Chống ngập nước ở TP.HCM: Một giải pháp của tiến sĩ U.100 Hoàng Ngọc Kỷ

Ngập nước ở TP.HCM có nhiều nguyên nhân, nên chống ngập phải có giải pháp tổng thể. Nhưng ngập gắn với triều cường, nên giải pháp căn bản trước hết là xử lý vấn đề thủy triều.

Như đã nói ở bài trước, nhằm thoát tình trạng "thân bất do kỷ" của quốc gia chúng ta trong việc ngăn mặn giữ ngọt ở đồng bằng Nam bộ, tiến sĩ Hoàng Ngọc Kỷ đã đề xuất giải pháp trong công trình nghiên cứu Đập mở: Chặn triều và giữ nước sông.

Số phận của một công trình khoa học

Năm 2016, tiến sĩ Hoàng Ngọc Kỷ đã gửi công trình nghiên cứu đến lãnh đạo TP.HCM. Người ta đã tổ chức hội thảo về giải pháp của ông. Sau đó Trung tâm điều hành chống ngập nước của thành phố đã trả lời ông Kỷ, khẳng định đề tài của ông là khả thi, nhưng chưa có số liệu tính toán kỹ thuật, định mức đơn giá và chưa áp dụng trong thực tế nên họ đề nghị ông liên hệ với Sở Khoa học - Công nghệ để "đăng ký đề tài". Nghĩa là công trình bị xếp lại.

Tiếp đó, vào năm 2017, tiến sĩ Hoàng Ngọc Kỷ đã gửi công trình của mình đến Chính phủ. Văn phòng Chính phủ có công văn trả lời ông là đã giao cho các bộ xem xét. Cả 3 bộ đều đã trả lời hoan nghênh ông và sẽ giao cho các cơ quan liên quan nghiên cứu tiếp thu.

Vào năm 2018, công trình của ông đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp bằng sáng chế độc quyền, được tặng thưởng Best inventor 2018 (trong cuộc thi do Bộ Khoa học - Công nghệ Việt Nam và Cục Sở hữu trí tuệ Hàn Quốc phối hợp tổ chức).

Rất may mắn là vào năm 2022, Bí thư Thành ủy TP.HCM Nguyễn Văn Nên đã nhiều lần gọi điện cho tiến sĩ Hoàng Ngọc Kỷ để trao đổi về dự án của ông. Bí thư Thành ủy còn cử chuyên gia trực tiếp đến làm việc với ông. Tiếp đó, thành phố tổ chức hội thảo lấy ý kiến các chuyên gia và nhà khoa học. 

Kết quả là vào ngày 5.4.2023, UBND thành phố có công văn giao cho Sở Khoa học - Công nghệ chủ trì phối hợp Sở NN - PTNT, Sở Xây dựng, Sở Giao thông, các viện, trường, Liên hiệp các Hội Khoa học kỹ thuật thành phố và tiến sĩ Kỷ tổ chức nghiên cứu thử nghiệm giải pháp của tiến sĩ Kỷ làm cơ sở để "thí điểm và nhân rộng giải pháp kiểm soát triều tại TP.HCM và cả nước". 

Tất nhiên công trình của tiến sĩ Kỷ là một giải pháp khoa học cần có thử nghiệm và làm thí điểm, nên lãnh đạo TP.HCM chỉ đạo triển khai là đúng hướng. 

Nhưng không hiểu vì lý do gì mà thành phố vẫn chưa triển khai nghiên cứu thử nghiệm, mặc dù tiến sĩ Kỷ đang thực hiện thiết kế nghiên cứu thử nghiệm, nhưng ngay cả thiết kế nghiên cứu thử nghiệm cũng cần phải khảo sát đo đạc thực địa, việc đó cần có tổ chức và phương tiện, chứ một ông già 90 tuổi như ông sao có thể một mình làm được. Sau đó, như chúng ta đã biết, TP.HCM, Bà Rịa - Vũng Tàu và Bình Dương sáp nhập lại.

Giải pháp căn bản đối với TP.HCM

Hiện nay các phương án ngăn triều theo truyền thống trên thế giới vô cùng tốn kém. Các dự án ở Hà Lan, Liên bang Nga và Nhật bản… chi phí rất cao và thực hiện kéo dài rất nhiều năm. Các dự án đập ngăn triều truyền thống đã, đang và sẽ thực hiện ở nước ta vừa tốn kém vừa không hiệu quả.

Đối với TP.HCM, tiến sĩ Kỷ đề xuất 2 phương án đập mở. Phương án 1: dùng đập mở thu hẹp cửa sông ở 10 cửa. Phương án 2: dùng đập mở thu hẹp 5 cửa, gồm cả cửa sông Sài Gòn và 4 cửa của sông Đồng Nai và sông Nhà Bè (xem bản đồ phương án 2). 

Cả 2 phương án đều có tác dụng chống ngập ngang nhau, theo ông là giải quyết căn bản tình trạng ngập do thủy triều trên diện rộng. Các phương án của ông ước tính rẻ từ 10 đến 20 lần so với dùng đập kín truyền thống vì dựa vào quy luật của thiên nhiên nên không cần xử lý nền móng bằng cấu kiện kiên cố.

Với những kết quả nghiên cứu địa chất mà tiến sĩ Kỷ đã thực hiện từ trước, ông hiểu rõ địa mạo của đồng bằng Việt Nam, đồng bằng Nam bộ nói chung và TP.HCM nói riêng. 

Ví dụ, do trầm tích qua những lần biển thoái và biển tiến, nền đất ở cửa sông và dưới đáy sông rất yếu. Trong 4 lần biển thoái và 4 lần biển tiến, lớp trầm tích có chiều sâu hàng mét sau lần biển tiến cuối cùng cách đây 2.300 năm, cộng với các lần biển thoái và biển tiến trước đó, lớp trầm tích có chiều dày lên tới hàng chục mét, chủ yếu là đất yếu. Vì vậy, việc xử lý nền đất để xây đập kính chắn thủy triều theo cách truyền thống là vô cùng tốn kém.

Tại Hà Lan, đập chắn triều sông Đông Schelde được xây dựng mất 10 năm (từ năm 1976 đến 1986). Tổng chi phí xây dựng tính theo thời giá hiện nay vào khoảng 4,5 tỉ euro. Hay như đập chắn triều sông Thames chảy qua London (Anh) được xây dựng trong 8 năm (từ năm 1974 đến 1982). Chắn một khúc sông chỉ rộng 520 mét nhưng tổng chi phí xây dựng lên tới hơn 2 tỉ bảng Anh theo thời giá hiện nay.

Những đập kín ngăn triều chống mặn truyền thống ở ĐBSCL rất tốn kém nhưng không hiệu quả. Chẳng hạn như đập Ba Lai (Bến Tre cũ) với vốn đầu tư hơn 1.200 tỉ đồng (theo thời giá hiện nay khoảng gần 2.000 tỉ đồng) nói là ngăn mặn giữ ngọt phục vụ cho hơn 100.000 ha đất nông nghiệp nhưng đã ngăn dòng chảy tự nhiên của sông Ba Lai, cửa sông bị bồi lấp, hệ sinh thái bị tổn hại nghiêm trọng, mất môi trường sống của tôm cá di cư, một bộ phận dân được lợi còn một bộ phận dân khác thì bị thiệt hại nặng (công trình này báo chí đã nói nhiều). 

Tệ hại nhất là âu thuyền Tắc Thủ (Cà Mau), cũng là dự án ngăn mặn truyền thống, với tổng vốn 80 tỉ đồng (theo thời giá hiện nay khoảng 130 tỉ đồng) nhưng từ khi hoàn thành đến nay đã 20 năm vẫn chưa sử dụng một lần nào. 

Nó không chỉ vô dụng mà còn gây ách tắc giao thông, việc xử lý còn rất tốn kém. Còn nhiều lắm, nhưng vẫn chưa thấy quan chức nào bị làm sao về sự lãng phí này.

Đối với vấn đề nền móng, phương án của tiến sĩ Kỷ là chỉ sử dụng cọc bê tông và tận dụng sự cân bằng giữa thủy triều và nước sông để chịu lực. Các sà lan rỗng khi bơm nước vào thì chìm, khi hút nước ra thì nổi, có thể di dộng dễ dàng mà không cần có điểm tựa chịu lực lớn, đơn giản là áp dụng nguyên lý Archimedes. 

Làm cho ứng suất của đập nhỏ hơn sức chịu đựng của nền và phân bố đều, đó là nguyên lý chống lún. Điều khiển đập mở để có lưu tốc qua cổng nhỏ hơn lưu tốc gây xói của đất nền, đó là nguyên lý chống xói…

Dự án "đập mở" cả đối với ĐBSCL và TP.HCM, nếu triển khai thử nghiệm và thực hiện thì có chi phí thấp hơn nhiều so với đập truyền thống. 

Đối với TP.HCM, ước tính chỉ đầu tư trên dưới 2.500 tỉ đồng. Khi ông lập dự án, con trai ông nói đùa "ba lập dự án ít tiền người ta không duyệt đâu". 

Theo tiến sĩ Kỷ thì dự án đập mở không chỉ ngăn triều chống ngập mà có công dụng rộng hơn nhiều, nó còn có tác dụng dùng thủy triều để làm sạch kênh rạch, biến chúng thành những hồ tích nước tự nhiên phục vụ nông nghiệp, phục vụ dân sinh và bảo vệ môi trường, nó còn góp phần phòng chống những hiểm họa thiên tai như sóng thần.

Ông nói, những người dân ở vùng gần biển đều hiểu thủy triều. Chính ông ngày xưa đã suýt chết trong cống, từ đó mới bắt đầu hiểu quy luật của thủy triều.

Không phải cái gì thế giới làm cũng đáng cho Việt Nam học. Có nhiều thứ Việt Nam làm được mà thế giới không làm được. Bản đồ địa chất Đệ Tứ chỉ duy nhất Việt Nam có. 

Còn tiến sĩ Kỷ, ông là một trong những người hiểu đất - nước (đất và nước) của mình nhất. Giờ ông đã già yếu thân cô thế cô, không tiền không của để làm "truyền thông" cho công việc của mình. TP.HCM sau khi sáp nhập, ông muốn áp dụng thí điểm đập mở tại khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu trước khi nhân rộng.