Châu Phi đối mặt thách thức chưa từng có: Tạo 1 tỉ việc làm mới

Tại Kinshasa (Congo), nơi tăng dân số nhanh bậc nhất thế giới, hàng triệu trẻ em như bé Mapi Gloricien vừa chào đời đại diện cho sự bùng nổ dân số đang định hình lại tương lai kinh tế - chính trị toàn cầu.

Theo Hãng tin Bloomberg, dân số châu Phi đã tăng gấp đôi trong 30 năm lên 1,5 tỉ người, dự báo đạt 4 tỉ vào năm 2100.

Khoảng 60% dân số ở vùng Hạ Sahara dưới 25 tuổi - tỉ lệ cao nhất thế giới. Riêng Congo dự kiến có 4,5 triệu trẻ sơ sinh trong năm nay, nhiều hơn tổng số tại Mỹ hoặc Liên minh châu Âu (EU).

Trong khi phần lớn thế giới phát triển đối mặt già hóa dân số, châu Phi sở hữu nguồn nhân lực trẻ và đông đảo - yếu tố có thể trở thành "lợi tức dân số" giúp thúc đẩy tăng trưởng.

Điều kiện tiên quyết là tỉ lệ dân số trong độ tuổi lao động phải vượt số người phụ thuộc. Hiện tỉ lệ này ở mức 1,3:1, cần tăng lên 1,7:1 để tạo bứt phá trước khoảng năm 2050.

Tuy nhiên thách thức lớn nhất nằm ở việc tạo đủ việc làm. Ước tính từ nay đến cuối thế kỷ sẽ có 1 tỉ người gia nhập lực lượng lao động, nhu cầu việc làm hằng năm sẽ đạt đỉnh 18 triệu vào năm 2048.

Hầu hết các nền kinh tế châu Phi chưa đáp ứng kịp. Cụ thể giai đoạn 2005 - 2020, tại Congo cứ hai người bước vào tuổi lao động thì chỉ có một việc làm mới. Tình trạng tương tự diễn ra tại Nigeria, Ethiopia và Tanzania.

Tỉ lệ thất nghiệp cao, thiếu dữ liệu lao động đáng tin cậy, sự thống trị của khu vực phi chính thức khiến thu nhập bấp bênh và không đóng góp cho tăng trưởng. Đô thị hóa diễn ra vì người dân rời nông thôn tránh nghèo đói, không phải do có việc làm mới, dẫn đến bùng nổ dân số đô thị nhưng cơ hội kinh tế hạn chế.

Nếu thất bại, khu vực có nguy cơ rơi sâu vào nghèo đói, xung đột, bất ổn chính trị và làn sóng di cư lớn. Nhiều nước ở "lục địa đen" đã chứng kiến biểu tình của giới trẻ năm 2024.

Ngược lại, với đầu tư đúng hướng, nhằm vào giáo dục, y tế, hạ tầng và năng lượng, châu Phi có thể chuyển hóa lực lượng lao động trẻ thành động lực tăng trưởng, trở thành cường quốc nông nghiệp, sản xuất và tiêu dùng toàn cầu.

Ngân hàng Thế giới (WB) cho rằng các lĩnh vực tiềm năng gồm nông nghiệp công nghệ cao, du lịch và xây dựng đô thị.

Song song với tạo việc làm, các quốc gia cần giảm dần tốc độ sinh. Tại Nigeria - nước đông dân nhất châu Phi, tỉ lệ sinh đã giảm từ 6 xuống 4,3 con mỗi phụ nữ, nhưng vẫn quá cao để đạt cân bằng dân số. Việc mở rộng giáo dục cho nữ, tăng tiếp cận dịch vụ sức khỏe và nâng cao nhận thức được xem là giải pháp then chốt.

Theo các chuyên gia, nếu không hành động trong 10 năm tới, châu Phi có thể đánh mất lợi tức dân số và phải đối mặt hệ lụy "thảm họa nhân khẩu học".