Cấp thiết giải quyết ngập lụt: Vì sao phố biển Nha Trang cứ mưa là ngập?

Người dân Nha Trang (Khánh Hòa) gần như đã quen thuộc với điệp khúc 'mưa là ngập'. Mỗi mùa mưa đến, thành phố biển lại rơi vào cảnh ngập lụt nghiêm trọng, nhiều tuyến đường biến thành sông, khu dân cư bị chia cắt.

Dù chính quyền đã triển khai nhiều dự án (DA) thoát nước quy mô lớn, song bài toán chống ngập đô thị vẫn chưa có lời giải trọn vẹn.

Ngập nhanh, rút chậm

Chỉ cần một trận mưa lớn kéo dài vài giờ, nhiều khu vực tại Nha Trang lại ngập sâu, kể cả các tuyến đường trung tâm như 23 Tháng 10, Lê Hồng Phong, 2 Tháng 4, Nguyễn Thị Minh Khai, hay Trần Phú, Phạm Văn Đồng… Các vùng ven như Vĩnh Trung, Vĩnh Thạnh, Vĩnh Phương… cũng thường xuyên bị nước bao vây.

Mới nhất, mưa lớn trong 2 ngày 16 - 17.11 khiến nhiều vùng tại Nha Trang ngập sâu, có nơi ngập từ 1 - 2 m và bị cô lập cho đến hôm qua 18.11 dù nước trên sông Cái Nha Trang đã rút.

Theo Đài Khí tượng thủy văn khu vực Nam Trung bộ, mực nước sông Cái Nha Trang sau mưa thường vượt mức báo động 3, gây ngập diện rộng. Trung bình chỉ sau 2 - 3 giờ mưa lớn, nhiều tuyến phố ngập từ 0,5 m đến hơn 1 m và phải mất nửa ngày nước mới rút hết. Theo mực nước đo được ngày 17.11, trên sông Cái Nha Trang đã đạt đỉnh 12,24 m, vượt báo động 3 gần 2 m.

Nguyên nhân chính của tình trạng nói trên, theo các chuyên gia, không chỉ do thời tiết cực đoan mà còn bởi quy hoạch đô thị thiếu hợp lý và hạ tầng thoát nước yếu. Nha Trang có địa hình thấp dần từ tây sang đông, nước từ vùng núi đổ về nhanh qua các sông nhỏ như sông Cái, sông Tắc, sông Quán Trường. Khi mưa lớn kết hợp thủy triều dâng, dòng chảy bị dồn ứ, không thể thoát ra biển.

Nhiều con suối từng là "đường thoát nước" như Cồn Dê, Đồng Bò, Hà Ra nay bị thu hẹp, lấp kín hoặc chôn ngầm. Hệ thống cống được xây dựng từ những năm 1990 đã xuống cấp, kích thước nhỏ, không đáp ứng được nhu cầu thoát nước khi dân số và mật độ xây dựng tăng cao. Quá trình đô thị hóa ồ ạt khiến hàng loạt vùng trũng, hồ điều hòa bị san lấp để xây khu dân cư, DA du lịch, làm mất đi nơi chứa nước tự nhiên.

Ngoài ra, công tác quản lý đô thị còn lỏng lẻo. Nhiều kênh, mương thoát lũ bị lấn chiếm, xây nhà hoặc đổ rác, khiến dòng chảy bị bóp nghẹt. Theo Sở Xây dựng Khánh Hòa, khu vực phía tây Nha Trang vốn là vùng trũng, hệ thống thoát nước tự nhiên hạn chế, trong khi các tuyến cống cũ kỹ, chưa được cải tạo toàn diện. Tình trạng san nền, phân lô bán nền, xây dựng trái phép còn phổ biến, làm biến dạng dòng chảy. Việc nạo vét, khơi thông cống rãnh không thường xuyên khiến khi mưa lớn, nước thoát chậm, gây ngập úng cục bộ.

Dự án ngàn tỉ chưa phát huy hiệu quả

Để giải quyết tình trạng ngập, Nha Trang đã triển khai hàng loạt DA lớn. Tiêu biểu là DA Môi trường bền vững các thành phố duyên hải - Tiểu DA Nha Trang, với vốn đầu tư hơn 72 triệu USD do Ngân hàng Thế giới tài trợ. DA bao gồm xây dựng hệ thống cống thoát nước mới, trạm bơm, hồ điều hòa và nhà máy xử lý nước thải. Đến nay, DA đã hoàn thành, nhưng tình hình chưa được cải thiện.

Ngoài DA nói trên, Nha Trang hiện có 2 DA đã triển khai, gồm DA chỉnh trị hạ lưu sông Tắc và sông Quán Trường giai đoạn 1 đã hoàn thành từ lâu; còn DA xây dựng hệ thống thoát lũ từ cầu Phú Vinh đến đầu sông Tắc cơ bản hoàn thành. Đây là hai con sông thuộc TP.Nha Trang cũ, nay thuộc các phường Tây Nha Trang và Nam Nha Trang.

Trong đó, DA chỉnh trị hạ lưu sông Tắc và sông Quán Trường đã thực hiện khoảng 590 tỉ đồng, còn DA xây dựng hệ thống thoát lũ từ cầu Phú Vinh đến đầu sông Tắc (giai đoạn 1, giá trị hợp đồng hơn 115,9 tỉ đồng) nhằm dẫn toàn bộ nước lũ ở khu vực DA về nhập sông Tắc, đảm bảo chống ngập lụt trực tiếp cho khu dân cư phía tây đường và vùng bờ tả kênh thoát lũ. DA này kết hợp với DA chỉnh trị hạ lưu sông Tắc và sông Quán Trường tạo nên hệ thống thoát lũ hoàn chỉnh từ cầu đường sắt đến cầu Bình Tân, nhằm giải quyết ô nhiễm, ngập lụt phía tây Nha Trang và cho vùng đô thị mới cùng các khu dân cư.

Dù hai DA này đã cơ bản hoàn thành, nhưng chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng. Hiện cả vùng sông Tắc ở phía thượng lưu cầu sông Tắc, thuộc DA hệ thống thoát lũ từ cầu Phú Vinh đến đầu sông Tắc, đã được quyết toán hoàn thành, nhưng dòng sông này được ví như "sông bèo" vì bèo mọc ken đặc mặt nước.

Liên quan DA xây dựng hệ thống thoát lũ từ cầu Phú Vinh đến đầu sông Tắc, tháng 7.2024, Sở NN-PTNT Khánh Hòa (cũ) có văn bản đề nghị lần thứ 3 về việc khắc phục các tồn tại của DA. Theo kết quả kiểm tra, việc sửa chữa, khôi phục công năng thiết kế một số hạng mục công trình, gồm mái kè, cửa van cống thoát nước, đỉnh kè… vẫn chưa được chủ đầu tư thực hiện, kéo dài đến nay nên chưa thể nghiệm thu hoàn thành toàn bộ công trình.

Cần đánh giá toàn diện để có giải pháp

Từ một đô thị ven biển có lợi thế thoát nước tự nhiên, Nha Trang đang phải chịu nhiều hệ quả từ quá trình đô thị hóa "nóng" và nhiều vấn đề quy hoạch. Khi mưa trùng với triều cường, nước biển dâng cao khiến nước từ núi và hệ thống cống không thể ra biển, gây hiện tượng "nước chồng nước". Các khu vực như Vĩnh Trung, Vĩnh Phương, Vĩnh Thạnh (P.Tây Nha Trang) thường xuyên bị cô lập, tiềm ẩn nguy cơ sạt lở, lũ quét, đặc biệt là những khu dân cư dưới chân đồi.

Một số chuyên gia nhận định, để giảm ngập triệt để, Nha Trang cần thay đổi tư duy từ "chống ngập" sang "sống chung với nước". Giải pháp là khôi phục dòng chảy tự nhiên, xây dựng hồ điều hòa, công viên ngập nước, lắp van chống triều tại cửa xả ra biển, đồng thời siết chặt quản lý xây dựng và quy hoạch. Địa phương có thể nghiên cứu mô hình "đô thị bọt biển" (sponge city) - tận dụng các không gian xanh, thấm nước, giảm tải cho hệ thống cống khi mưa lớn.

Theo kiến trúc sư Nguyễn Văn Lộc, nguyên Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Khánh Hòa, hệ thống thoát lũ của Nha Trang đã bị chia cắt do phát triển đô thị thiếu kiểm soát. "Phải khơi thông đồng bộ các con sông, tìm lại dòng chảy tự nhiên đã mất. Cần có hệ thống liên thông giữa sông Tắc, Quán Trường và sông Cái - con sông mẹ của Nha Trang, để khi mưa lớn, nước được chia đều, thoát ra biển bằng nhiều hướng khác nhau", ông Lộc nói.

Về giải pháp ngắn hạn, Sở Xây dựng Khánh Hòa chỉ đạo Ban Dịch vụ công ích và các phường tăng cường duy tu, nạo vét, khơi thông dòng chảy, tập trung tại các điểm ngập úng cục bộ. Đồng thời, rà soát công suất trạm bơm, thay mới thiết bị; hiện Ban Dịch vụ công ích đã hoàn thành mua sắm 3 máy bơm phục vụ Trạm bơm Đặng Tất.

Song song đó, Sở Xây dựng phối hợp Ban Quản lý dự án phát triển tỉnh hoàn thiện DA Xử lý các nguồn ô nhiễm nước thải của hệ thống thoát nước khu vực Nha Trang (giai đoạn 1), dự kiến triển khai trong năm 2026. Đồng thời, rà soát, hoàn thiện các hạng mục còn lại của DA Môi trường bền vững các thành phố duyên hải - Tiểu DA Nha Trang.

"Về lâu dài, địa phương cần đánh giá toàn diện hệ thống hạ tầng kỹ thuật, giao thông, thủy lợi và thoát nước; quy hoạch bài bản, đầu tư nâng cấp các khu vực ngập trọng điểm, đảm bảo tính khả thi, hiệu quả và hướng tới phát triển bền vững", một lãnh đạo Sở Xây dựng Khánh Hòa thông tin. (còn tiếp)