Bong bóng pin mặt trời của Trung Quốc vỡ tung: Top 6 doanh nghiệp lỗ hàng tỷ USD, giá bán rơi tự do, Bắc Kinh cân nhắc thành lập quỹ giải cứu

Từng được xem là biểu tượng thành công của nền công nghiệp Trung Quốc, ngành năng lượng mặt trời hiện đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng chưa từng thấy.

6 trong số các nhà sản xuất tấm pin và tế bào năng lượng mặt trời lớn nhất nước này đã ghi nhận khoản lỗ gộp lên tới 20,2 tỷ nhân dân tệ (tương đương 2,8 tỷ USD) chỉ trong nửa đầu năm 2025, gấp đôi cùng kỳ năm ngoái, theo dữ liệu từ Wind Information. Đây là một sự đảo chiều đáng lo ngại nếu so với những khoản lợi nhuận kỷ lục trong năm 2022 và 2023.

Trung Quốc hiện nắm giữ khoảng 90% công suất sản xuất pin mặt trời toàn cầu và là nước dẫn đầu thế giới cả về quy mô lẫn công nghệ trong lĩnh vực này. Tuy nhiên, chính sự phát triển quá nhanh và tinh thần cạnh tranh khốc liệt lại đang khiến ngành này rơi vào vòng xoáy "involution" (phức tạp, rắc rối hơn mà không có sự phát triển hoặc tiến bộ thực sự, dẫn đến sự trì trệ và hiệu quả kém đi), với sản lượng vượt xa nhu cầu, đẩy giá bán xuống mức không bền vững.

Trong năm 2024, các nhà máy tại Trung Quốc sản xuất tới 588 gigawatt (GW) pin mặt trời, trong khi nhu cầu trong nước chỉ dừng ở mức 277GW và quốc tế là 174GW. Tỷ lệ sử dụng công suất trung bình chỉ đạt 54%, theo số liệu của Goldman Sachs. Cạnh tranh bằng giá đã làm xói mòn lợi nhuận, khiến tổng doanh thu toàn ngành trong nửa đầu năm 2025 giảm hơn 23%, chỉ còn 173,5 tỷ nhân dân tệ.

Thực trạng này đã buộc chính quyền Bắc Kinh phải vào cuộc. Đầu tháng 7, Bộ trưởng Công nghiệp mới được bổ nhiệm - ông Lý Lạc Thành, đã triệu tập lãnh đạo của 14 doanh nghiệp năng lượng mặt trời lớn nhất đến Bắc Kinh, yêu cầu “kiên quyết trấn áp” sự cạnh tranh hỗn loạn và đẩy nhanh việc đóng cửa các nhà máy hoạt động kém hiệu quả.

Tuy vậy, ông cũng nhấn mạnh ngành này đã “từ yếu trở nên mạnh” và cần tiếp tục giữ lợi thế công nghệ và quy mô, cho thấy sự mâu thuẫn giữa việc siết chặt kiểm soát và thúc đẩy đổi mới.

Một số ý kiến trong chính quyền đang cân nhắc việc thành lập một quỹ do nhà nước hậu thuẫn để mua lại và đóng cửa công suất dư thừa, dù điều này sẽ khiến chính phủ phải “chọn bên thắng - bên thua”, vốn là điều khó chấp nhận về mặt chính trị. Một biện pháp nhẹ nhàng hơn đang được tính đến là siết chặt tiêu chuẩn môi trường và hiệu suất năng lượng, qua đó gián tiếp loại bỏ các nhà máy cũ kỹ.

Bên cạnh đó, Bắc Kinh đang tích cực đẩy mạnh xuất khẩu pin mặt trời sang các quốc gia đang phát triển, như một phần trong sáng kiến Vành đai Con đường của Chủ tịch Tập Cận Bình. Tuy nhiên, triển vọng tăng trưởng tại nhiều thị trường nước ngoài đang chững lại, trong khi trong nước, nhu cầu cũng giảm do chuyển sang cơ chế định giá điện theo thị trường.

Dù vậy, các doanh nghiệp vẫn kiên trì đầu tư vào nghiên cứu và phát triển để duy trì vị thế dẫn đầu về công nghệ. 6 ông lớn bao gồm Longi, JA Solar, Trina, Tongwei, Jinko và TCL đã chi tổng cộng 3,4 tỷ nhân dân tệ cho R&D trong nửa đầu năm 2025, giảm 8% so với cùng kỳ nhưng vẫn ở mức cao. Tổng số nhân viên R&D đạt gần 17.000 người - gấp đôi so với năm 2020.

Theo Ken Liu, trưởng bộ phận nghiên cứu năng lượng tái tạo tại UBS Trung Quốc, hiệu suất chuyển đổi năng lượng của pin mặt trời đã tăng từ 20% năm 2020 lên gần 30% vào năm 2025 - một bước nhảy vọt ấn tượng.

Dẫu vậy, một thách thức lớn đối với Bắc Kinh là mối quan hệ chặt chẽ giữa các doanh nghiệp tư nhân trong ngành với chính quyền địa phương. Trong bối cảnh kinh tế tăng trưởng chậm, các địa phương thường muốn giữ nhà máy hoạt động để bảo đảm việc làm và thu hút đầu tư, khiến việc cắt giảm công suất trở nên phức tạp.

Chuyên gia Alicia García-Herrero từ Natixis nhận định, Bắc Kinh có thể buộc phải chấp nhận giai đoạn “suy yếu tài chính” ngắn hạn để bảo vệ mục tiêu dài hạn là thống trị toàn cầu trong ngành năng lượng tái tạo. “

Chỉ cần nhu cầu quốc tế phục hồi, các doanh nghiệp Trung Quốc sẽ lại thống trị. Đây là lĩnh vực mà họ vượt trội hơn tất cả”, bà nói.

Tham khảo FT