Cần ban hành quy chế minh bạch để xử lý cán bộ dôi dư, tạo cơ hội tái đào tạo

Sau sáp nhập, nhiều cán bộ dôi dư, người dân phải điều chỉnh giấy tờ cá nhân, hồ sơ nhà đất… gây không ít xáo trộn. Chuyên gia đề xuất cần một quy chế xử lý minh bạch, nhân văn, tạo cơ hội đào tạo lại.

Bài toán khó nằm ở giai đoạn sau sáp nhập

Tại hội thảo khoa học quốc gia “Việt Nam (1945-2025): 80 năm một chặng đường phát triển - những vấn đề lý luận và thực tiễn”, TS Phạm Văn Giềng - Khoa Giáo dục Chính trị, Trường ĐHSP Hà Nội 2 - đưa ra một góc nhìn đáng chú ý: “Sáp nhập xã, huyện không chỉ là việc kẻ lại ranh giới trên bản đồ. Đó là một bước đi chiến lược trong cải cách thể chế, hiện đại hóa bộ máy, nâng cao hiệu quả điều hành công”.

Nhưng ông cũng cảnh báo "bài toán khó" nằm ở giai đoạn sau sáp nhập. Nếu không giải quyết tốt, hiệu quả cải cách sẽ giảm sút, thậm chí tạo ra hệ lụy kéo dài.

6 yêu cầu then chốt để sáp nhập hiệu quả

Cũng theo TS Phạm Văn Giềng, có 6 yêu cầu then chốt để sáp nhập hiệu quả. Yêu cầu thứ nhất là thiết kế thể chế đồng bộ. Sáp nhập không thể chỉ dừng ở việc gộp địa giới.

“Phải tái cấu trúc mô hình tổ chức, chức năng, quyền hạn và nguồn lực của đơn vị mới, bảo đảm sự vận hành trơn tru và không tạo ra khoảng trống quyền lực” - TS. Giềng nhấn mạnh. Điều này đòi hỏi khung pháp lý thống nhất và rõ ràng, đồng thời khẩn trương sửa đổi các luật liên quan như Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Cán bộ công chức, Luật Ngân sách nhà nước… để phản ánh thực tế mới.

Thứ hai là phân quyền thực chất. TS Giềng cho rằng một trong những rủi ro của việc mở rộng đơn vị hành chính là tăng khối lượng công việc nhưng không đồng thời tăng năng lực điều hành. Do đó, các đơn vị mới cần được phân quyền thực chất về ngân sách, quy hoạch, nhân sự và quyết định đầu tư công cấp cơ sở. Áp dụng mô hình “tự chủ quản lý hành chính theo mục tiêu” thay vì cơ chế xin - cho, các địa phương cần có quyền tự xác định mục tiêu phát triển phù hợp đặc thù, tuy nhiên cần có sự giám sát hiệu quả.

Thứ ba là gắn với chuyển đổi số. Đây là cơ hội vàng để xây dựng chính quyền điện tử, hệ thống dữ liệu đồng bộ, liên thông. Nếu vẫn làm thủ công, nguy cơ mất dữ liệu, chồng chéo là rất lớn. Giải pháp là số hóa toàn bộ: từ bản đồ địa giới, hồ sơ hành chính, định danh công dân, tới cơ sở dữ liệu dân cư; bảo đảm kết nối thông suốt từ địa phương tới Trung ương.

Thứ tư là giữ bản sắc và sự gắn kết cộng đồng. Ông cho rằng, cần lồng ghép giá trị lịch sử - văn hóa vào hoạt động công vụ.

“Đây là yếu tố mềm nhưng quyết định sự đồng thuận xã hội” - TS Giềng nói.

Yêu cầu thứ năm là có chính sách chuyển tiếp hợp lý và hỗ trợ cán bộ, người dân. Theo TS Giềng, sau sáp nhập có nhiều cán bộ dôi dư, người dân phải điều chỉnh giấy tờ cá nhân, hồ sơ nhà đất... gây xáo trộn không nhỏ. Cần ban hành quy chế xử lý cán bộ dôi dư minh bạch, nhân văn và tạo cơ hội tái đào tạo. Bên cạnh đó, miễn, giảm phí thủ tục hành chính, giấy tờ trong thời gian chuyển tiếp; có hướng dẫn hành chính thống nhất từ Trung ương để tránh “mỗi nơi một kiểu” trong đổi tên đường, gắn biển trụ sở, thay đổi địa chỉ công dân, thiếu thống nhất hành chính, tránh nguy cơ cục bộ.

Vấn đề thứ sáu, theo TS Giềng, là việc gắn quá trình sáp nhập với quy hoạch vùng và phát triển kinh tế - xã hội. Đơn vị hành chính sau sáp nhập cần trở thành cực phát triển hoặc mắt xích quan trọng trong mạng lưới liên kết vùng. Chính phủ cần ưu tiên đầu tư các trung tâm hành chính mới, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa, để không tạo ra “khoảng trắng quản trị”. Thiết kế quy hoạch tích hợp sau sáp nhập: đất đai, dân cư, hạ tầng, tránh lặp lại tình trạng quy hoạch chồng lấn, lãng phí tài nguyên. 

Từ góc nhìn quản trị quốc gia, TS Giềng cho rằng việc điều chỉnh địa giới hành chính cho thấy đây không đơn thuần là một giải pháp kỹ thuật. Nó phản ánh tư duy cải cách thể chế, thể hiện quyết tâm chính trị trong xây dựng bộ máy công quyền tinh gọn, hiệu quả, gần dân.

Tuy nhiên, kinh nghiệm cũng cho thấy nếu bỏ qua yếu tố hạ tầng, nhân sự, phân quyền, bản sắc và tâm lý cộng đồng, hiệu quả cải cách sẽ bị bào mòn. Và khi đó, những đường kẻ mới trên bản đồ có thể chỉ đẹp ở… trên giấy.

“Sáp nhập cần được nhìn như một phần của chiến lược quản trị - thể chế chứ không chỉ là biện pháp hành chính. Phải gắn nó với chuyển đổi số, quy hoạch phát triển vùng và các mục tiêu bền vững của đất nước” - ông kết luận.