Có nên bắt buộc lắp camera giám sát khoang hành khách?

Bộ Công an đang chủ trì xây dựng dự án luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của 10 luật liên quan đến an ninh trật tự. Trong số này có luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ.

Luật hiện hành quy định xe ô tô kinh doanh vận tải phải lắp thiết bị giám sát hành trình. Riêng xe ô tô chở người từ 8 chỗ trở lên, xe ô tô đầu kéo, xe cứu thương phải lắp cả thiết bị ghi nhận hình ảnh người lái xe. 

Trong dự thảo, Bộ Công an đề xuất sửa đổi theo hướng bổ sung quy định xe kinh doanh vận tải phải lắp thiết bị ghi nhận hình ảnh người lái xe; xe vận tải nội bộ phải lắp thiết bị giám sát hành trình và thiết bị ghi nhận hình ảnh người lái xe (tức bao gồm cả xe dưới 8 chỗ thay vì chỉ có xe từ 8 chỗ trở lên như quy định hiện hành). Riêng xe ô tô chở người từ 8 chỗ trở lên (không kể chỗ của người lái xe) kinh doanh vận tải phải lắp thêm thiết bị ghi nhận hình ảnh khoang chở hành khách.

Vì sao phải giám sát khoang hành khách?

Lý giải về đề xuất nêu trên, Bộ Công an cho hay mục đích của việc bổ sung các quy định là nhằm bảo đảm cho phương tiện kinh doanh vận tải, xe vận tải nội bộ được quản lý chặt chẽ hơn, phục vụ công tác phòng ngừa, phát hiện các vi phạm trật tự an toàn xã hội trên phương tiện giao thông đường bộ. Điển hình như giám sát việc chấp hành pháp luật của người lái xe (sử dụng điện thoại hoặc thiết bị điện tử khi lái xe, chở quá số người quy định, không thắt dây an toàn, buông cả 2 tay khỏi vô lăng, dùng chân điều khiển vô lăng...), phát hiện các hành vi vi phạm về trật tự, an toàn xã hội (hành hung giữa hành khách và lái xe...), truy tìm tội phạm được chở trên xe ô tô kinh doanh vận tải…

Cục CSGT (C08, Bộ Công an) cho hay thông qua dữ liệu từ thiết bị ghi nhận hình ảnh người lái xe, đơn vị này cùng lực lượng CSGT các địa phương liên tục phát hiện, xử lý các trường hợp tài xế xe kinh doanh vận tải sử dụng điện thoại thời gian qua. Điều này đã phần nào phản ánh tính hiệu quả của quy định bắt buộc lắp đặt camera ghi nhận hình ảnh của tài xế.

Nay, với đề xuất mở rộng phạm vi áp dụng quy định lắp thiết bị ghi nhận hình ảnh người lái xe với cả xe ô tô dưới 8 chỗ ngồi, kỳ vọng sẽ góp phần giúp cơ quan quản lý và doanh nghiệp kiểm soát tốt hơn về hành vi, thái độ, tình trạng sức khỏe của tài xế, từ đó nâng cao chất lượng dịch vụ hành khách, đảm bảo trật tự, an toàn giao thông tốt hơn.

Mặt khác, cách đây ít tháng, nhiều hội nhóm chia sẻ câu chuyện một người phụ nữ tố cáo nhân viên của hãng xe limousine có hành vi không chuẩn mực khi hành khách đang ngủ say trên chuyến đi. Để làm rõ, người phụ nữ yêu cầu nhà xe trích xuất camera giám sát khoang hành khách, song nhà xe chậm trễ trong việc hợp tác. Chỉ đến khi sự việc gây ồn ào dư luận, phía nhà xe mới xin lỗi, thiện chí giải quyết hơn. Ngoài vụ việc trên, mạng xã hội cũng từng ghi nhận một số trường hợp hành khách tố chất lượng phục vụ của nhà xe có vấn đề, nhưng vì không có bằng chứng nên chỉ dừng lại ở mức "rút kinh nghiệm" cho cộng đồng.

TS Khương Kim Tạo, nguyên Phó chánh văn phòng Ủy ban an toàn giao thông quốc gia, cho rằng nếu đề xuất của Bộ Công an về việc lắp thiết bị ghi nhận hình ảnh khoang chở hành khách được thông qua, những tình huống đã nêu sẽ nhanh chóng được giải quyết một cách minh bạch, rõ ràng. "Hành khách ứng xử không đúng, nhân viên nhà xe có thái độ phục vụ không tốt hoặc xảy ra tình huống bất ngờ trên xe, chỉ cần trích xuất hình ảnh, video từ thiết bị giám sát là rõ như ban ngày", ông Tạo nhận định.

Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng, Đoàn luật sư TP.Hà Nội, cũng nhìn nhận việc lắp thiết bị giám sát khoang hành khách là rất cần thiết, nhất là trong công tác phòng ngừa vi phạm pháp luật. Đề cập các loại tội phạm mua bán người, vượt biên trái phép, đang trên đường bỏ trốn..., vị luật sư chỉ ra nếu có camera, cơ quan quản lý sẽ dễ dàng hơn trong việc phát hiện, truy tìm và xử lý vi phạm.

Cần bảo đảm thông tin của hành khách

Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô VN Nguyễn Văn Quyền cho hay hiện một số nhà xe đã chủ động lắp đặt thiết bị giám sát đối với khoang hành khách. Song việc này mới dừng ở mức tự nguyện, xuất phát từ nhu cầu của doanh nghiệp. Nếu theo hướng bắt buộc, ông Quyền cho rằng nên có sự khảo sát, đánh giá thật kỹ, nhất là với các doanh nghiệp kinh doanh vận tải, để có cơ sở thuyết phục về mục đích và sự cần thiết của quy định. Dưới góc độ cá nhân, ông Quyền nhận thấy việc lắp thiết bị giám sát khoang hành khách nên dừng ở mức khuyến khích, chưa cần thiết phải bắt buộc trên diện rộng.

Chuyên gia giao thông Nguyễn Văn Thanh thì ủng hộ đề xuất lắp đặt thiết bị giám sát tại khoang hành khách song ông còn băn khoăn về 2 nội dung. Thứ nhất, việc đồng loạt bổ sung thiết bị trên xe sẽ làm phát sinh chi phí vận hành đối với doanh nghiệp vận tải, chưa kể nếu triển khai thì nên có hướng dẫn để áp dụng thống nhất về chủng loại, chất lượng, đặc điểm của thiết bị giám sát, tránh mỗi nơi một kiểu. Thứ hai là việc lắp đặt thiết bị giám sát tại khoang hành khách có ảnh hưởng đến thông tin, hình ảnh cá nhân hay không. "Ngồi trên xe, nếu bạn bè, người thân trong gia đình có hành động gần gũi hoặc riêng tư một chút mà bị ghi lại, cũng ít nhiều ảnh hưởng", ông Thanh nêu ví dụ và kiến nghị tính toán thêm về vấn đề này.

Ở góc nhìn khác, TS Khương Kim Tạo bày tỏ thông tin cá nhân rất cần được bảo vệ, nhưng nên xem xét trong bối cảnh rộng hơn. Theo ông, bên trong chiếc xe chở hành khách có thể xem là môi trường công cộng, việc lắp đặt thiết bị giám sát khoang hành khách là vì mục đích chung, không phải xâm phạm đời tư cá nhân. Hơn thế, khi có thiết bị giám sát, cả hành khách và nhân viên nhà xe sẽ tự ý thức để điều chỉnh hành vi cho phù hợp với văn hóa hơn.

Dù vậy, ông Tạo cũng lưu ý "công cộng không có nghĩa là tùy tiện". Dữ liệu ghi nhận hình ảnh hành khách vẫn phải được quản lý nghiêm ngặt. Cơ quan quản lý cần xây dựng hành lang pháp lý chặt chẽ, quy định cụ thể về thẩm quyền, quy trình tiếp nhận, lưu trữ, khai thác nguồn dữ liệu; tránh việc lộ lọt hoặc lợi dụng thông tin vì mục đích không tốt.

Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng góp ý thêm để hạn chế thấp nhất sự ảnh hưởng đến hành khách, việc lắp đặt thiết bị ghi nhận hình ảnh tại khoang hành khách nên được công khai và thông báo rõ ràng, có thể bố trí biển báo với nội dung "khu vực có camera giám sát", tài xế và phụ xe có thể thông báo bằng lời nói cho mọi người trước khi chuyến xe khởi hành. Ngoài ra, chỉ nên lắp đặt camera để giám sát các khu vực khoang chung, lối đi lại, tránh những vị trí riêng tư hoặc nhạy cảm; có thể cân nhắc chỉ ghi hình, không ghi âm thanh mà vẫn đảm bảo mục đích quản lý.

Vị luật sư cũng cho rằng cần có quy định rõ về giới hạn sử dụng dữ liệu hình ảnh của hành khách, chỉ cung cấp khi có yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền, tuyệt đối không dùng cho mục đích cá nhân; đồng thời nghiêm cấm nhân viên nhà xe hoặc người không có thẩm quyền tự ý sử dụng, đăng tải hình ảnh lên mạng xã hội…