Cận cảnh ngôi chùa Thập Tháp gần 350 tuổi ở Gia Lai

Trải qua gần 350 năm dâu bể, chùa Thập Tháp ở Gia Lai vẫn giữ được nét bình dị, truyền thống nhưng vẫn đầy vẻ cổ kính, tôn nghiêm.

Cách phố biển Quy Nhơn (Gia Lai) khoảng 28 km, chùa Thập Tháp nằm yên bình bên những cánh đồng lúa, rừng cây của xã An Nhơn (trước đây thuộc TX.An Nhơn, tỉnh Bình Định).

Chùa nằm về phía bắc thành cổ Đồ Bàn (kinh đô của nước Chiêm Thành xưa) và sát bên QL1. Xưa kia, khu vực này là một gò đất cao với 10 ngôi tháp Chăm cổ kính nằm án ngữ mặt bắc thành Đồ Bàn. Trải qua trăm năm mưa nắng, chiến tranh tàn phá, những tháp cổ này dần sụp đổ chỉ còn là tàn tích.

Năm 1677, thiền sư Nguyên Thiều, vị cao tăng thuộc Thiền tông phái Lâm Tế, đến phủ Quy Ninh (nay thuộc tỉnh Gia Lai) để tu tập và truyền đạo. Khi đặt chân đến thành Đồ Bàn, ông nhìn thấy 10 ngôi tháp cổ đã đổ nát. Từ những viên gạch, tảng đá còn sót lại, thiền sư đã gom góp, tận dụng để dựng chùa.

Năm 1683, dưới niên hiệu Chánh Hòa của triều Lê, ngôi chùa được xây dựng hoàn thành và đặt tên là “Thập Tháp Di Đà Tự”. Chúa Nguyễn Phúc Tần ban sắc phong, tôn xưng là “Sắc tứ Thập Tháp Di Đà Tự”. Từ đó, chùa trở thành một trong những quốc tự đầu tiên ở Đàng Trong, đánh dấu bước phát triển quan trọng của Phật giáo trên hành trình lan tỏa từ Bắc vào Nam.

Gần 350 năm qua, chùa trải qua nhiều biến động, hư hại và được trùng tu nhiều lần, song vẫn giữ nguyên được kiến trúc truyền thống. Từ mái ngói âm dương đến những cột gỗ lớn ở chánh điện hay những bức bình phong, tượng linh thú đều được giữ nguyên trạng toát lên vẻ rêu phong cổ kính. Nhờ vậy, chùa vừa giữ giá trị tâm linh, vừa thu hút phật tử và du khách.

Chùa có kiến trúc mang đậm phong cách truyền thống Việt Nam, giản dị mà tôn nghiêm. Lối vào qua hồ sen dẫn đến cổng có hai trụ biểu vuông đặt tượng sư tử, phía trên đề "Thập Tháp". Sau cổng là bức bình phong nổi bật với hình long mã phù đồ.

Chùa có bố cục hình chữ "khẩu", gồm 4 khu chính: chánh điện (400 m²), phương trượng (130 m²), tây đường (120 m²) và đông đường (150 m²), nối với nhau qua sân vuông ở giữa.

Chánh điện có mái được lợp ngói âm dương, trên nóc đắp tượng 2 con rồng đang hướng về viên ngọc xanh nằm chính giữa đỉnh. Bên trong chánh điện là kiểu nhà 3 gian 2 chái đặc trưng Nam Trung bộ. Khu phương trượng sau chánh điện là nơi thờ hòa thượng Phước Huệ và tiếp khách tăng. Đông đường là nơi tiếp khách và ở của chư tăng. Tây đường thờ sơ tổ Nguyên Thiều, các vị kế thừa và phật tử quá cố. Ngoài ra, phía tây có nhà Thánh thờ Cửu Thiên Huyền Nữ, Thập Điện Diêm Vương; phía đông là nhà bếp.

Vườn tháp tổ ở phía bắc có hơn 20 tháp cổ, đây là nơi an nghỉ của các đời trụ trì; phía sau là tháp Bạch Hổ và tháp Hội Đồng.

Chùa Thập Tháp không chỉ là công trình kiến trúc cổ, mà còn là trung tâm Phật giáo lớn của Bình Định suốt nhiều thế kỷ. Từ thế kỷ 17, nơi đây truyền bá Thiền tông phái Lâm Tế vào Đàng Trong, đặt nền móng phát triển Phật giáo miền Trung.

Chùa là địa chỉ tâm linh quen thuộc trong các lễ Phật đản, Vu Lan, lễ tưởng niệm tổ sư Nguyên Thiều…

Hơn 300 năm tồn tại, chùa Thập Tháp vẫn giữ vai trò như "linh hồn" văn hóa của vùng đất từng là cố đô Đồ Bàn, nơi phật pháp, lịch sử và bản sắc Chăm - Việt giao hòa, và những viên gạch xưa vẫn kể chuyện nghìn năm chưa dứt.