Chuyện nghệ nhân gen Z: Người 'say' nghề chạm khắc... bài vị

Là "đời đầu" của thế hệ Z, Trần Phước Hoàng (sinh năm 1997) chọn cho mình hướng đi không giống ai khi trở thành thợ điêu khắc long vị, vốn dĩ "đóng đinh" trong suy nghĩ của nhiều người là nghề dành cho lớp thợ già.

NIỀM ĐAM MÊ VỚI ĐỒ THỜ

Quá trưa, trong xưởng nhỏ ở xóm 11 (P.Mỹ Thượng, TP.Huế), Trần Phước Hoàng vẫn chăm chú nện từng nhát đục lên tấm gỗ mít vàng ươm. Anh đang dốc sức hoàn thiện chiếc long vị (bài vị khắc rồng - một vật phẩm thờ cúng truyền thống trong văn hóa Việt) cỡ lớn, cao chừng 80 cm để kịp chuyển vào một ngôi chùa ở phía nam. Nhiều năm qua, chàng trai 28 tuổi này đã xuất đi không biết bao nhiêu long vị đậm chất nghệ thuật khắc gỗ xứ Huế. Thanh niên theo nghề chạm khắc gỗ đã ít, đã thế lại chọn chạm đồ đặt ở chốn tâm linh nên Hoàng trở thành của hiếm của làng mộc Trung Đông.

"15 tuổi, tôi nghỉ học theo nghề trang điểm cô dâu. Dù được khen khéo tay nhưng tôi cứ thấy ngại ngùng. Ba lại gửi tôi cho một người thợ để học chạm khắc gỗ. Sau vài tháng, tôi thấy nghề này chính là niềm đam mê của mình", Hoàng gác tay đục, kể: "Sau 3 năm học nghề, tôi được thầy cho đi dựng nhà rường, chạm tủ, kệ, bàn ghế… Năm 2019, tôi xin thầy "ra riêng" rồi nhận đơn hàng đầu tiên trị giá 5 triệu đồng. Đó là chiếc long vị đầu tay mà tôi làm. Bao nhiêu kỹ năng nghề nghiệp có được, tôi đều dốc vào nó. Có lẽ nhờ lời khen của vị khách mà tôi gắn với cái nghiệp làm long vị, đồ thờ cúng đến ngày hôm nay".

Hoàng bảo chạm khắc long vị, phụng vị (khắc chim phượng hoàng) thuộc hàng khó nhất nhì trong nghệ thuật điêu khắc gỗ bởi đòi hỏi người thợ phải nhuần nhuyễn kỹ năng từ chạm đơn đến chạm kép (chạm lộng). Để những hình ảnh rồng cuộn, chim phụng tung cánh "nổi" lên bề mặt gỗ, người thợ phải khéo léo, tỉ mẩn trong từng nhát đục. Là vật thờ luôn nằm ở vị trí trung tâm, nhận được sự chú ý của mọi người, bài vị phải trang trọng nhưng cũng cần có "hồn" như một vật trang trí đặc biệt. Tùy theo loại hình ảnh chính như tứ linh (long, lân, quy, phụng), tứ quý (mai, lan, cúc, trúc)… mà Hoàng sử dụng các loại đục phù hợp để khắc họa. Những hoa văn như chữ vạn, hình cuốn thư, đóa sen… với nhiều đường nét nhỏ như đầu tăm cũng được lột tả một cách sống động.

Qua lời kể của Hoàng, các công đoạn làm long vị có vẻ đơn giản, nhưng để những vật phẩm này được chọn đưa vào không gian thờ tự, người thợ phải chỉn chu ngay từ đầu. Đầu tiên phải chọn loại gỗ là lõi cây mít lâu năm, có màu vàng đặc trưng. Sau đó, vẽ họa tiết lên giấy, chỉnh sửa rồi lật ngược bản thảo để tạo mẫu cho phần đối xứng. Mẫu được dán lên gỗ để lấy nét thô rồi bắt đầu chạm lộng từng nét một. Những chi tiết sau đó được chà nhẵn. Đặc biệt, với sản phẩm không dùng sơn son thếp vàng, nhất thiết không để lại bất kỳ chỗ gợn nào.

ẤP Ủ NHỮNG TÁC PHẨM ĐỂ ĐỜI

"Bài vị xưa còn chạm trổ chữ Hán. Tuy không khó nhưng để đảm bảo tính chân xác, tôi phải nghiên cứu, học hỏi cách điêu khắc chữ Hán từ sách vở, lên mạng xem rồi tự học", Hoàng nói và kể thêm: "Tôi từng theo học nhiều tháng nghề sơn son thếp vàng, đến nay có thể tự pha chế sơn, thếp vàng lá lên các long vị một cách bài bản. Kỹ thuật này không quá khó, chỉ cần người thợ chịu cực, chịu nóng và đặc biệt là phải tránh gió tuyệt đối khi thếp vàng. Lá vàng thì mua sẵn ngoài thị trường, loại càng tốt thì nước thếp càng óng ánh, sắc sảo. Sơn thì chủ yếu dùng màu đỏ truyền thống, nền chuẩn cho vàng nổi bật lên vẻ sang trọng".

Hoàng cho biết những long vị, phụng vị phục vụ những chốn thờ tự như đình, chùa, từ đường… thường mang mô típ cổ điển nên khó có sự sáng tạo. Những đồ thờ khác (khung ảnh, cuốn thư, câu đối, bát bửu, thủ lư, thủ xích, hộp y áo, chậu lung, bát hương…) cũng phải theo khuôn mẫu truyền thống. Bởi vậy, Hoàng luôn ấp ủ làm nên những sản phẩm long vị thoát khỏi mẫu cũ nhưng vẫn giữ được sự trang nghiêm để thị trường chấp nhận. Thông thường, long vị có kích cỡ phổ biến từ 68 - 70 cm, khách có thể đặt làm từ 50 - 80 cm tùy yêu cầu với mức giá từ vài triệu cho đến 30 - 40 triệu đồng.

Không có yêu cầu nào của khách mà anh không đáp ứng được, nhưng để nói có một long vị tạo nên dấu ấn cá nhân thì Hoàng vẫn đang ấp ủ sẽ làm long vị cửu long. "Sản phẩm khó nhất mà tôi từng làm là một chiếc lồng chim với những họa tiết lông nhỏ li ti, phải tỉa tót từng sợi một. Tôi cũng từng tạc tượng tròn là nhân vật hoạt hình Luffy. Làm xong, tôi ngắm đi ngắm lại rồi thấy mình nên chuyên tâm làm đồ thờ, nhất là long vị, thì sẽ "chín" hơn. Long vị cửu long mà tôi dự định tạc là... để cho mình. Không phải để thờ mà để xem khả năng điêu khắc của mình đến đâu. Đó là chiếc bài vị có 9 con rồng vờn quanh khung, ẩn hiện giữa nền gỗ. Rồng từ trong long vị ngoi đầu ra, có con cuộn mình lại như chuẩn bị bay ra ngoài", Hoàng chia sẻ.

Với những bài vị kiểu cũ, anh chỉ mất 1 tuần là làm xong. Những đơn hàng theo yêu cầu đặc biệt của khách, chẳng hạn như chiếc long kiếm sơn son thếp vàng làm cho vị khách ở TP.Đà Nẵng, Hoàng mất đến 1 tháng. Còn riêng với long vị cửu long, anh không tính ngày, tính tháng mà làm đến khi nào thấy hài lòng thì thôi. "Sau long vị này, tôi cùng cha sẽ làm một sản phẩm thủ công khác cũng độc đáo không kém. Đó là sự kết hợp của nghề chạm lộng với nghề cẩn xà cừ lên gỗ. Cha tôi mấy mươi năm làm nghề, đến nay có thể gọi là lớp thợ cẩn xà cừ hiếm hoi còn lại của xứ Huế. Tôi luôn khắc nhớ lời dặn của ông rằng: làm nghề chạm khắc đồ thờ phải dốc hết cái tâm, bởi mỗi long vị là mỗi linh hồn được đặt ở vị trí trang trọng trong mỗi gia đình, dòng họ… Đơn hàng có thể ít nhưng phải lấy chữ chất làm tín…", Hoàng trải lòng. (còn tiếp)