Cơ hội lớn từ sắp xếp đại học

Bộ Giáo dục và Đào tạo đang lấy ý kiến dự thảo nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, trong đó có quy định về sắp xếp, tái cấu trúc hệ thống cơ sở giáo dục công lập.

Nghị quyết nhằm thể chế hóa nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo (GD-ĐT).

Dự thảo nghị quyết dự kiến được trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 10 tới. Đáng chú ý tại dự thảo nghị quyết quy định cụ thể về tổ chức hệ thống, nhân lực và quản trị cơ sở giáo dục, trong đó quy định về việc sắp xếp, tái cấu trúc hệ thống cơ sở giáo dục công lập.

Tránh cơ học, cần nghiên cứu kỹ, có lộ trình

Dự thảo nêu rõ việc tiếp tục sắp xếp, tái cấu trúc cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp và giáo dục thường xuyên công lập (trừ cơ sở giáo dục trực thuộc Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Ngoại giao).

Cũng theo dự thảo, Bộ GD-ĐT trực tiếp quản lý các đại học, trường đại học trọng điểm hoặc đã được quy hoạch là cơ sở giáo dục đại học trọng điểm quốc gia về kỹ thuật và công nghệ được giao dẫn dắt mạng lưới trung tâm đào tạo xuất sắc và tài năng, trường cao đẳng thực hiện chức năng trung tâm vùng, trung tâm quốc gia đào tạo và thực hành nghề chất lượng cao.

Bộ Y tế, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch quản lý cơ sở giáo dục đại học đào tạo chuyên sâu đặc thù.

Chuyển các cơ sở giáo dục còn lại về địa phương quản lý, bảo đảm quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cho các cơ sở giáo dục không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính. Nghiên cứu sáp nhập các viện nghiên cứu với các cơ sở giáo dục đại học (trừ tổ chức khoa học công nghệ công lập đặc thù).

Trao đổi với Tuổi Trẻ, đại biểu Trần Khánh Thu (đoàn Hưng Yên) nêu rõ công cuộc "đại sắp xếp đại học" lần này chắc chắn phải làm và đây là một cơ hội, sứ mệnh lịch sử để hệ thống đại học công lập phát triển lên một tầm cao mới và có thể vươn tầm thế giới.

Bà dẫn chứng rất nhiều trường đại học hiện nay có quy mô nhỏ, ngành nghề manh mún, không đủ nguồn lực để cạnh tranh và nâng cao chất lượng. Có những trường đại học chỉ có rất ít giảng viên cơ hữu, có nghĩa nguồn lực không đủ nhưng vẫn cố tuyển sinh, đào tạo.

Điều này dẫn đến hệ quả cố tuyển sinh, đồng nghĩa với đầu vào thấp, kéo theo chất lượng thấp.

Việc phân tán và manh mún như vậy không đem lại được chất lượng giáo dục tốt. Vì vậy, việc sắp xếp, sáp nhập sẽ tạo ra những đại học đa ngành, lớn mạnh hơn, có khả năng cạnh tranh tốt hơn trên thị trường lao động và quốc tế.

"Tất nhiên gắn với câu chuyện sáp nhập để giúp tạo tầm cỡ sẽ là câu chuyện quản trị nhân sự ra sao? Tinh gọn bộ máy thế nào? Sắp xếp thế nào cho hiệu quả, đó là bước tiếp theo. Nhưng rõ ràng khi thực hiện sắp xếp sẽ có được những đơn vị đủ lớn, đủ sức cạnh tranh, đủ sức vươn ra thế giới", đại biểu Khánh Thu nói.

Để triển khai việc này nên đưa ra hai cách thức là tự nguyện (từ dưới lên) và bắt buộc (từ trên xuống). Theo đó, trong nghị quyết của Chính phủ đã yêu cầu Bộ GD-ĐT chủ trì, phối hợp với các bộ ngành xây dựng đề án chung về sáp nhập. Hiện bộ đang thực hiện việc này.

Còn cách thức thứ hai, bà nói thông qua đề án, cơ quan chức năng sẽ rà soát, chỉ định các trường được sáp nhập và ban hành các quyết định hành chính để thực hiện.

Đồng thời, việc sáp nhập với nhau nếu có không nên thực hiện một cách cơ học mà phải có nghiên cứu, đánh giá kỹ càng, rõ ràng và có lộ trình cụ thể. Bởi nếu các đơn vị sáp nhập với nhau theo cách nào đó mà không hợp lý chẳng hạn hay không giải quyết được các vấn đề về bộ máy sẽ dẫn tới câu chuyện quá tải hay hoạt động không thông suốt.

Thậm chí có thể xảy ra hiện tượng một trường mạnh bị sáp nhập trường yếu vào sẽ bị yếu đi, không cạnh tranh được.

PGS.TS Trần Xuân Nhĩ, nguyên Thứ trưởng Bộ GD-ĐT, nêu rõ tinh thần nghị quyết 71 của bộ Chính trị và các nghị quyết của Chính phủ, định hướng của Ban Chỉ đạo Trung ương tổng kết nghị quyết 18 đã nhấn mạnh việc sắp xếp các trường đại học để làm cho mạnh lên.

Do vậy, điều đầu tiên khi thực hiện việc sắp xếp phải xác định rõ mục tiêu này. Đồng thời, phải xây dựng các tiêu chí cụ thể để thực hiện sắp xếp. Trong đó, xác định rõ các trường đại học thế nào là yếu, là manh mún phải thực hiện sắp xếp hay giải thể.

Cần sớm công bố dự thảo đề án sắp xếp

PGS Trần Xuân Nhĩ cũng cho rằng khi xây dựng đề án sắp xếp các trường đại học cũng có thể nghiên cứu lại cách thức thực hiện sáp nhập các tỉnh, thành phố vừa qua.

Theo đó, khi thực hiện sáp nhập, một tiêu chí được đưa ra là tăng số lượng các tỉnh thành hướng biển hay trong một tỉnh có thể có miền biển, trung du, đồng bằng để hỗ trợ lẫn nhau. Do vậy, trong số 230 trường đại học công lập phải phân chia thành từng nhóm, khu vực, địa phương. Trên cơ sở đó, tính toán phương án cụ thể, hợp lý.

Trong đó, khi sắp xếp các trường đại học cần có tính toán để cố gắng sắp xếp theo hướng vừa gần gũi về địa lý, vừa tương quan chức năng là phù hợp nhất. Với các tỉnh nhỏ có địa bàn gần nhau, có bao nhiêu trường đại học công lập có thể nhập làm một, để trở thành một trường đa ngành và tối ưu hóa ngành nghề mạnh hơn.

Ở góc khác, với những trường có các ngành chuyên sâu như luật, ngân hàng, sư phạm..., trên cùng địa bàn nên gộp vào nhau để thành trường lớn mạnh, không nhất thiết phân tán lẻ tẻ...

Điều quan trọng, theo PGS Trần Xuân Nhĩ, từ nhiệm vụ được giao, Bộ GD-ĐT nên phác thảo dần đề án sắp xếp và sau khi xin ý kiến cần sớm công bố công khai dự thảo, tổ chức các hội thảo, hội nghị rộng rãi để lấy ý kiến các chuyên gia, nhà nghiên cứu, trường đại học.

Làm như vậy sẽ tốt hơn là thực hiện theo mệnh lệnh hay 1 - 2 - 3 cộng lại với nhau rồi có thể không hợp lý dẫn đến trường không mạnh.