Bước ngoặt trong bàn cờ chính trị Nam Á

Sự thân thiện của Ấn Độ với Taliban cho thấy Afghanistan đang dần trở lại tâm điểm chú ý trên bàn cờ chính trị, đồng thời phản ánh những tính toán chiến lược khác trong khu vực.

Mawlawi Amir Khan Muttaqi - người đứng đầu cơ quan phụ trách ngoại giao của Taliban - tại chủng viện Hồi giáo Darul Uloom Deoband ở Ấn Độ hôm 11/10. Ảnh: Reuters.

Amir Khan Muttaqi - người đứng đầu cơ quan phụ trách ngoại giao của Taliban - vừa kết thúc chuyến thăm Ấn Độ kéo dài 6 ngày, trong đó New Delhi tuyên bố nâng cấp phái bộ ngoại giao tại Kabul lên Đại sứ quán.

“Chuyến thăm Ấn Độ của ông Muttaqi là động thái quan trọng sắp xếp lại nền chính trị tại khu vực vốn đang bất ổn, đồng thời ngầm công nhận chế độ Taliban tại Afghanistan”, chuyên gia về đối ngoại Nirmal Ghosh nhận định.

Giới phân tích cho rằng mối quan hệ gần gũi với Taliban có thể trở thành đòn bẩy cho Ấn Độ chống lại ảnh hưởng lâu dài của Pakistan và cân bằng sự hiện diện ngày càng tăng của Trung Quốc ở Afghanistan.

Ấn Độ vừa được lợi mà lại chẳng thiệt

Taliban có thể hưởng lợi về mặt kinh tế thông qua quan hệ với Ấn Độ, quốc gia đầu tư khoảng 3 tỷ USD vào Afghanistan trong khoảng thời gian chính phủ do Mỹ hậu thuẫn nắm quyền từ năm 2004-2021. Mối quan hệ đó tạm ngưng sau khi Mỹ rút quân vào năm 2021, nhưng đang dần nối lại.

Trong khi đó, Pakistan không thể phớt lờ tầm quan trọng của Afghanistan. Không lâu sau khi ông Muttaqi tới New Delhi, Pakistan đã không kích Kabul nhắm vào Noor Wali Mehsud, thủ lĩnh Tehrik-e Taliban Pakistan (TTP).

Mục tiêu cuối cùng của TTP là lật đổ chính quyền thế tục của Pakistan và thành lập Tiểu vương quốc Hồi giáo tương tự cách Taliban ở Afghanistan. Tổ chức có khoảng 30.000 người này hiện là mối đe dọa an ninh nghiêm trọng với Pakistan.

Taliban và TTP về cơ bản đi theo chủ nghĩa dân tộc Pashtun. Người Pashtun là nhóm dân tộc lớn nhất Afghanistan, theo sau là người Tajik, người Hazara và người Uzbek. Người Pashtun sống ở cả hai bên đường ranh giới Durand với những mối quan hệ gia đình chặt chẽ. Pakistan cáo buộc Taliban chứa chấp TTP, nhưng Taliban phủ nhận và khẳng định TTP là vấn đề của Pakistan.

Không rõ cuộc không kích có thành công hay không. Tuy nhiên, vụ tấn công bị Taliban lên án và lực lượng Afghanistan trả đũa quân đội Pakistan trên ranh giới Durand. Đây là đường biên giới dài khoảng 2.600 km giữa Afghanistan và Pakistan, song chỉ có Pakistan chấp nhận.

Hôm 15/10, Pakistan và Afghanistan đồng ý ngừng bắn tạm thời sau khi giao tranh khiến hơn 10 dân thường thiệt mạng và 100 người bị thương.

Nhà báo theo dõi buổi họp báo của quan chức Taliban tới thăm Ấn Độ. Ảnh: Reuters.

Với sự chào đón của Ấn Độ, Taliban đang tiến gần hơn tới tham vọng được cộng đồng quốc tế công nhận tính hợp pháp. Hiện tại, chỉ có Nga công nhận Taliban nắm quyền hợp pháp ở Afghanistan. Ghế của Afghanistan tại Liên Hợp Quốc vẫn do đại diện của chính phủ tiền nhiệm nắm giữ. Một số quốc gia vẫn duy trì các phái bộ ngoại giao tại Kabul, nhưng không chính thức công nhận Taliban là chính phủ hợp pháp.

Ấn Độ sẽ hợp tác với Taliban, thông qua mở rộng viện trợ, đầu tư và nhân lực lành nghề, trong khi vẫn chưa chính thức công nhận mà theo sát lập trường của Liên Hợp Quốc.

Taliban cũng có những quân bài riêng. Các quốc gia khác đang hoặc sẽ sớm tăng cường can dự, ngay cả khi chỉ phòng ngừa nguy cơ Afghanistan một lần nữa trở thành “ổ chứa” các nhóm phiến quân và khủng bố.

Với nhiều người Ấn Độ, việc tiếp đón Taliban là hình ảnh không mấy tốt đẹp. “Tôi cúi đầu xấu hổ khi chứng kiến sự tôn trọng dành cho Taliban”, nhạc sĩ nổi tiếng tại Ấn Độ tên Javed Akhtar đăng trên X.

Trong khi đó, ông Muttaqi cũng bị chỉ trích vì không mời nhà báo nữ tới dự buổi họp báo đầu tiên ở New Delhi. Sau đó, Taliban đã chữa cháy bằng cách mời nhà báo nữ tới buổi họp báo thứ 2.

Bắt tay với Taliban giúp Ấn Độ tái hiện diện ở Afghanistan, vun đắp thiện chí và giám sát trực tiếp các nhóm chiến binh và khủng bố, và cả Pakistan.

“Đồng thời, chắc chắn Ấn Độ không ngây thơ tới mức tin mọi điều Taliban nói. Nước này cũng không mất gì nhiều khi tái hợp tác, khi Ấn Độ có chung mối liên hệ về văn hóa nhưng không có biên giới trên bộ với Afghanistan”, ông Nirmal Ghosh giải thích.

Pakistan bị "ra rìa"

“Trong khi đó, Taliban biết rằng Pakistan đang gặp nhiều vấn đề riêng, trong đó có sự trỗi dậy của TTP, nên không đủ nguồn lực tái thiết Afghanistan. Mặc dù Pakistan cũng là quốc gia Hồi giáo, Taliban vẫn hậm hực vì Pakistan coi nhẹ Afghanistan. Do đó, hợp tác với Ấn Độ sẽ tạo tiền đề cân bằng với Pakistan”, ông Ghosh nói.

Giới an ninh Pakistan luôn coi Afghanistan thuộc một phần “chiều sâu chiến lược” giúp họ rút lui nếu bị Ấn Độ áp đảo. Nhưng trong cuộc chơi này, Pakistan phần nào bị cho “ra rìa”.

“Pakistan đã sai lầm khi đánh giá Taliban sẽ luôn đứng về phía mình”, ông Ghosh đánh giá.

Hồi tháng 7/2021, Husain Haqqani - cựu Đại sứ Mỹ tại Pakistan - cảnh báo rằng Pakistan đang đạt được điều mình mong muốn nhưng sẽ phải hối hận. “Việc Taliban tiếp quản sẽ khiến Pakistan dễ bị tổn thương hơn trước chủ nghĩa cực đoan trong nước và có khả năng cô đơn hơn trên trường quốc tế", ông viết trên Foreign Affairs.

Với sự chào đón của Ấn Độ, Taliban đang tiến gần hơn tới tham vọng được cộng đồng quốc tế công nhận tính hợp pháp. Ảnh: Reuters.

Pakistan ban đầu ủng hộ những thành phần Hồi giáo cực đoan của Mujahideen Afghanistan trong cuộc chiến chống Liên Xô. Khi Liên Xô rời đi đầu năm 1989, Pakistan đã chọn phe Taliban.

"Giờ đây, những người Taliban Pakistan tin rằng nếu Afghanistan có một Tiểu vương quốc Hồi giáo, tại sao các khu vực Pashtun của Pakistan lại không thể? Vì vậy, họ trở thành thách thức lớn với nhà nước Pakistan. Chính quyền Pakistan hiện muốn Taliban Afghanistan từ bỏ hệ tư tưởng để ủng hộ các mục tiêu an ninh quốc gia của Pakistan, song Taliban Afghanistan không sẵn lòng làm điều đó", ông Haqqani nói.

Ngoài ra, có một vấn đề mà tất cả quốc gia trong khu vực, bao gồm cả Ấn Độ và Pakistan, đều đồng lòng: Mỹ không thể trở lại căn cứ không quân Bagram. Không ai vui vẻ với ý nghĩ Mỹ một lần nữa lập căn cứ quân sự tại Afghanistan.

Taliban không chấp nhận, và họ không đơn độc. Tại Moscow ngày 7/10, trong một tuyên bố chung, các quan chức Nga, Ấn Độ, Pakistan, Trung Quốc, Iran, Kazakhstan, Tajikistan, Uzbekistan và Kyrgyzstan đã gọi "những nỗ lực triển khai cơ sở hạ tầng quân sự" tại Afghanistan và các quốc gia láng giềng là "không thể chấp nhận được".

“Việc Ấn Độ tiếp đón ông Muttaqi báo hiệu rằng Afghanistan đang trở lại tâm điểm chú ý và được chào đón như một quốc gia nằm ở ngã ba địa lý của lịch sử. Trung Á, Nam Á và Tây Á vẫn lo ngại nhưng sẽ duy trì thiện chí với Taliban, ngay cả khi họ nhận thức rõ Afghanistan vừa bất ổn, vừa là ‘nghĩa địa’ của các siêu cường”, ông Ghosh kết luận.