Đặc sản cá cơm 'bằng ngón út' trên sông Sê San

Ở xóm chài giữa lòng hồ thủy điện Sê San 4 qua xã Ia Tơi, Quảng Ngãi mùa này, những mẻ cá cơm khô được phơi hai bên bờ, hoặc phía trên các bè nuôi cá. Sau một nắng, người dân xóm chài thu được thành phẩm khô cá cơm nước ngọt, đặc sản nổi tiếng của dân chài Tây Nguyên.

Nhắc đến cá cơm, nhiều người thường nghĩ đến loài cá nhỏ sống ở biển. Cá cơm nước ngọt (Corica laciniata) khiến nhiều người bất ngờ khi lần đầu nghe đến. Loài cá nhỏ này thuộc trọ cá trích, sống chủ yếu ở các sông và hồ thủy điện Đông Nam Á, thường bơi theo đàn ở tầng nước nổi, ăn phù du.

Người dân ở miền Tây Nam Bộ từ lâu đã đánh bắt và chế biến cá cơm nước ngọt trên hai nhánh chính của sông Mekong là sông Hậu và sông Tiền. Đến khoảng năm 2010, khi dự án thủy điện Sê San 4 triển khai, nhiều người từ Cà Mau, An Giang, Long An... nghe tin lòng hồ nhiều cá, nên lần lượt rủ nhau đến đây lập làng, và mang theo nghề sông nước.

Đến Sê San 14 năm trước, ông Nguyễn Thành Nhân, 43 tuổi nhận thấy sự dồi dào của lòng sông - tương tự ở miền Tây, với những loài cá lăng, cá chình, cá trạch, cá rô. Nhưng loài cá làm nên thương hiệu của nơi này là cá cơm sông.

Theo anh Nhân, cá cơm sông dài nhất chỉ khoảng 7 cm, nhỏ hơn cá cơm biển, thân trắng trong, bụng trắng đục như hạt cơm, thịt cá ngọt và thơm hơn cá biển. Để đánh bắt cá, người dân Sê San không dùng cái chài, thả lưới như miền Tây mà chủ yếu đặt rớ và đi xúc.

Với rớ, người dân chọn vị trí giữa lòng hồ, căng lưới cước rộng, cố định bốn góc bằng những thanh tre, gỗ được cắm sâu xuống đáy hồ. Vào khoảng 16 -17h, họ bắt đầu đặt đèn để bẫy cá. Đến 3-4h sáng hôm sau, người dân quay lại thu cá đã vào rớ.

Có kinh nghiệm nhiều năm đánh bắt bằng Rớ, bà Đinh Thị Nhẹ 37 tuổi, kể gia đình chị có 15 rớ, mỗi ngày thu được 30-40 kg cá cơm tươi. Sau khi phơi khô còn lại khoảng 2 -3 kg, mang lại thu nhập từ 200.000 đến 400.000 đồng/ngày.

Phương pháp xúc cá cơm cũng khá phổ biến. Người dân dùng tấm lưới cước gắn vào hai thanh tre, điều chỉnh kích cỡ theo loại xuồng ghe, đặt ở mũi xuồng để xúc cá trên mặt nước vào những ngày đứng gió.

Cá sau khi đưa về nhà bè được rửa sạch, một phần phơi nắng để bán khô cá; phần còn lại ướp với các gia vị như: Hành tím, bột ngọt, muối rồi trải đều lên bánh tráng, phơi một nắng để tạo thành phẩm đặc trưng là bánh tráng cá cơm.

Khô cá sau khi thành phẩm sẽ có giá 120.000 -150.000 nghìn đồng/kg. Còn bánh tráng cá cơm giá dao động từ 3.000 đến 5.000 nghìn đồng một cái phụ thuộc vào độ hoàn thiện của thành phẩm.

Quy trình làm khô cá cơm và bánh tráng cá cơm được người dân thực hiện hoàn toàn thủ công. Từ khâu sơ chế, phơi sấy dưới nắng, đến công đoạn tráng, phơi bánh đều gắn liền với đôi tay khéo léo và kinh nghiệm lâu đời, tạo nên sản phẩm mang hương vị mộc mạc, đặc trưng của làng chài.

Khô cá cơm và bánh tráng cá cơm được người dân đóng gói, hút chân không, có thể bảo quản sử dụng hơn một tháng, lâu hơn nếu để tủ lạnh.

Khô cá cơm thường được rim mặn ngọt, rim me hoặc xào sa tế, tạo thành những món ăn đậm đà đưa cơm. Bánh tráng cá cơm có thể nướng hoặc chiên, ăn kèm rau sống và chấm nước mắm tỏi ớt, đúng chất một món ăn chơi dân dã. Đây cũng trở thành "mồi bén" hấp dẫn trong những buổi nhậu.

Nhờ chinh phục được thực khách trong và ngoài tỉnh, nghề cá cơm ở lòng hồ Sê San 4 trở thành sinh kế vững chắc của người dân. Cả xóm hiện có khoảng 20 hộ còn gắn bó với nghề.

Cùng với cá cơm, người dân nuôi, đánh bắt, và chế biến các loài thủy sản khác, kết hợp với làm du lịch cộng đồng giữa lòng hồ, thu hút nhiều người đến tham quan.

Thảo Vy