Chung dòng máu Lạc Hồng: Xốp Dùi tươi đẹp

Bên dòng suối Đăk Nôn hiền hòa, làng Xốp Dùi, tỉnh Quảng Ngãi (trước đây thuộc xã Xốp, H.Đăk Glei, tỉnh Kon Tum) từng kiên cường qua 2 cuộc kháng chiến, bây giờ đang tỏa ra sức sống mới.

Ít ai biết, ngôi làng yên bình hôm nay từng là "pháo đài" kiên cường của đồng bào Ta Reh, Xê Đăng. Trong 2 cuộc kháng chiến, dưới sự lãnh đạo của Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Đinh Môn (cụ Mết), bao thế hệ người dân Xốp Dùi đã lấy máu xương, hầm chông, gươm giáo và ý chí sắt đá để giữ lấy bản làng, giữ lấy non sông.

KÝ ỨC THỜI LỬA ĐẠN

Ngày trở lại Xốp Dùi sau nhiều năm, tôi được A Gụe, Bí thư chi bộ thôn, chàng trai 32 tuổi tràn đầy nhiệt huyết, dẫn đi quanh làng. Anh hồ hởi khoe: "Trong rừng xà nu bây giờ có nhiều sâm Ngọc Linh lắm, bà con trồng đầy". Mùi rạ, mùi lúa mới thơm nồng trên các con đường bê tông như giữ chân khách. Thế nhưng phía sau dáng vẻ yên bình ấy, Xốp Dùi vẫn chất chứa những ký ức hào hùng của một thời khói lửa.

Trong căn nhà nhỏ, bên bếp lửa xà nu cháy đỏ, cụ ông A Nhóa, cựu du kích năm xưa, nay đã 87 tuổi, chậm rãi kể chuyện thời lửa đạn. Cụ đưa ra một thanh gươm được bọc kỹ lưỡng, bảo đó là kỷ vật suốt những năm tháng chiến đấu. "Ngày ấy tôi cầm gươm đi rừng, vừa làm giao liên, vừa đánh giặc. Có khi đói quá, chúng tôi ăn củ rừng thay cơm, tro thay muối. Nhưng ý chí thì không bao giờ gục ngã", cụ A Nhóa nói, mắt ánh lên niềm tự hào.

Ký ức ùa về theo mùi khói bếp. Đó là những đêm trắng băng rừng gài bẫy đá, chông bay, chông sập; những ngày cả làng đào hầm, rào làng chống càn. "Núi rừng xà nu che chở dân làng. Vũ khí thô sơ thôi, nhưng cả làng một lòng đánh giặc thì súng đạn nào cũng không khuất phục được", cụ A Nhóa nhấn mạnh.

Cụ chỉ tay về ngọn núi cao phía xa, nơi hơn 80 năm trước, 100 thanh niên khỏe mạnh của Xốp Dùi dưới sự chỉ huy của cụ Mết đã lập làng chiến đấu. Lúc đó Xốp Dùi chỉ có 80 bếp lửa, hơn 200 nhân khẩu, nhưng đã trở thành "phên dậu" sắt đá của vùng Tây nguyên.

Những ký ức của bà Y Dĩa (73 tuổi) cũng khiến người nghe xúc động. Bà nhớ rõ những đêm cả làng giã gạo thâu đêm, gùi đạn, tải lương nuôi bộ đội. "Giặc có súng, có bom, còn dân mình chỉ có gùi, có gươm, có lòng tin với cách mạng. Nhưng chính vì thế mà Xốp Dùi thành pháo đài. Địch mua chuộc đủ cách, dân làng vẫn không nao núng", bà Dĩa kể.

Có cả những câu chuyện kỳ lạ mà thiêng liêng. Ngày xưa, hưởng ứng phong trào Nước Xu ở Phú Yên, dân làng Xốp Dùi góp heo, dê, gà, ché quý đem đi đổi lấy nước linh. Khi mang nước về, họ cùng nhau nhảy múa, lấy cành lá nhúng nước vẩy lên người, tin rằng đó là sức mạnh để đánh giặc, để trai gái được tự do yêu nhau, cùng nhau làm rẫy, dựng làng.

"Anh em ơi, có nước của Yàng đây, nước tốt, nước đẹp, nước màu đỏ, nước màu vàng. Chúng ta bôi nước để đánh giặc… Phải đánh giặc thôi, đánh giặc để cho con trai, con gái yêu nhau, cùng nhau làm rẫy, cùng nhau cõng nước, cõng củi…". Lời hát ấy nay còn đọng lại trên những rừng xà nu xanh ngát, bạt ngàn.

Hay những lúc giặc tràn vào, tiếng hú dài vang lên, cả làng lập tức vào vị trí. Đến cả gia súc, gia cầm cũng như hiểu hiệu lệnh: Gà vịt chạy vào lồng, heo chạy theo lối mòn cùng dân làng lên núi tản cư. Đó không chỉ là chiến thuật, mà là sự hòa quyện kỳ lạ giữa con người, núi rừng và muôn loài trong khát vọng giữ làng, giữ nước.

Năm 1977, dân Xốp Dùi xuống núi dựng nhà bên suối Đăk Nôn hiền hòa. Làng cũ giờ phủ xanh bởi rừng xà nu, nhưng với mỗi người, đó mãi là mảnh đất thiêng liêng, nơi lưu giữ kỷ niệm một thời máu lửa và khí phách anh hùng.

SỨC SỐNG MỚI Ở LÀNG KHÁNG CHIẾN XƯA

Nếu như ngày xưa cả làng cùng nhau vào rừng lập làng chiến đấu, thì hôm nay 245 hộ dân với gần 800 nhân khẩu lại cùng nhau vào rừng… trồng sâm Ngọc Linh, sâm dây, cây dược liệu. Thôn trưởng A Đoan cười tươi khi kể: "Khoảng 90% dân làng đều có trồng dược liệu. Người trồng nhiều nhất là thanh niên A Khem. Anh ấy bắt đầu từ 200 gốc, nay đã hơn 1.000 gốc sâm Ngọc Linh. Năm ngoái bán một luống đã thu về 200 triệu đồng". Không chỉ làm giàu cho bản thân, A Khem còn bán giống, chỉ cách trồng dược liệu cho bà con để cùng nhau sống khá hơn, làm giàu.

Chính A Đoan cũng có vài trăm gốc sâm, nhưng cười lắc đầu khi được hỏi trồng ở đâu: "Sợ trộm lắm". Đằng sau tiếng cười ấy là sự đổi thay rõ nét. Những ngày cõng gùi chọc tỉa, sống nhờ nương rẫy đã lùi xa. Người dân giờ biết dùng máy cày, máy tuốt lúa, trồng lúa hai vụ, bán lúa cũ để ăn lúa mới. "Cả thôn giờ chỉ còn 7 hộ nghèo", A Đoan tự hào.

Trên những sườn đồi, cà phê xứ lạnh bạt ngàn đang lên xanh. Bà con được tập huấn kỹ thuật, trồng thêm mắc ca, tái canh 15 ha cà phê mới. Trong sự đổi thay ấy, có dấu ấn của ông Trương Trọng Ngọc, người đàn ông 65 tuổi gắn bó với Xốp Dùi. Ông Ngọc trồng 4 - 5 ha cây trồng các loại, tạo việc làm, trả công cho bà con, đồng thời truyền lại kỹ thuật sản xuất.

Chủ tịch UBND xã Xốp, ông Lê Hải Lâm, cho biết bà con Xốp Dùi đã biết xóa bỏ cách canh tác lạc hậu, chuyển đổi sang cây dược liệu, cà phê, mắc ca. Đây là hướng đi bền vững để nâng cao đời sống. Xã cũng đang xây dựng đề án phục dựng di tích lịch sử làng kháng chiến Xốp Dùi gắn với bảo tồn văn hóa và phát triển du lịch cộng đồng giai đoạn 2025 - 2030.

MẠCH NGUỒN BẤT TẬN

Đi trên con đường bê tông dẫn thẳng vào nhà rông, nơi từng là điểm tụ hội của cả làng, tôi nghe rõ nhịp sống mới đang đập rộn ràng. Tiếng máy cày vang trên nương, tiếng cười trẻ nhỏ bên suối, xen lẫn tiếng cồng chiêng trong những đêm lễ hội. Tất cả làm nên một Xốp Dùi vừa kiên cường trong quá khứ, vừa tràn đầy khát vọng tương lai.

Ngọn lửa cách mạng năm xưa đã hun đúc nên ý chí không khuất phục của dân làng. Ngày nay, tinh thần ấy lại thắp sáng trong công cuộc mưu sinh, làm giàu chính đáng trên chính mảnh đất đẫm mồ hôi, xương máu cha ông.

Xốp Dùi hôm nay bình yên và tươi đẹp, nhưng trong lòng mỗi người dân, ký ức về những năm tháng lửa đạn vẫn còn nguyên vẹn. Đó là điểm tựa để họ bước tiếp, dựng xây một cuộc sống no ấm hơn, bền vững hơn - xứng đáng với truyền thống làng kháng chiến anh hùng trên đại ngàn Tây nguyên.