Chuyên gia: Nghị quyết 70 tạo đột phá, người dân được chọn mua điện

(Dân trí) - Các chuyên gia nhận định Nghị quyết 70 là bước ngoặt lớn, khắc phục cơ chế thị trường điện còn hình thức, mở đường cho tư nhân tham gia bình đẳng, minh bạch giá điện và bảo đảm an ninh năng lượng.

Thay mặt Bộ Chính trị, Tổng Bí thư Tô Lâm vừa ký ban hành Nghị quyết 70 về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Nếu như Nghị quyết 55 đã đặt nền móng định hướng chiến lược, thì Nghị quyết 70 được xem là bước tiến mạnh mẽ hơn khi cụ thể hóa mục tiêu, cơ chế và giải pháp, bám sát thực tiễn, giải quyết trực diện những vấn đề cấp bách của ngành năng lượng.

Nghị quyết mới không chỉ là kim chỉ nam để hiện thực hóa hai mốc mục tiêu chiến lược 2030 và 2045, mà còn khẳng định quyết tâm của Bộ Chính trị trong việc giữ vững an ninh năng lượng - trụ cột cho phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Nghị quyết 70 mở đường cho thị trường điện cạnh tranh, minh bạch

Nghị quyết 70 đã nêu ra nhiều nhóm nhiệm vụ, giải pháp cụ thể nhằm đảm bảo, thúc đẩy phát triển năng lượng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Trong đó, Bộ Chính trị yêu cầu phát triển thị trường điện theo hướng tăng cường tính cạnh tranh, minh bạch, hiệu quả, đồng bộ với bảo đảm an ninh năng lượng. Triển khai thực hiện hiệu quả cơ chế mua bán điện trực tiếp, đồng thời tăng cường quyền lựa chọn của khách hàng sử dụng điện trong việc tiếp cận và lựa chọn đơn vị cung cấp điện phù hợp với nhu cầu.

Chia sẻ với phóng viên Dân trí, TS Nguyễn Quốc Việt - Chuyên gia kinh tế, giảng viên Trường Đại học Kinh tế (Đại học Quốc gia Hà Nội) - nhận định Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị vừa ban hành đã bao quát nhiều vấn đề, đồng thời nâng tầm chính sách chiến lược về phát triển và bảo đảm an ninh năng lượng trước đây.

"Điểm mới nổi bật của Nghị quyết 70 là sự quyết liệt trong việc hoàn thiện thể chế, tháo gỡ các điểm nghẽn để tạo động lực phát triển năng lượng một cách bền vững, nhất là với các nguồn năng lượng mới. Đồng thời, nghị quyết nhấn mạnh yêu cầu hoàn thiện tái cơ cấu ngành điện theo lộ trình thị trường cạnh tranh đã được khởi động trong một thập kỷ qua", ông nói.

Theo ông Việt, cải cách thể chế để thúc đẩy sự tham gia của khu vực tư nhân được coi là điểm đột phá, phù hợp với tinh thần Nghị quyết 68 về vai trò trọng tâm của kinh tế tư nhân trong phát triển kinh tế. Nghị quyết 70 khẳng định nguyên tắc không phân biệt đối xử, bảo đảm bình đẳng giữa các thành phần tham gia thị trường, đồng thời khuyến khích, tạo thuận lợi cho khu vực tư nhân tham gia mạnh mẽ hơn vào phát triển năng lượng.

"Đáng chú ý, bên cạnh việc phát triển thị trường nguồn điện và bán buôn, Nghị quyết 70 còn đặt ra định hướng nghiên cứu, từng bước xã hội hóa khâu truyền tải, phân phối và bán lẻ điện. Đây là vấn đề được nhiều người quan tâm", TS Nguyễn Quốc Việt nhìn nhận.

Theo đó, EVN không còn độc quyền nguồn điện khi nhiều doanh nghiệp tư nhân, BOT và vốn nước ngoài đã tham gia, song ở khâu truyền tải và bán lẻ, EVN vẫn chi phối. Vì vậy, việc mở cơ chế cho doanh nghiệp tư nhân tham gia theo lộ trình sẽ giúp giảm dần độc quyền, tăng tính minh bạch về giá và chất lượng dịch vụ.

"Khi thị trường bán lẻ điện được mở rộng, lợi ích lớn nhất sẽ thuộc về người tiêu dùng. Nhiều nhà cung cấp cạnh tranh sẽ xóa bỏ tình trạng bù chéo giá điện, làm giá phản ánh đúng chi phí, đồng thời mang lại dịch vụ đa dạng và chuyên biệt hơn, chẳng hạn các gói sản phẩm điện xanh phục vụ nhu cầu sản xuất, tiêu dùng bền vững - đặc biệt với doanh nghiệp chế biến xuất khẩu", ông Việt dẫn chứng.

Ngoài ra, các cơ chế như hợp đồng mua bán điện trực tiếp (PPA) giữa khách hàng lớn và nhà phát điện cũng sẽ phối hợp với thị trường bán lẻ, gia tăng lựa chọn cho người dùng trong bối cảnh Việt Nam cam kết Net Zero vào năm 2050.

TS Việt nhấn mạnh một điểm quan trọng khác là Nghị quyết 70 định hướng xây dựng thị trường năng lượng tự chủ, giảm phụ thuộc nhập khẩu. Điều này được cụ thể hóa qua các giải pháp như phát triển điện hạt nhân, hình thành hệ sinh thái công nghiệp năng lượng toàn diện với các trung tâm năng lượng quốc gia, hạ tầng truyền tải - phân phối, lưới điện thông minh, cùng với thúc đẩy các nguồn năng lượng mới như hydrogen và amoniac xanh.

Theo TS Ngô Đức Lâm, nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương), Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị đã tạo nền tảng quan trọng để bảo đảm an ninh năng lượng trong giai đoạn tới đồng thời đi thẳng vào những vấn đề thiết thực, cấp bách của ngành.

Ông cho rằng thực tiễn thời gian qua cho thấy nhiều dự án năng lượng bị chậm tiến độ, nhiều chỉ tiêu chưa đạt, nguyên nhân lớn là do cơ chế quản lý còn bất cập. Nếu tiếp tục vận hành theo cách cũ, khó có thể bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

“Nghị quyết 70 xác định rõ phải thực hiện cơ chế thị trường một cách thực chất, chấm dứt tình trạng hình thức, thiếu minh bạch và còn mang nặng tính độc quyền. Điểm then chốt là phải đưa vào chế độ giá điện không còn bù chéo, kinh doanh phải minh bạch và phản ánh đúng chi phí. Đồng thời, thị trường điện phải đa dạng hóa chủ thể tham gia, bảo đảm sự công bằng và đồng bộ trên tất cả khâu, trong đó doanh nghiệp tư nhân được quyền tham gia bình đẳng”, ông phân tích.

Gỡ điểm nghẽn thể chế, mở lối huy động vốn

Để hiện thực hóa Nghị quyết 70, theo TS Việt, ưu tiên hàng đầu là hoàn thiện khung pháp lý và thể chế. Đây được coi là “điểm nghẽn của mọi điểm nghẽn”, khi sự thiếu rõ ràng đang khiến nhiều dự án năng lượng mới, đặc biệt là năng lượng tái tạo, bị chậm trễ. Điển hình là quá trình chuyển tiếp từ cơ chế FIT sang cơ chế mới còn nhiều lúng túng.

"Điều quan trọng là phải hoàn thiện thể chế mới cho phù hợp, tuy nhiên, cần có bước đi thí điểm để tránh những tác động tiêu cực đến các lĩnh vực liên quan. Bên cạnh đó, để đạt mục tiêu tự chủ năng lượng và phát triển các nguồn năng lượng mới, cần xây dựng cơ chế huy động đầu tư, nhất là sự phối hợp giữa Nhà nước, tư nhân và nước ngoài", ông nói.

Theo ông Việt, nhu cầu vốn cho các dự án năng lượng mới là rất lớn, trong khi khả năng tự chủ vốn còn hạn chế. Do đó, mô hình hợp tác công - tư (PPP) phải được thiết kế minh bạch, thuận lợi hơn để thu hút các bên tham gia. Về dài hạn, cần thúc đẩy nghiên cứu và phát triển (R&D), ứng dụng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo nhằm gia tăng năng lực cạnh tranh.

Theo TS Ngô Đức Lâm - nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương) - điều cơ bản nhất là phải xác định lại cơ chế thị trường điện để có cơ sở giám sát và vận hành hiệu quả. Một thị trường điện thực chất phải đồng bộ trên tất cả khâu, bảo đảm các nhà đầu tư được tham gia bình đẳng từ phát điện, mua buôn, truyền tải, phân phối đến bán lẻ.

“Bên cạnh đó, cơ chế cạnh tranh phải bảo đảm công bằng, minh bạch. Giá điện bình quân cần được tính toán rõ ràng, phản ánh đúng chi phí sản xuất. Khi chi phí đầu vào tăng thì giá điện có thể tăng, nhưng khi chi phí giảm thì giá cũng phải điều chỉnh giảm tương ứng. Đây mới là cơ chế thị trường đúng nghĩa”, ông nhấn mạnh.

Theo ông, để cụ thể hóa tinh thần của Nghị quyết 70, các nguyên tắc thị trường cần được thể chế hóa bằng luật, có tính ràng buộc để thực hiện, tránh tình trạng chính sách chỉ dừng ở chủ trương. Đồng thời, ngành điện cũng cần cải tổ mạnh mẽ về bộ máy nhằm đáp ứng nhu cầu mới của nền kinh tế.

"Hiện nay, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu mong muốn được mua điện sạch để đáp ứng yêu cầu của các thị trường nhập khẩu, sẵn sàng trả giá cao hơn, nhưng cơ chế hiện hành chưa cho phép họ lựa chọn nhà cung cấp", ông nhìn nhận.

Đề xuất sớm thể chế hóa nội dung của Nghị quyết 70

Ở góc độ doanh nghiệp, tại cuộc họp triển khai Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị chiều ngày 4/9, ông Nguyễn Anh Tuấn, Tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đánh giá Nghị quyết 70 đặt ra những định hướng lớn, toàn diện, tạo cơ sở để các đơn vị trong Bộ Công Thương, các tập đoàn, tổng công ty và doanh nghiệp năng lượng triển khai kế hoạch hành động cụ thể.

EVN đã chủ động giao các ban chức năng xây dựng chương trình, kế hoạch hành động để cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết 70. Lãnh đạo doanh nghiệp này cho rằng cần sớm áp dụng cơ chế giá điện hai thành phần. Nếu được triển khai đầy đủ, minh bạch, cơ chế này sẽ loại bỏ tình trạng phải duy trì chênh lệch giá giữa các đối tượng mua điện.

Bên cạnh đó, xây dựng cơ chế huy động nguồn điện phù hợp với an ninh năng lượng trong đó ưu tiên các nguồn nền (than, khí), đồng thời khuyến khích năng lượng tái tạo đầu tư hệ thống lưu trữ, đảm bảo khả năng tham gia thị trường điện minh bạch, công bằng…

Ông Phan Tử Giang, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Công nghiệp - Năng lượng Quốc gia Việt Nam (PVN), cho biết doanh nghiệp đang nghiên cứu, xây dựng chương trình hành động để cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết. Lãnh đạo PVN kiến nghị Bộ Công Thương tiếp tục tham mưu để Chính phủ, Quốc hội sớm thể chế hóa các nội dung của Nghị quyết 70, đây là điều hết sức cấp thiết. 

Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Long đánh giá Nghị quyết 70 đã mở ra một chương mới trong bảo đảm an ninh năng lượng, trong kỷ nguyên phát triển mạnh mẽ, phồn vinh, hùng cường của dân tộc. Để đáp ứng yêu cầu tăng trưởng cao, ngành năng lượng, đặc biệt là ngành điện, cần bứt phá đi trước một bước, tạo nền tảng vững chắc cho phát triển kinh tế - xã hội.

Thứ trưởng nhấn mạnh nghị quyết mới chỉ là khởi đầu. Thách thức lớn nhất chính là tổ chức triển khai vào thực tế. Đây là giai đoạn khó khăn, gian nan, đòi hỏi sự quyết liệt, sự sáng tạo và tinh thần "làm ngay, làm luôn". Không còn khái niệm tiến từng bước, mà phải giải quyết ngay những khó khăn, vướng mắc về cơ chế, chính sách.