triệu triệu trái tim Việt Nam hướng về một mục tiêu chung, đó là chiến thắng ngoại xâm.

Để rồi, khi chiến dịch Điện Biên Phủ toàn thắng năm 1954, bản tin chiến thắng vang lên trên sóng Đài Tiếng nói Việt Nam đã khiến cả nước vỡ òa niềm vui và tự hào dân tộc. Đài đã đóng góp một cách lặng thầm nhưng to lớn vào thắng lợi “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”, hoàn thành vai trò là công cụ tuyên truyền đắc lực suốt 9 năm trường kỳ kháng chiến.

Bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Đài Tiếng nói Việt Nam một lần nữa khẳng định vị thế của một lực lượng xung kích trên mặt trận đối ngoại và địch vận. 

Ngay từ đầu những năm 1960, Đài Tiếng nói Việt Nam đã phát các chương trình đối ngoại bằng nhiều thứ tiếng: Anh, Pháp, Trung, Lào… nhằm vạch trần tội ác xâm lược của Mỹ và kêu gọi sự ủng hộ của bạn bè quốc tế đối với cuộc kháng chiến chính nghĩa của nhân dân ta.

Chẳng hạn, sự kiện công dân Mỹ Norman Morrison tự thiêu trước Lầu Năm Góc năm 1965 để phản đối cuộc chiến phi nghĩa ở Việt Nam đã được Đài Tiếng nói Việt Nam loan tin như một lời tố cáo đanh thép gửi tới lương tri loài người và nhân dân tiến bộ của nền văn minh nhân loại. 

Chính những bản tin như vậy đã góp phần thổi bùng phong trào phản chiến trên toàn cầu, tạo áp lực mạnh mẽ buộc Chính phủ Mỹ phải xuống thang, rút dần quân đội khỏi Việt Nam và chấm dứt chiến tranh. Trên mặt trận ngoại giao và dư luận, Đài Tiếng nói Việt Nam thực sự là tiếng nói của chính nghĩa, kiên quyết không im lặng trước tội ác và bất công.

Bên cạnh mặt trận đối ngoại, Đài Tiếng nói Việt Nam còn lập nên những chiến công thầm lặng trên mặt trận địch vận, tiêu biểu là các chương trình phát thanh bằng tiếng Anh nhằm vào binh lính Mỹ trên chiến trường miền Nam và chính trong lòng nước Mỹ, gắn liền với giọng đọc huyền thoại của phát thanh viên Trịnh Thị Ngọ (nghệ danh Thu Hương, mà lính Mỹ quen gọi là “Hannah Hà Nội”). 

Hàng đêm, qua làn sóng “Radio Hanoi”, bà Ngọ mở đầu bằng lời chào quen thuộc: “Good evening, American G.I.s...” rồi nhẹ nhàng phát những bản nhạc Mỹ thịnh hành của Bob Dylan, Joan Baez..., xen kẽ đó là danh sách các đơn vị lính Mỹ thương vong và những thông tin trích từ báo chí Hoa Kỳ về phong trào phản đối chiến tranh Việt Nam ngay tại Mỹ. 

Với chất giọng nữ trầm ấm đầy ma lực, “Hannah Hà Nội” thủ thỉ với những chàng lính viễn chinh rằng họ đang bị cuốn vào một cuộc chiến vô nghĩa: “Tôi nghĩ đa số các anh nhận được rất ít thông tin đúng đắn về cuộc chiến này... Thật mơ hồ khi bị đẩy vào chỗ chết hoặc thương tật suốt đời mà không hiểu mình đang chiến đấu vì điều gì”. 

Lời nhắn nhủ vừa mềm mỏng, vừa thấm thía ấy đã len lỏi vào tâm trí nhiều binh sĩ đối phương, khiến họ hoang mang tự vấn về mục đích sự hiện diện của mình trên đất Việt Nam. Không ít lính Mỹ thú nhận rằng họ vừa căm ghét, vừa bị cuốn hút bởi chương trình phát thanh đặc biệt này. 

Mỗi khi “Hannah” đọc chính xác tên đơn vị và địa điểm đóng quân của họ, nhiều binh sĩ không khỏi sửng sốt, thậm chí ám ảnh, ngỡ rằng bà “có phép màu” hoặc ta có mạng lưới tình báo rộng khắp. Thực chất, đó chính là hiệu quả của nghệ thuật “mưu phạt tâm công”, đánh vào tâm lý của địch mà Đài Tiếng nói Việt Nam đã vận dụng một cách tài tình. 

Những đêm dài ở chiến trường, tiếng nói từ Hà Nội thấm vào lòng mỗi người lính Mỹ, khiến họ thấy rõ hơn cuộc chiến phi nghĩa và khát vọng được sống, được trở về. Đó là một chiến thắng không tiếng súng, làm suy yếu ý chí quân thù mà không cần tiêu hao một viên đạn.

Ở hậu phương lớn miền Bắc cũng như trong lòng vùng tạm chiếm miền Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam là nguồn động viên tinh thần to lớn. Mỗi tin chiến thắng, mỗi bài thơ, khúc hát cách mạng vang lên được Đài Tiếng nói Việt Nam truyền đi đã tiếp thêm sự phấn chấn, tiếp thêm lửa yêu nước cho đồng bào, chiến sĩ cả nước. 

Tiếng nói từ Hà Nội giúp nhân dân ta giữ vững niềm tin tất thắng, củng cố lòng tin sắt son vào sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ. Suốt 21 năm chống Mỹ cứu nước, Đài Tiếng nói Việt Nam luôn hoàn thành sứ mệnh là người bạn đồng hành tin cậy của nhân dân, góp phần cùng toàn dân tộc làm nên Đại thắng Mùa Xuân 1975, thu non sông về một mối.

Có thể nói, qua hai cuộc kháng chiến, Đài Tiếng nói Việt Nam đã trở thành “tiếng súng” không khói súng trên mặt trận tư tưởng. 

Những đóng góp thầm lặng mà vẻ vang ấy của Đài Tiếng nói Việt Nam trong chiến tranh đã ghi dấu vào lịch sử như những chiến công bất tử.

Từ phát thanh đa phương tiện vươn tới những tầm cao mới

Đất nước bước vào thời kỳ Đổi mới (từ 1986), Đài Tiếng nói Việt Nam đã tự đổi mới để tiếp tục là điểm tựa thông tin vững chắc cho công chúng.

Đài đã mạnh dạn thực hiện những quyết sách cải tổ sâu rộng về quản trị và nhân sự, xây dựng hạ tầng. 

Văn hóa làm báo của Đài cũng dần đổi mới, từ chỗ truyền thông một chiều sang đối thoại hai chiều, lắng nghe ý kiến đa dạng, đa chiều của công chúng, để tiếng nói Việt Nam thực sự là tiếng lòng của nhân dân.

Đặc biệt, Đài Tiếng nói Việt Nam đã chủ động cá nhân hóa các chương trình để phục vụ tốt hơn những phân khúc thính giả khác nhau. 

Nếu như trước Đổi mới, Đài chỉ có một kênh phát thanh tổng hợp thì sang cuối thập niên 1980, đài đã lần lượt ra mắt nhiều kênh chuyên biệt: Kênh Thời sự (VOV1), kênh Văn hóa xã hội và Dân tộc (VOV2), kênh Văn học nghệ thuật và âm nhạc (VOV3), kênh Đối ngoại (VOV5), kênh Giao thông quốc gia, báo điện tử, báo in...

Đáng chú ý, năm 1990 đánh dấu một bước ngoặt khi Đài Tiếng nói Việt Nam cho ra đời kênh phát thanh Âm nhạc và Giải trí (VOV3) trên làn sóng FM, ứng dụng công nghệ phát thanh hiện đại lúc bấy giờ.

Năm 1994, Đài Tiếng nói Việt Nam thực hiện chương trình phát thanh trực tiếp đầu tiên theo phong cách hiện đại, mở đầu cho kỷ nguyên phát thanh tương tác, tăng tính kết nối với người nghe...

Những cuộc cải tổ táo bạo về quản trị, tổ chức, phương thức sản xuất tác nghiệp, những nỗ lực nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và nội dung đã giúp Đài Tiếng nói Việt Nam tiếp tục đồng hành cùng đất nước trong công cuộc đổi mới, xứng đáng với niềm tin yêu của hàng triệu khán thính, độc giả cả nước.

Bước sang kỷ nguyên 21, sự bùng nổ của Internet và mạng xã hội, một lần nữa, Đài Tiếng nói Việt Nam khẳng định vai trò là điểm tựa thông tin đáng tin cậy trong bối cảnh nhiễu loạn thông tin. 

Trước sự phát triển như vũ bão của công nghệ, Đài Tiếng nói Việt Nam đã nhanh chóng thích ứng bằng chiến lược chuyển đổi số và đổi mới toàn diện cả về phương thức tác nghiệp, format chương trình lẫn phương thức truyền tải, phân phối nội dung. Đài đã tái cơ cấu mạnh mẽ, hình thành nên một hệ sinh thái truyền thông số đa dạng, kết hợp nhuần nhuyễn giữa phát thanh truyền thống với các nền tảng mới.

Đài Tiếng nói Việt Nam đã đầu tư mạnh vào hạ tầng kỹ thuật số và ứng dụng công nghệ mới trong mọi khâu tác nghiệp, quản trị nội dung và phân phối nội dung. 

Giờ đây, sóng phát thanh của Đài không chỉ phát qua radio truyền thống mà còn trực tiếp phát trên các ứng dụng Internet và tương tác với thính giả qua các nền tảng OTT. Đài đã phát triển ứng dụng di động VOVMedia, VOVLive cùng với việc tích hợp nội dung trên các nền tảng mạng xã hội phổ biến như Facebook, YouTube, TikTok... 

Nhiều sản phẩm nội dung số của đài đã tạo hiệu ứng tốt, hình thành cộng đồng người theo dõi đông đảo trên môi trường mạng. Đài cũng đã xây dựng đề án “Chuyển đổi số Đài Tiếng nói Việt Nam” trình Chính phủ, nhằm đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số toàn diện trong toàn bộ công tác quản trị tài chính, hành chính, kế toán, nhân sự, phương thức tác nghiệp và sản xuất, lưu trữ, phát sóng, phân phối nội dung đáp ứng yêu cầu của công chúng trong thời đại số.

Trong kỷ nguyên mới, Đài Tiếng nói Việt Nam chủ trương thực hiện cơ chế tự chủ tài chính từng phần, kết hợp hài hòa giữa nhiệm vụ công ích và hoạt động sản xuất kinh doanh để tạo thêm nguồn lực. 

Đài Tiếng nói Việt Nam xác định nguồn nhân lực là yếu tố then chốt, dồn sức xây dựng một thế hệ người làm báo mới vừa hồng vừa chuyên. Mỗi người làm báo đều ý thức sẵn sàng đổi mới và sáng tạo trong công việc hàng ngày.

Thực tế đã chứng minh, các nhà báo Đài Tiếng nói Việt Nam liên tiếp gặt hái nhiều giải thưởng báo chí cao quý tầm quốc gia và khu vực, khẳng định chuyên môn vững vàng và sức sáng tạo dồi dào. Đây chính là lớp kế cận xứng đáng, tiếp nối truyền thống 80 năm vẻ vang của Đài. 

Những nỗ lực toàn diện trên đã giúp Đài Tiếng nói Việt Nam tiếp tục giữ vững vị thế cơ quan truyền thông chủ lực quốc gia trong thời đại mới. 

Đài Tiếng nói Việt Nam ngày nay là một tổ hợp truyền thông hiện đại, đa loại hình, đa nền tảng hàng đầu của đất nước, đủ sức cạnh tranh trong môi trường truyền thông khốc liệt như hiện nay. Ở đâu có người Việt, ở đó tiếng nói quen thuộc của Đài Tiếng nói Việt Nam vẫn vang lên, mang theo tri thức, niềm tin và hơi ấm của quê nhà.

Nhìn lại chặng đường 80 năm, có thể khẳng định Đài Tiếng nói Việt Nam đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh lịch sử của mình. Từ một “tiếng súng” tinh thần trong những ngày đầu lập quốc, Đài Tiếng nói Việt Nam đã trở thành “điểm tựa” thông tin vững chắc cho nhân dân trong mọi hoàn cảnh.

Đài Tiếng nói Việt Nam luôn giữ vững vai trò là tiếng nói của Đảng, Nhà nước và nhân dân, đồng thời là nhịp cầu nối Việt Nam với thế giới. Mỗi bước đi của dân tộc trong 80 năm qua đều in dấu sự đồng hành lặng thầm mà bền bỉ của Đài Tiếng nói Việt Nam - “người lính” trên mặt trận tư tưởng, góp phần tạo nên sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc và củng cố niềm tin vững chắc vào con đường cách mạng mà Đảng và Bác Hồ đã lựa chọn.  

Trong kỷ nguyên mới, tập thể những người làm báo ở Đài Tiếng nói Việt Nam xác định không tự thỏa mãn với hào quang quá khứ, mà coi đó là động lực để vươn tới những tầm cao mới.  

Lược ghi từ bài viết của TS. Vũ Hải Quang, Phó Tổng giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam