Chuyển án tử hình thành chung thân ra sao?

Kỳ họp vừa qua, Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự, trong đó bỏ hình phạt tử hình với 8 tội danh, bổ sung thêm trường hợp được miễn thi hành án tử hình.

Hiện Vụ Pháp chế và Quản lý khoa học (TAND tối cao) đang chủ trì soạn thảo thông tư liên tịch quy định về chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân và xem xét bản án tử hình trước khi thi hành. Cụ thể thế nào?

4 nhóm sẽ được chuyển

Trong dự thảo, có 4 nhóm sẽ được chuyển từ tử hình thành chung thân.

- Nhóm thứ nhất: người đã bị kết án tử hình thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 điều 40 Bộ luật Hình sự, gồm phụ nữ có thai hoặc phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi, người đủ 75 tuổi trở lên, người mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối.

- Nhóm thứ hai: người phạm tội đã bị kết án tử hình trước ngày 1-7-2025 về 1 trong 8 tội danh gồm: tham ô tài sản (điều 353); nhận hối lộ (điều 354); vận chuyển trái phép chất ma túy (điều 250); sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh (điều 194); hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (điều 109); gián điệp (điều 110); phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của Việt Nam (điều 114) và phá hoại hòa bình gây chiến tranh xâm lược (điều 421).

- Nhóm thứ ba: người phạm tội đã bị kết án tử hình trước ngày 1-7-2025 về tội sản xuất trái phép chất ma túy (điều 248) và tội mua bán trái phép chất ma túy (điều 521), thuộc trường hợp điều chỉnh mức định lượng ma túy (để xác định làm khung hình phạt) cao hơn so với quy định cũ.

- Nhóm thứ tư: người bị kết án tử hình được Chủ tịch nước quyết định ân giảm.

Về thủ tục chuyển từ tử hình thành chung thân, dự thảo nêu TAND cấp tỉnh đã ra bản án sơ thẩm quyết định hình phạt tử hình, án đã có hiệu lực pháp luật nhưng chưa thi hành, có trách nhiệm rà soát tất cả, lập danh sách người bị kết án.

Tiếp đó thông báo cho cơ quan quản lý thi hành án hình sự thuộc Bộ Công an hoặc Bộ Quốc phòng cho ý kiến. Sau đó TAND tỉnh lập hồ sơ đề nghị chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân, gửi về Vụ Giám đốc kiểm tra 1 - TAND tối cao.

Căn cứ hồ sơ, các tài liệu kèm theo, chánh án TAND tối cao ra 1 trong 2 quyết định, tùy thuộc vào việc người phạm tội có thuộc nhóm được chuyển hay không được chuyển từ hình phạt tử hình thành tù chung thân. Các quyết định nêu trên phải được gửi cho Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Viện KSND tối cao, TAND đã xét xử sơ thẩm vụ án hình sự và Viện KSND cùng cấp.

Trong thời hạn 7 ngày, kể từ ngày nhận được quyết định của chánh án TAND tối cao, chánh án TAND đã xét xử sơ thẩm vụ án hình sự sẽ ra quyết định thi hành án hình phạt tù chung thân với người được chuyển.

Tuân thủ quy định của luật để hướng dẫn

Với tội phạm quy định tại điều 248 (tội sản xuất trái phép chất ma túy) và điều 251 (tội mua bán trái phép chất ma túy), Luật sửa đổi, bổ sung quy định hình phạt tử hình đã tuyên trước ngày 1-7-2025 với 2 tội trên mà chưa thi hành án thì không thi hành và chánh án TAND tối cao quyết định chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân với 2 trường hợp.

- Thứ nhất: khối lượng, thể tích chất ma túy được xác định trong bản án để quyết định hình phạt bằng hoặc thấp hơn khối lượng, thể tích chất ma túy thấp nhất quy định tại khoản 5 điều 248 hoặc khoản 5 điều 251 của Bộ luật Hình sự. Để áp dụng quy định này tại dự thảo đã quy định rõ mức khối lượng, thể tích chất ma túy.

- Thứ hai: trường hợp khối lượng, thể tích chất ma túy được xác định trong bản án để quyết định hình phạt lớn hơn khối lượng, thể tích chất ma túy thấp nhất quy định tại khoản 5 điều 248 hoặc khoản 5 điều 251 của Bộ luật Hình sự (đã sửa đổi, bổ sung năm 2025) mà người phạm tội không phải là người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy hoặc không có 2 tình tiết tăng nặng trở lên. Về nội dung này, dự thảo tờ trình cho biết đang có 2 quan điểm.

Quan điểm thứ nhất nêu điều luật chỉ quy định chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân với người phạm tội không có 2 tình tiết tăng nặng trở lên mà không quy định cụ thể về tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đối với họ.

Do vậy cần bổ sung quy định "trường hợp có 2 tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thì số tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự phải nhiều hơn số tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự từ 4 tình tiết trở lên, trong đó có ít nhất 3 tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự quy định tại khoản 1 điều 51 của Bộ luật Hình sự" tại dự thảo để bảo đảm tính chặt chẽ, thống nhất.

Quan điểm thứ hai cho rằng Luật sửa đổi, bổ sung quy định chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân khi người phạm tội không có 2 tình tiết tăng nặng trở lên. Do vậy, việc dự thảo quy định thêm về tình tiết giảm nhẹ là vượt quá phạm vi quy định của luật.