Cú hích mới cho gạo Việt

Thị trường gạo VN như được "phá băng" trước thông tin sản phẩm ST25 lần thứ 3 được vinh danh gạo ngon nhất thế giới. Bên cạnh đó, khách mua gạo lớn nhất là Philippines cũng rục rịch mở cửa thị trường.

Thị trường gạo sẽ sôi động lại từ tháng 12

Cuối tuần qua, gạo VN một lần nữa được vinh danh "ngon nhất thế giới". Tin vui này như một cú hích tinh thần trong bối cảnh thị trường thế giới khá ảm đạm trong 2 tháng qua do nhu cầu tiêu thụ yếu. Còn với những người trong ngành, dấu hiệu phá băng thị trường đã xuất hiện từ vài ngày trước đó khi Philippines thông báo chính sách mới về thuế nhập khẩu gạo. Theo đó, thay vì mức cố định 15% hiện tại thì từ ngày 1.1.2026 thuế nhập khẩu gạo sẽ được điều chỉnh linh hoạt theo sự biến động tỷ giá, với mức thuế tối thiểu là 15% và tối đa lên đến 35%. Cụ thể, khi tỷ giá biến động 5% thì thuế cũng sẽ điều chỉnh tăng tương ứng.

Các chuyên gia và doanh nghiệp (DN) VN nhận xét, chính sách thuế linh hoạt theo tỷ giá được xem là giải pháp cân bằng lợi ích giữa nông dân địa phương và người tiêu dùng. Philippines không thể tăng thuế quá cao vì nước này vẫn phải phụ thuộc vào nguồn gạo nhập khẩu. Trước đó, một số đề xuất khuyến nghị chính phủ Philippines điều chỉnh thuế nhập khẩu gạo lên 35% để bảo vệ sản xuất nội địa. Tuy nhiên, đề xuất đã không được thông qua vì điều này sẽ đẩy giá gạo nhập khẩu lên quá cao, gây tác động tiêu cực đến người tiêu dùng.

Ông Nguyễn Vĩnh Trọng, Giám đốc Công ty TNHH Việt Hưng (Đồng Tháp), thừa nhận: Ở thời điểm hiện tại thị trường vẫn khá trầm lắng. Sự trầm lắng này có thể kéo dài đến hết tháng 11. Nguyên nhân do Philippines vẫn chưa mở cửa mua gạo, trong khi các nước châu Phi vẫn mua cầm chừng vì lượng hàng nhập khẩu từ đầu năm đến nay rất lớn. Đối với thị trường Philippines, chính sách thuế nhập khẩu gạo mới công bố là chỉ dấu về sự chuẩn bị mở cửa thị trường. Nếu thuế bắt đầu áp dụng từ 1.1.2026, các nhà nhập khẩu gạo nước này sẽ lên đơn hàng từ tháng 12.2025, vì nguồn dự trữ đang cạn. Như vậy, thị trường nội địa VN sẽ sôi động trở lại từ tháng 12 và có thể nóng hơn khi bước sang tháng 1.2026. Ngoài Philippines thì các DN Trung Quốc hiện cũng hết hạn mức nhập khẩu và bước sang năm 2026 mới được mở quota. Thời điểm đó cũng là lúc họ tăng nhập khẩu để chuẩn bị hàng cho Tết Nguyên đán.

Theo các cơ quan khí tượng thủy văn, năm nay ở ĐBSCL lũ thượng nguồn về nhiều và mực nước vùng đầu nguồn sông Cửu Long cao nhất trong khoảng 4 - 5 năm gần đây. Trong tuần qua, nhiều nơi ở ĐBSCL người dân chủ động mở đồng đón lũ. Điều này trùng khớp với dự báo sản lượng lúa vụ thu đông năm nay không lớn. Thực tế cho thấy, dù hơn 2 tháng qua sản lượng xuất khẩu giảm mạnh nhưng chúng ta không bị áp lực về tồn kho, nên giá gạo VN nhiều khả năng sẽ sớm khởi sắc trở lại.

Mở rộng thị trường, tăng hợp đồng G2G

Tính đến hết tháng 10 năm nay, xuất khẩu gạo của VN đạt 7,2 triệu tấn, giảm 6,5% về lượng; giá trị đạt 3,7 tỉ USD, giảm gần 24% so với cùng kỳ năm trước. Trong khi đó, đối thủ từng đứng trên VN là Thái Lan trong cùng thời gian mới xuất được 6,4 triệu tấn, giảm đến 22% so với cùng kỳ năm 2024.

Tờ Bangkok Post dẫn lời ông Charoen Laothamatas, Chủ tịch Hiệp hội Các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan (TREA), lý giải: Thái Lan xác định năm 2026 xuất khẩu gạo tiếp tục khó khăn do cung vượt cầu. Để thúc đẩy xuất khẩu gạo thời gian tới, Thái Lan đang đẩy mạnh các hợp tác thương mại gạo cấp chính phủ (G2G) với các nước, đặc biệt gần đây là Singapore và Trung Quốc.

Đối với VN, ông Nguyễn Vĩnh Trọng cho biết trong khi chúng ta gặp khó ở thị trường Philippines thì điểm sáng là các nước châu Phi, đặc biệt là Ghana và Bờ Biển Ngà; trong đó Ghana tăng trưởng nhập khẩu 50%, còn Bờ Biển Ngà tăng tới 100%. Tổng lượng gạo đã xuất vào 2 thị trường này đạt khoảng 1,6 triệu tấn cho thấy các DN xuất khẩu gạo VN đã chủ động mở rộng và chuyển hướng thị trường thành công. Trong dài hạn, thị trường lớn nhất là Philippines sẽ tiếp tục tăng cường các biện pháp kiểm soát và hạn chế nhập khẩu gạo nên ảnh hưởng xấu đến hoạt động xuất khẩu của VN. Do vậy, chúng ta cần tích cực tìm kiếm và khai thác các thị trường mới một cách dài hơi. Bên cạnh đó, từng bước tổ chức sản xuất theo hướng bền vững, theo yêu cầu thị trường với những giống chất lượng cao để xâm nhập các thị trường cao cấp như Nhật Bản, Mỹ, EU…

Trả lời PV Thanh Niên, ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực VN (VFA), nhận định: Bối cảnh thị trường gạo thế giới năm nay hết sức khó khăn và sự sụt giảm của Thái Lan là bằng chứng rõ ràng nhất. Đây cũng là bài học về việc giảm phụ thuộc vào một vài thị trường cho VN. Trên thực tế các DN VN cũng đã chuyển hướng thành công khi sản lượng xuất khẩu gạo thời điểm này đã vượt 7 triệu tấn và có thể đạt đến 8 triệu tấn trong cả năm 2025. "Trước đây, hoạt động xuất khẩu gạo của VN phụ thuộc nhiều vào thị trường Trung Quốc. Khi gặp khó ở thị trường này, chúng ta đã chuyển hướng thành công sang thị trường Philippines. Nay chúng ta đang từng bước mở rộng thị trường sang các nước châu Phi, và tôi tin là chúng ta cũng sẽ thành công", ông Nam lạc quan.

Tuy nhiên ông Đỗ Hà Nam cũng lưu ý gạo liên quan đến an ninh lương thực. Chính vì vậy, để phát triển thị trường bền vững, Chính phủ nên làm việc lại với đối tác Philippines trên tinh thần hợp tác thương mại gạo trước đây. Bên cạnh đó, Chính phủ nên mở rộng các hợp tác thương mại gạo cấp chính phủ với các nước, nhất là thị trường châu Phi vì có nhu cầu cao.