Con trùn chỉ bên dự án nghìn tỷ

Hì hục mấy tiếng đồng hồ, đãi sạch bùn, thu được vài ký trùn thì trời cũng vừa hửng sáng. Ông Sơn mang những bịch trùn lên bờ giao cho người mua đang chờ sẵn với giá 100.000 đồng/kg.

Trước đây, khúc sông này sáng nào cũng nhộn nhịp cảnh mua bán trùn chỉ với cả trăm chiếc ghe neo đậu. Nhưng "xóm trùn" giờ vắng hoe, chỉ còn lại vài ba người.

Lúc mới vào nghề, ông Sơn thường vớt trùn ở sông Vàm Thuật, sông Sài Gòn và các tuyến kênh rạch ở khu vực TP HCM. Nhưng những chuyến đi vớt trùn của ông Sơn cũng mỗi lúc một xa.

"Con trùn chỉ có thể chịu được nước dơ, nhưng hễ nước có hóa chất là nó chết sạch" - ông Sơn đúc kết bằng kinh nghiệm hơn 30 năm ngụp lặn vớt trùn.

Người vớt trùn như ông Sơn vớt bùn có trùn lẫn trong đó, đổ vào ghe và đắp một lớp bùn non lên trên. Sau một đêm, trùn trồi lên họ đãi lại cho sạch rồi bỏ vào bịch bán cho người nuôi cá kiểng. Con trùn chỉ như một chỉ dấu môi trường, chúng sống được trong nước thải, ô nhiễm hữu cơ nhưng sẽ chết sạch nếu nước lẫn hóa chất công nghiệp.

Trên sông Vàm Thuật, cách chỗ ông Sơn đậu ghe không xa là Nhà máy xử lý nước thải An Phú Đông, thuộc dự án Tham Lương - Bến Cát - Rạch Nước Lên (công suất thiết kế 131.000 m³/ngày đêm). Công trình này đã khánh thành từ năm 2017 nhưng đến nay gần như vẫn đang trong tình trạng "trùm mền" vì tuyến cống bao thu gom nước trên lưu vực này vẫn chưa khởi công xây dựng.

Với tổng mức đầu tư hơn 9.000 tỷ đồng, dự án cải tạo kênh Tham Lương - Bến Cát - Rạch Nước Lên được kỳ vọng làm xanh lại màu nước trên sông Vàm Thuật khi Nhà máy xử lý nước thải An Phú Đông vận hành. Song đến nay, ngay cả công trình làm đường hai bên kênh Tham Lương và sông Vàm Thuật vẫn còn ngổn ngang.

Kịch bản na ná cũng xảy ra ở dự án cải tạo kênh Tân Hóa - Lò Gốm. Từ năm 2015, công trình bờ kè, cống hộp đã hoàn thành nhưng đến nay nước kênh vẫn luôn một màu đen kịt vì chưa có nhà máy thu gom xử lý.

Trước đó, từ năm 2012, một công trình nổi tiếng khác là dự án cải thiện chất lượng nước lưu vực Nhiêu Lộc - Thị Nghè ở trung tâm thành phố cũng đã hoàn thành nhưng đến nay Nhà máy xử lý nước thải cho lưu vực này vẫn chưa xây dựng xong.

Kết quả quan trắc chất lượng nước những năm gần đây cho cho thấy, hầu hết kênh rạch trên địa bàn TP HCM đang ô nhiễm. Những dòng kênh xanh ở ngoại thành cũng đã chuyển màu đen và càng ngày càng đặc quánh vì chất thải công nghiệp.

Theo báo cáo từ Sở Tài nguyên và Môi trường TP HCM, toàn thành phố có khoảng 1,6 triệu m3 nước thải mỗi ngày, nhưng chỉ có khoảng 1/3 được xử lý. Còn lại, vẫn xả thẳng ra môi trường mà không qua bất kỳ quá trình xử lý nào.

Chất lượng nước tại nhiều khu vực đã vượt quá tiêu chuẩn cho phép về các chỉ tiêu như Coliforms, BOD, COD, amoni, nitrat... Đặc biệt, một số khu vực như kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè, kênh Tàu Hủ - Bến Nghé, sông Sài Gòn đoạn chảy qua thành phố có tình trạng ô nhiễm nặng, không chỉ ảnh hưởng đến hệ sinh thái mà còn tác động xấu sức khỏe người dân. Ô nhiễm cũng báo động cho việc đảm bảo nguồn nước sạch cho cung cấp cho một siêu đô thị như TP HCM.

Sông Vàm Thuật, nơi ông Sơn đậu ghe, nước đen ngày càng quánh lại, bốc mùi. Mấy năm nay, ông phải ngược dòng sông Sài Gòn chạy ghe qua địa bàn Bình Dương cũ - nơi nguồn nước ít ô nhiễm hơn, mới vớt được trùn.

So với các đô thị lân cận, Bình Dương (cũ) do xây dựng hệ thống thoát nước tách riêng nước mưa và nước thải, nên việc kiểm soát chất lượng nước được thực hiện tốt hơn. Còn TP HCM hệ thống thoát nước vẫn dùng chung, nên muốn cải thiện chất lượng nước thải cần phải xây dựng hệ thống cống bao khổng lồ, và vô cùng tốn kém.

Theo quy hoạch, đến năm 2030, TP HCM cần phải có 11 nhà máy xử lý nước thải đô thị. Song, hiện nay, ngoài trạm xử lý nước thải Bình Hưng Hòa với công suất nhỏ, thành phố chỉ mới có một nhà máy xử lý nước thải lớn đi vào hoạt động là Nhà máy Bình Hưng với tổng công suất 469.000 m3/ngày đêm.

Tình cảnh ô nhiễm nguồn nước ở TP HCM cũng gần giống sông Tô Lịch ở Hà Nội. Sau những trận mưa lớn, nước được thau rửa sạch hơn nhưng chỉ được một thời gian ngắn rồi trở về với màu đen quen thuộc.

Gần đây, để kiểm soát khí thải trong lĩnh vực giao thông, TP HCM dự tính chuyển đổi xe hai bánh từ xăng sang điện cho toàn bộ tài xế công nghệ và giao hàng. Thành phố cũng đưa ra lộ trình chuyển đổi toàn bộ xe buýt xăng dầu sang xe điện trước năm 2030.

Nhưng với những dòng kênh đen, chưa biết đến khi nào nguồn nước thải ra mới được kiểm soát. Nước ô nhiễm các khu đô thị cứ xả ra kênh rạch, đổ vào sông rồi thông ra biển trong luẩn quẩn tuần hoàn.

Ông Sơn, gần cả đời cũng chưa thoát khỏi dòng sông Vàm Thuật. Ông vẫn đậu ghe ở đó sau mỗi chuyến đi vớt trùn. Chỉ khác, những chuyến đi ngày càng xa hơn, tốn nhiều nhiên liệu hơn nhưng thu nhập ngày càng giảm. Có lúc ông tính bỏ nghề để chạy xe ôm công nghệ.

Nhưng, chiếc xe máy cà tàng ông Sơn dùng để đi lại mỗi khi lên bờ, nếu kiểm tra về khí thải chắc khó đảm bảo các thông số về bảo vệ môi trường. Nếu phải đổi sang xe điện ông không biết mình phải tích góp mất bao lâu.

Đã gần 60 tuổi, ông Sơn vẫn còn phải tiếp tục bám nghề ngụp lăn vớt trùn, nhọc nhằn mưu sinh. Ước mơ được nhìn thấy nước sông Vàm Thuật xanh trở lại để con trùn chỉ sinh tồn sao quá xa xôi.

Trung Thanh