Cảnh báo sớm thiên tai

Từ miền núi phía bắc cho đến Nam Trung bộ, lũ chồng lũ, mưa vượt đỉnh lịch sử hàng chục năm. Thiên tai ngày càng cực đoan, dữ dội, bất thường và khó lường hơn bao giờ hết. Mất mát từ rốn lũ Hòa Thịnh (Đắk Lắk) với 25 người chết, nhiều người mắc kẹt do lũ và thủy điện xả lũ kỷ lục, cho thấy những khoảng trống trong ứng phó thiên tai tại cấp cơ sở.

Trong ứng phó thiên tai, khâu quan trọng đầu tiên chính là giám sát, dự báo và cảnh báo sớm. Đặc biệt, cảnh báo phải trực quan, dễ hiểu và đến được với từng hộ dân trong vùng có nguy cơ để chủ động ứng phó. Nói như nguyên Bộ trưởng Bộ NN-MT Cao Đức Phát, dự báo mưa 300 mm, 500 mm hay 700 mm phải làm rõ sẽ gây ngập đến đâu; để ngay cả trong tình huống mất điện, mất sóng, cán bộ cơ sở vẫn có thể dựa vào thông tin đầu vào để hướng dẫn người dân.

Cạnh đó, khâu quan trọng không kém là quản trị và vận hành hệ thống hồ đập, nhất là các hồ thủy điện. Ai cũng khẳng định mình đúng trong câu chuyện xả lũ vừa qua, song thiệt hại nặng nề của người dân vùng hạ du cho thấy đã có những sai số trong quy trình vận hành và phối hợp giữa các bên.

Trước các trận mưa bão, không chỉ dự báo lưu lượng mưa, mà cần hơn là hệ thống phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, để trả lời những câu hỏi then chốt như lưu lượng nước về các hồ trong từng thời điểm, nếu xả lũ theo từng kịch bản thì mực nước hạ du (cộng với mưa lớn nhiều ngày) sẽ ngập tới đâu, có bao nhiêu thời gian để người dân di dời… Những thông tin đó phải được cập nhật kịp thời đến lãnh đạo tỉnh, từ đó có những chỉ đạo thay đổi phù hợp với tình huống phát sinh đến từng xã, rồi từ xã đến từng thôn xóm, từng hộ dân.

Đối phó thiên tai bất thường, không thể bằng cách điều hành thông thường. Bản đồ lũ cho từng vùng, do đó cũng phải thiết kế lại và cập nhật theo từng lưu vực dựa trên quan trắc và mô hình tính toán hiện đại, nhất là khi cấp xã, phường sau sáp nhập đã trở nên rộng hơn cả về địa giới hành chính và dân số.

Với khu vực thành thị, có thể sử dụng công nghệ như các app (ứng dụng) cảnh báo thiên tai. Song với những xã vùng núi, vùng sâu xa hay nông thôn, việc tiếp cận và đưa thông tin lũ lụt, sạt lở, lũ quét tới người dân phải có những giải pháp linh hoạt hơn. Nhất là khi bị chia cắt do mất điện, mất sóng, cần hệ thống điện dự phòng cho loa hoặc còi báo động thảm họa thiên tai…

Phòng hơn chống, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu sẽ khiến thiên tai ngày càng cực đoan và khó lường hơn nữa. Trong cuộc họp mới đây, Phó thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đã yêu cầu rà soát trách nhiệm của chủ hồ và quy trình liên hồ. Bởi nếu không có biện pháp kiểm soát điều tiết, việc xả lũ đột ngột có thể gây ra lũ quét, mất an toàn cho người dân.

Đặc biệt, Phó thủ tướng nhấn mạnh phải có quy định rõ ràng về cơ chế, phương tiện thông tin từ T.Ư đến địa phương, từ tỉnh xuống xã, đến tận thôn xóm, từng hộ dân để bảo đảm người dân nhận được cảnh báo thiên tai kịp thời, có thời gian di chuyển đến nơi an toàn. Chỉ có như vậy, mới tránh lặp lại những mất mát đau lòng như trong đợt lũ lụt vừa qua.