Các nền kinh tế lớn chuộng dùng nhiều bộ sách giáo khoa

Theo một số nghiên cứu, nhiều nền kinh tế lớn trên toàn cầu sử dụng nhiều bộ sách giáo khoa ở bậc phổ thông và không ít nước chuyển từ một sang nhiều bộ bởi các lợi ích mô hình này mang lại.

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, với sách giáo khoa (SGK), có 2 mô hình phổ biến trên toàn cầu là hệ thống giáo dục dùng nhiều bộ sách (multiple-textbook system) và hệ thống chỉ dùng một bộ (single-textbook system).

Báo cáo về tài liệu dạy và học công bố năm 2011 của chính phủ Anh phân loại rõ hơn thành 4 mô hình: (1) hệ thống dùng một bộ sách do nhà nước hoặc (2) tư nhân xuất bản; (3) dùng nhiều bộ nhưng có giới hạn hoặc (4) nhiều bộ và không có giới hạn.

BỨC TRANH PHÂN MẢNH Ở Đông Nam Á

Theo tìm hiểu của Thanh Niên, nhiều quốc gia Đông Nam Á có nền kinh tế phát triển chọn triển khai sử dụng nhiều bộ SGK ở bậc phổ thông. Chẳng hạn tại Singapore, nước có nền kinh tế hàng đầu khu vực, Bộ Giáo dục Singapore hằng năm đều công bố danh mục SGK được phê duyệt. Từ danh mục này, các trường có quyền tự lựa chọn bộ sách nào phù hợp nhất với nhu cầu của học sinh.

Tại Thái Lan, các trường được cấp ngân sách mua SGK, tuy nhiên chỉ được phép mua những bộ được Bộ Giáo dục phê duyệt, trong đó có bộ sách do nhà nước phát hành và những bộ sách khác do các đơn vị công lập, tư thục khác tham gia biên soạn. Trong khi đó, tại Malaysia, từ cuối thập niên 1980, Bộ Giáo dục triển khai hình thức đấu thầu công khai, SGK mỗi môn học được trao cho một nhà xuất bản phụ trách.

Ở Indonesia, các bộ SGK do Bộ Giáo dục biên soạn sẽ phải cạnh tranh với sách do nhiều bên thứ ba phát triển để được phê duyệt dùng trong trường, theo trao đổi giữa nước này với Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB). Tương tự, Philippines đã cho phép nhiều nhà xuất bản tham gia đấu thầu, đảm bảo việc thực hiện chính sách cho phép sử dụng nhiều bộ SGK trong trường học, theo luật Cộng hòa Philippines số 8047.

Lào chỉ dùng một bộ sách do chính phủ biên soạn, theo nghiên cứu của ông Houmphanh Khanthavy (Lào) và cộng sự. Gần đây, nước này đã đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, nhưng việc sử dụng một bộ sách vẫn được duy trì dưới sự biên soạn bởi Viện Nghiên cứu khoa học giáo dục (RIES) thuộc Bộ Giáo dục - Thể thao Lào, và với sự hỗ trợ từ chính phủ Úc, Thông tấn xã Lào thông tin.

Bộ Giáo dục Brunei thông qua Vụ Phát triển chương trình giáo dục cũng tự biên soạn một bộ sách dùng chung cho cả nước. Myanmar cũng có một bộ sách dùng chung với sự hỗ trợ từ Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA). Mô hình sử dụng một bộ SGK trên toàn quốc do nhà nước biên soạn cũng được triển khai ở Campuchia, Đông Timor.

ĐA DẠNG LỰA CHỌN SÁCH GIÁO KHOA Ở CÁC NỀN KINH TẾ LỚN

Tại châu Á, một trong những nền kinh tế lớn hàng đầu thế giới là Nhật Bản hiện áp dụng mô hình nhiều SGK do doanh nghiệp tư nhân xuất bản, trung bình mỗi môn học có 5 đơn vị, nội dung sách được quy định chặt chẽ bởi chính phủ. Sau đó, các trường THPT được chọn sách theo nhu cầu. Còn với bậc tiểu học và THCS, quyền chọn sách thuộc về hội đồng giáo dục địa phương, gồm sự có mặt của nhiều bên như hiệu trưởng, giáo viên, phụ huynh...

Ở Hàn Quốc, các trường phổ thông sau tiểu học có thể chọn sách từ danh mục đã được Bộ Giáo dục "cho phép sử dụng" (authorized) và được cấp kinh phí SGK, hoặc chọn từ danh mục "được phê duyệt" (approved); song trong trường hợp này nhà trường phải tự tìm nguồn kinh phí. Trong khi đó, sách tiểu học (trừ tiếng Anh) vẫn do Bộ Giáo dục biên soạn vì cho rằng bậc học này cần có sự định hướng nhiều hơn từ chính phủ.

Theo nghiên cứu của tác giả Xiaofang Ma, Trung Quốc vào năm 1985 đã cải cách hệ thống giáo dục từ "một chương trình, một phiên bản SGK" sang giai đoạn "một chương trình, nhiều phiên bản SGK" nhằm đáp nhu cầu từng vùng miền. Trong khi đó, tại Đài Loan, nguyên tắc tự do hóa SGK được thiết lập từ năm 1988, tác giả này thông tin.

Ở phần lớn các nước châu Âu, việc tự chủ trong lựa chọn SGK được đánh giá là cởi mở hơn, theo báo cáo từ chính phủ Anh. Đó là vì nhà trường có thể sử dụng bất kỳ SGK nào mà không cần sự phê duyệt trước như nhiều quốc gia châu Á. Tuy nhiên, có một thực tế ở Anh là không phải phụ huynh nào cũng mặn mà với việc mua SGK, một phần vì luật pháp Anh cấm ép buộc phụ huynh phải mua SGK.

Mỹ cũng có nhiều bộ SGK, tuy nhiên mỗi khu vực sẽ có quy định chọn sách khác nhau chứ không thống nhất trên cả nước. Cụ thể, theo Ủy ban Giáo dục các tiểu bang (ECS), có 19 bang và thủ đô Washington D.C quy định việc chọn sách ở cơ quan giáo dục cấp bang, trong khi những bang còn lại giao quyền này cho cơ quan giáo dục địa phương như học khu. Nga thì ngược lại khi đưa ra một danh mục chung cho toàn quốc, UNESCO cho hay.

Tại New Zealand, việc sử dụng SGK là không bắt buộc, nhưng các nhà xuất bản có thể biên soạn tài liệu phù hợp với yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông New Zealand, từ đó các trường có thể chọn mua tùy nhu cầu.