Cảnh báo thiên tai phải đến được từng hộ dân

Trong ứng phó với thiên tai, công tác dự phòng có hiệu quả nhất, trước hết là công tác giám sát, dự báo và cảnh báo sớm.

"Những ngày này, cả nước đang hướng về Nam Trung Bộ để chia sẻ, hỗ trợ đồng bào vượt qua khó khăn. Đây cũng là thời điểm chúng ta phải suy nghĩ sâu hơn về việc ứng dụng khoa học kỹ thuật để giúp cho cảnh báo sớm, lường trước khả năng tác động tới từng khu vực, tới từng thôn xóm, thậm chí tới từng hộ dân".

Ông Cao Đức Phát, nguyên Bộ trưởng Bộ NN&PTNT, đặt vấn đề như vậy tại Diễn đàn ứng dụng khoa học công nghệ trong dự báo và cảnh báo thiên tai do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp cùng Quỹ phòng chống thiên tai trung ương tổ chức vào ngày 25-11.

Ông Phát đặt ra tình huống: "Dự báo mưa 300mm, 500mm hay 700mm phải rõ sẽ gây ngập đến đâu để trong tình huống mất điện, mất sóng, cán bộ cơ sở vẫn có thể dựa vào thông tin đầu vào để hướng dẫn người dân chủ động ứng phó".

Dự báo, cảnh báo sớm phải đi đầu

Theo ông Phát, trong ứng phó với thiên tai, công tác dự phòng có hiệu quả nhất, trước hết là công tác giám sát, dự báo và cảnh báo sớm. Trong nhiều năm qua, Nhà nước cùng với sự tham gia của doanh nghiệp, một số tổ chức trong và ngoài nước đã đầu tư nâng cao năng lực giám sát, dự báo, cảnh báo sớm, nhất là cảnh báo về bão.

Tuy nhiên do thiên tai khó lường và có nhiều loại hình nên công tác giám sát, dự báo, cảnh báo so với yêu cầu thực tế còn nhiều bất cập.

Theo ông Phát, sự phát triển của khoa học công nghệ đang mở ra nhiều cơ hội mới để nâng cao hiệu quả công tác giám sát, dự báo, cảnh báo sớm thiên tai, đặc biệt là công nghệ số và gần đây nhất xuất hiện khả năng ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI).

Ngoài việc quan tắc qua vệ tinh còn có nhiều thiết bị mới để tự động đo mưa trên mặt đất, radar, cảm biến tự động đo nhiệt độ, gió, mực nước, lưu tốc dòng chảy... Hơn thế nữa, các thông tin có thể được tích hợp nhanh chóng làm cơ sở cho các mô phỏng dự báo chính xác và kịp thời hơn, sát hơn cho từng địa bàn và truyền tải nhanh hơn, sát hơn thông tin cho các đối tượng chịu tác động của thiên tai.

"Tuy nhiên, các công nghệ này chỉ được phát huy khi lắp đặt các công nghệ, thiết bị quan trắc xây dựng các hệ thống cảnh báo và quan trọng hơn nữa là phải có bộ máy cơ chế vận hành duy trì và phát huy các hệ thống", ông Phát nói.

GS.TS Đỗ Minh Đức (Đại học Quốc gia Hà Nội) nhấn mạnh vai trò của dự báo, cảnh báo sớm là rất quan trọng, trong bối cảnh thiên tai ngày càng phức tạp thì phải áp dụng tổ hợp nhiều công nghệ khác nhau.

Theo ông Đức, trong điều kiện thực tế công nghệ Việt Nam hiện nay, tất cả những công nghệ gần như hiện đại nhất trên thế giới đều đã và đang áp dụng như công nghệ về quan trắc và đo lượng mưa theo thời gian thực, công nghệ quan trắc giám sát để dự báo mưa trong thời gian ngắn một vài giờ đến một vài ngày, công nghệ về viễn thám radar...

Tuy nhiên mức độ đầu tư còn hạn chế. Do đó cảnh báo sớm cần nhiều sự đầu tư hơn nữa phát huy hiệu quả toàn diện trong xã hội.

Dẫn chứng về mô hình trạm quan trắc mưa tích hợp với tính toán định lượng về cơ học đất, cơ học đá để đưa ra cảnh báo sớm cho sạt lở đất ở phường Yên Bái và xã Mù Cang Chải (tỉnh Lào Cai), ông Đức cho biết mô hình này được người dân và chính quyền địa phương đánh giá cao.

"Việc cảnh báo của chúng tôi được gửi tự động qua email chính quyền địa phương và người dân đã đăng ký nhận thông tin. Song song đó thông tin sẽ gửi tự động hàng giờ qua Zalo, tin nhắn điện thoại nếu điều kiện mạng viễn thông cho phép.

Ngoài ra chúng tôi tính đến trường hợp không có mạng viễn thông, chúng tôi lắp đặt hệ thống đo mưa kết hợp còi hú hoạt động độc lập, khi đến ngưỡng tính toán có khả năng xảy ra sạt lở thì sẽ phát cảnh báo", ông Đức nói.

Theo ông Đức, quan trắc chuyên sâu có hai nhiệm vụ là cung cấp thông tin cảnh báo trực tiếp cho khu vực đang tiến hành quan trắc và thêm cơ sở dữ liệu để tính toán, áp dụng cho khu vực khác có điều kiện địa chất, địa hình tương tự.

"Trong điều kiện thực tế Việt Nam hiện nay, chúng tôi kiến nghị nên đầu tư bố trí vào các khu vực có điều kiện địa chất điển hình để sử dụng kết quả quan trắc kết hợp với các trạm đo mưa, các tính toán định lượng và phân tích thực nghiệm trên thực tế để áp dụng, sử dụng rộng rãi tại Việt Nam. Như vậy vừa tiết kiệm thời gian, vừa tiết kiệm kinh phí", ông Đức nói.

Mô hình cảnh báo sớm đa kênh và tháp báo lũ "all in one"

Ông Lê Viết Xê, Phó giám đốc Công ty CP Tư vấn và Phát triển kỹ thuật tài nguyên nước (WATEC), cho biết trước yêu cầu cấp bách của công tác cảnh báo sớm và xu thế chuyển đổi số trong xây dựng đô thị thông minh, hệ thống giám sát ngập lụt tự động (VFASS) được nghiên cứu và phát triển.

Hệ thống sử dụng cảm biến radar đo độ sâu ngập, kết nối với bộ thu thập dữ liệu Datalogger VFASS thông qua RS-485 hoặc LoRa và truyền tải liên tục qua mạng 3G/4G.

Thiết bị hoạt động bằng năng lượng mặt trời, có nguồn dự phòng và tự động phát cảnh báo khi mực nước vượt ngưỡng hoặc khi phát hiện bất thường.

"Toàn bộ dữ liệu được xử lý trên nền tảng điện toán đám mây do WATEC phát triển, cho phép quản lý tập trung và phân tích dữ liệu lớn ở quy mô quốc gia và chia sẻ linh hoạt qua API. Người dân và chính quyền có thể theo dõi tình hình ngập lụt, nhận cảnh báo theo thời gian thực qua ứng dụng web và trên điện thoại", ông Xê nói.

Bên cạnh đó, VFASS có thể liên kết với trạm đo mưa, trạm đo mực nước và tháp báo lũ để tự động phát cảnh báo đa kênh khi lượng mưa, độ ngập hoặc mực nước vượt ngưỡng.

Tương tự VFASS, hệ thống trạm cảnh báo lũ quét và sạt lở đất được thiết kế theo chu trình khép kín từ cảm biến - xử lý - truyền dữ liệu - hiển thị - cảnh báo, với nhiều ưu điểm như bảo hành trọn vòng đời thiết bị, sử dụng nền tảng điện toán đám mây giúp mở rộng linh hoạt, khả năng tương tác cao, kết nối IoT không giới hạn và sử dụng LoRa độc lập với nhà mạng.

Theo ông Xê, trong nhóm giải pháp này, VFASS tiếp tục cho thấy tính hiệu quả rõ rệt thông qua khả năng quan trắc mực nước theo thời gian thực, cảnh báo sớm đa kênh và mô hình tháp báo lũ "all in one" (tất cả trong một) dễ triển khai tại khu dân cư và đô thị.

"Với hệ thống tự động hóa, giám sát tình trạng pin, kết nối, cảm biến và máy chủ, hệ thống cung cấp dữ liệu phục vụ mô hình dự báo lũ và xây dựng bản đồ ngập. Hiện hệ thống đã được triển khai với 140 tháp báo lũ, trạm giám sát ngập tự động và hơn 70 trạm cảnh báo trên cả nước, đồng thời xuất khẩu sang Philippines", ông Xê chia sẻ.