Bỏ thuế khoán: hộ kinh doanh lo 'rất sợ bị sai', có bị xử phạt không?

Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn diện, chính sách thuế thay đổi, chuyển từ thuế khoán sang kê khai theo doanh thu, nếu không chuyển mình, hộ kinh doanh sẽ bị tụt hậu trong nền kinh tế số.

Hôm nay 8-10, tại Hội trường Trường đại học Sài Gòn, TP.HCM (273 An Dương Vương, phường Chợ Quán, TP.HCM), báo Tuổi Trẻ tổ chức hội thảo 'Sắp bỏ thuế khoán, hộ kinh doanh cần chuẩn bị gì?'.

Hội thảo diễn ra trong bối cảnh chỉ còn chưa đầy ba tháng nữa, hơn 5 triệu hộ kinh doanh sẽ không còn nộp thuế theo phương pháp khoán mà chuyển sang nộp thuế theo kê khai. Đây là sự thay đổi rất lớn.

Sau phần triển khai từ đại diện cơ quan quản lý thuế, hội trường nóng lên bởi sự có mặt và chia sẻ của nhiều tiểu thương, hộ kinh doanh giãi bày khó khăn, băn khoăn trong quá trình chuyển đổi phương thức đóng thuế. 

Hộ kinh doanh "lên" doanh nghiệp: từ ngỡ ngàng đến tự tin mở rộng kinh doanh

Từng là hộ kinh doanh nhỏ hoạt động hơn 8 năm tại phường An Đông, TP.HCM, anh Nguyễn Ngọc Vinh - giám đốc Công ty Thiên Ân, đã quyết định chuyển đổi lên mô hình doanh nghiệp cách đây khoảng nửa năm. Đây là một trong những hộ kinh doanh điển hình đã mạnh dạn "lên chính danh", từng bước vượt qua những bỡ ngỡ ban đầu để thích nghi với yêu cầu minh bạch và chuyên nghiệp hơn.

Chia sẻ tại buổi tọa đàm về chuyển đổi hộ kinh doanh, anh Vinh cho biết, giai đoạn đầu là quãng thời gian khó khăn nhất. "Bước đầu mình bỡ ngỡ lắm! Về sổ sách, kê khai thuế, làm hóa đơn điện tử… đều mới mẻ. Công nghệ thông tin mình chưa nắm hết, nên tháng đầu tiên cũng có sai sót" anh kể. Tuy nhiên, nhờ sự hướng dẫn tận tình của cơ quan thuế, cùng với nỗ lực tìm hiểu và học hỏi, doanh nghiệp của anh dần bắt nhịp.

"Đến tháng thứ hai, thứ ba thì mình quen dần, nắm được quy trình kê khai, biết sử dụng các phần mềm hóa đơn điện tử. Mình còn hướng dẫn lại cho nhân viên kế toán để mọi thứ đi vào ổn định" anh chia sẻ thêm.

Sau hơn nửa năm chuyển đổi, anh Vinh nhìn nhận lợi ích lớn nhất là sự minh bạch và uy tín. "Khi còn là hộ kinh doanh, nhiều đối tác ngần ngại hợp tác. Còn bây giờ, khi trở thành doanh nghiệp, mình có đủ chứng từ, có mã số thuế, nên dễ dàng tiếp cận đối tác và mở rộng quy mô kinh doanh", anh nói.

Theo anh, việc có tư cách pháp nhân không chỉ giúp mở rộng khách hàng và doanh thu, mà còn khiến bản thân người làm chủ an tâm hơn trong điều hành. "Giờ mọi thứ rõ ràng, mình thấy công việc trôi so với trước," anh Vinh chia sẻ. 

Trong khi đó, ông Huỳnh Vũ Bửu Tài, hộ kinh doanh tại Chợ Tân Thành - chia sẻ đã nộp thuế theo phương thức kê khai cho hay giai đoạn ban đầu vừa chuyển đổi, hộ kinh doanh của anh đã được cơ quan thuế hướng dẫn và anh đã biết cách thực hiện.

"Chuyển từ hộ khoán sang hộ kê khai tôi thấy có mặt lợi là được đóng thuế theo doanh thu, bán bao nhiêu đóng thuế bấy nhiêu, đỡ hơn khi nộp thuế khoán là cố định theo một mức thuế dù có khi bán được nhiều khi bán được ít.

Tuy nhiên tôi cũng e ngại về chi phí đầu tư ban đầu khá lớn, còn khi vận hành thì đối với tôi không khó vì tôi còn trẻ. Nhưng với người kinh doanh lâu năm, lớn tuổi thì khá là khó khăn, cần lộ trình dài để hướng dẫn vì năng lực của họ có giới hạn", ông Tài giãi bày tại hội thảo.

Hộ kinh doanh này cũng chia sẻ lo lắng nhất là xuất hóa đơn bị sai, bị cơ quan thuế phạt. Tất nhiên trong quá trình vận hành sẽ có sai sót, do vậy mong cơ quan thuế cũng "nhẹ tay" để giảm bớt tâm lý do lắng cho hộ kinh doanh.

Anh Phương Nam (kinh doanh phụ liệu hoa) bày tỏ hộ kinh doanh như anh thường nhập số lượng lớn nguyên liệu, sau đó chuyển thành thành phẩm để bán. Ví dụ, nhập một tấn giấy, rồi ép thành các tờ giấy A4 hoặc túi. Khi lập sổ sách kế toán, đơn vị tính là gì (giữa đầu vào và đầu ra không khớp), chưa kể còn phá sinh hao hụt. 

Ngoài ra, nhiều loại hàng tồn kho, nguyên phụ liệu không có chứng từ đầu vào rõ ràng, nên anh băn khoăn không biết phải kê khai đầu ra thế nào. Song song đó, hiện nay anh tự kinh doanh, phải quản lý tới 500 - 600 mặt hàng, việc kiểm soát số lượng để kê khai rất khó chính xác. Với tình hình này, anh lo ngại "rất sợ bị sai", có bị xử phạt không và được hỗ trợ gì để tuân thủ pháp luật tốt?

Ông Chiến - một đại diện hộ kinh doanh bán lẻ hàng thuốc phương Tây đặt vấn đề: "Hiện tôi đã dùng máy tính tiền điện tử, nhưng khách hàng chủ yếu là người mua lẻ. Như vậy, tôi có thể gộp nhiều giao dịch nhỏ trong ngày để xuất một hóa đơn chung hay không?"

Ông Chiến chia sẻ, việc xuất hóa đơn riêng cho từng khách hàng khiến chi phí tăng cao, vì phải trả tiền chứng thư số, mua hóa đơn điện tử và vận hành hệ thống phần mềm. "Mỗi khách mua vài món nhỏ, nếu khách nào cũng phải xuất hóa đơn thì lợi nhuận bị ảnh hưởng rất lớn," người này nói.

Theo quy định hiện hành, các hộ kinh doanh khi sử dụng máy tính tiền có kết nối dữ liệu với cơ quan thuế vẫn phải xuất hóa đơn điện tử cho từng giao dịch.

Hộ kinh doanh Minh Hiếu cho hay bán bánh bao tại chỗ và cả trên kênh thương mại điện tử. Vậy với phần doanh thu thương mại điện tử này khi bán ra có phải xuất hóa đơn không? Nếu xuất hóa đơn thì kê khai có trừ doanh thu của phần thương mại điện tử này hay không vì sàn đã thu hộ và đóng thuế thay rồi.

Kinh doanh mặt hàng cà phê, chị Đặng Thị Hồng Khánh, hộ kinh doanh cafe Cao Đạt tại Linh Xuân, Phường Thủ Đức, cho biết trong quá trình kinh doanh, có nhiều hàng hóa chị nhập từ nguồn gia đình. 

Với những khách hàng mua cafe hạt có thể kê khai đầu vào - đầu ra, nhưng với phần hàng hóa nhập từ nguồn gia đình thì sao?, chị Khánh nêu. Hộ kinh doanh này cũng băn khoăn: khi chuyển đổi qua hộ kê khai thì sổ sách chứng từ ra sao, làm thế nào để lập hóa đơn điện tử để xuất được hóa đơn cả doanh thu sỉ, lẻ và cả phần hư hao, bị thiếu hụt. Trong quá trình thực hiện nếu gặp vướng mắc thì chúng tôi gặp ai, cơ quan nào để xin hướng dẫn.

Lãnh đạo thuế: hạn chế tối đa sai phạm, bà con yên tâm chuyển đổi

Về vấn đề hàng tồn kho, ông Mai Sơn cho biết đối với hộ kinh doanh nhỏ thì hàng tồn kho không bao nhiêu, còn với hộ lớn thì đang tồn tại dưới hình thức hộ kê khai nên đã quen với chứng từ, hóa đơn.

Theo ông Sơn, việc thực hiện tốt việc xuất hóa đơn từ không chỉ làm rõ doanh thu, chi phí mà còn giúp chứng minh nguồn gốc hàng hóa với cơ quan quản lý thị trường.

Với ý kiến của hộ kinh doanh về gộp hóa đơn lẻ, ngành thuế sẽ nghiên cứu nhưng theo ông Mai Sơn hộ kinh doanh không nên nghĩ rằng việc xuất hóa đơn làm tăng chi phí vì hiện nay vào các cửa hàng tiện lợi, siêu thị nhỏ thì dù mua cây kim, sợi chỉ, cái bật lửa họ cũng xuất hóa đơn.

Việc này cũng rất thuận lợi vì chứng từ in ra từ máy POS chúng tôi đã biến thành hóa đơn rồi và cũng không tốn bao nhiêu chi phí. Chúng tôi sẽ ghi nhận và nghiên cứu vấn đề này nhưng về phía người mua vẫn cần hóa đơn để sau khi mua hàng có vấn đề gì thì còn có cơ sở để khiếu nại. Do vậy xuất hóa đơn khi bán hàng hóa không chỉ ở góc độ thuế còn ở cả góc độ nguồn gốc sản phẩm.

Với kiến nghị của hộ kinh doanh rau củ quả, đó cũng là trăn trở của cơ quan thuế, chúng tôi sẽ khảo sát để làm sao quy định sẽ sát với thực tế, sao cho hộ kinh doanh có lãi thì nộp thuế, còn nếu kinh doanh không hiệu quả thì không phải nộp vì rau củ quả không phải mặt hàng lưu cữu do vậy tỉ lệ hư hỏng nhất định.

Về vấn đề cơ quan thuế có xử phạt khi thực hiện sai hay không, theo quy định là khó nhưng suốt thời gian qua cơ quan thuế đã "chạy đua" tuyên truyền, phổ biến quy định để hộ kinh doanh hiểu, để khi thực hiện không xảy ra vướng mắc để bị xử phạt. 

"Chúng tôi cũng mong muốn chính quyền địa phương vào cuộc để hỗ trợ hộ kinh doanh trong giai đoạn đầu. Ban chính sách, Ban pháp chế của Cục thuế cũng sẽ vào cuộc để hạn chế tối đa việc sai phạm và bị xử phạt, mong bà con yên tâm", ông Sơn khẳng định. 

Thúc đẩy truyền thống chuyển đổi số trong kinh doanh

Phát biểu tại hội thảo, nhà báo Lê Thế Chữ - tổng biên tập báo Tuổi Trẻ - cho biết Hội thảo "Sắp bỏ thuế khoán, hộ kinh doanh cần phải chuẩn bị gì?" là chương trình truyền thông xã hội rất có ý nghĩa, thuộc dự án "Cùng hộ kinh doanh lên doanh nghiệp số".

Dự án báo Tuổi Trẻ phối hợp với Cục Thuế (Bộ Tài chính), Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), UBND TP.HCM và Sở Công Thương TP.HCM triển khai, với sự đồng hành của các đơn vị cung cấp giải pháp tài chính và công nghệ như VIB, KIDO…

Để chuẩn bị cho dự án, báo Tuổi Trẻ đã khảo sát thực tế với nhiều bên liên quan. Khu vực kinh tế tư nhân với hơn 5 triệu hộ kinh doanh, tạo hàng nghìn tỉ đồng, tạo công ăn việc làm cho hàng chục triệu lao động.

Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn diện, chính sách thuế thay đổi, chuyển từ thuế khoán sang kê khai theo doanh thu, khu vực hộ kinh doanh đứng trước bước ngoặc lớn của sự thay đổi. Nếu không chuyển mình, lực lượng này sẽ khó cạnh tranh, bị tụt hậu trong nền kinh tế số.

Song song với hội thảo hôm nay, dự án "Cùng hộ kinh doanh lên doanh nghiệp số" cũng tổ chức chuỗi hoạt động với nỗ lực đồng hành hộ kinh doanh trong kỷ nguyên minh bạch, tận dụng công nghệ. Cụ thể qua các tọa đàm, chuyên trang truyền thông, trò chơi, tư vấn, tập huấn kĩ năng…

Tất cả những hành động trên nhằm hướng đến ba mục tiêu trọng tâm. Đầu tiên là truyền thông và nâng cao nhận thức, giúp hộ kinh doanh hiểu rằng chuyển đổi số là con đường phát triển bền vững. 

Thứ hai, trang bị kiến thức và kĩ năng cho doanh nghiệp cho tiểu thương, người có tầm ảnh hưởng (KOLs) trong quá trình chuyển đổi lên kinh doanh trực tuyến, hay vận hành gian hàng điện tử, quản lý dữ liệu, dòng tiền minh bạch hiệu quả. 

Thứ ba, cùng xây dựng lực lượng hộ kinh doanh chuyên nghiệp, đứng cùng các doanh nhân, tiếp tục đóng góp tích cực cho sự phát triển chung của đất nước.

Theo nhà báo Lê Thế Chữ, dự án "Cùng hộ kinh doanh lên doanh nghiệp số" góp phần thúc đẩy truyền thống chuyển đổi số trong kinh doanh, trở thành điểm nhấn quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế tư nhân, chuyển đổi số quốc gia, theo tinh thần minh bạch, bền vững theo nghị quyết 57 (về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia), nghị quyết 68 (về phát triển kinh tế tư nhân).

Trên hết, kỳ vọng dự án sẽ đóng góp lớn cho quá trình chuyển đổi hộ kinh doanh cá thể sang mô hình doanh nghiệp, từ truyền thống sang mô hình kinh doanh hiện đại, phát triển mạnh mẽ, trên tinh thần hợp tác, kiến tạo giá trị, lan tỏa tinh thần đổi mới, sáng tạo, minh bạch.

Hộ kinh doanh lợi nhuận cao vẫn lo lắng

Theo chuyên gia Quách Chánh Đại Thanh Tâm - CEO Công ty Tapro, đến ngày 17-9-2025, việc chuyển đổi lên doanh nghiệp giúp hộ kinh doanh nâng uy tín, dễ tiếp cận vốn, tuân thủ pháp luật và minh bạch tài chính, đồng thời được hưởng các chính sách hỗ trợ của Nhà nước.

Tuy vậy, quá trình chuyển đổi vẫn gặp năm nhóm rào cản: Tâm lý và thói quen sợ thuế, ngại thay đổi, quản lý kiểu gia đình"; chi phí và thủ tục phức tạp, tốn ké; chưa hiểu rõ quy định kế toán - thuế; quản trị và nhân sự ( thiếu kỹ năng quản lý bài bản); vốn và thị trường ( khó minh bạch tài chính để vay vốn, áp lực cạnh tranh lớn); chính sách và hỗ trợ ( chưa thực sự hiệu quả, thiếu tư vấn đồng hành).

Ông Tâm nhấn mạnh "khó khăn là thực tế nhưng có thể vượt qua" và chia sẻ "khẩu quyết quản trị" "Hóa đơn: Tam hợp bao gồm hợp pháp, hợp lý, hợp lệ và Quản trị: Tam quy gồm quy chuẩn, quy chế, quy trình. Theo ông, đây là nền tảng giúp hộ kinh doanh phát triển chính quy và bền vững hơn trong bối cảnh hội nhập.

"Khi đi tư vấn, tôi gặp nhiều hộ dù lợi nhuận cao nhưng luôn lo lắng vì chưa minh bạch, sổ sách không chuẩn thậm chí tới "mất ngủ", việc chuyển gổi giúp họ thấy yên tâm hơn vì mọi thứ rõ ràng và chuyên nghiệp," ông chia sẻ. 

Tuy nhiên, quá trình này không đơn giản khi các hộ kinh doanh phải đối mặt với năm nhóm rào cản lớn.

Thứ nhất là tâm lý và thói quen - nhiều người ngại thay đổi, sợ thuế, sợ kiểm tra, vẫn quen quản lý kiểu gia đình.

Thứ hai là chi phí và thủ tục, việc chuyển đổi đòi hỏi nhiều giấy tờ, tốn chi phí thành lập, thuê kế toán và tuân thủ pháp luật.

Thứ ba là vấn đề quản trị và nhân sự khi phần lớn chủ hộ chưa quen với mô hình quản trị chuyên nghiệp, thiếu kỹ năng điều hành và lập kế hoạch.

Thứ tư là vốn và thị trường, khi nhiều hộ chưa đủ minh bạch tài chính để vay vốn, trong khi áp lực cạnh tranh ngày càng lớn.

Cuối cùng là chính sách và hỗ trợ, các chương trình hỗ trợ hiện nay vẫn còn hạn chế, thiếu tư vấn đồng hành trong quá trình chuyển đổi.

Theo ông Tâm, để quá trình này diễn ra thuận lợi, cần có sự phối hợp giữa Nhà nước - Doanh nghiệp - Hộ kinh doanh.

Khó nhưng chuyển đổi xong sẽ thấy lợi rất nhiều 

Từ góc nhìn chính quyền địa phương, ông Nguyễn Xuân Thành - Ủy viên Ban Thường vụ Đảng ủy, phó chủ tịch UBND phường An Đông (TP.HCM) - cho biết phường An Đông hiện có 81.229 người, với 3.957 doanh nghiệp, 3 chợ - trung tâm thương mại, 49 chi nhánh và phòng giao dịch của các ngân hàng thương mại cổ phần. 

Cùng các tuyến phố chuyên doanh nổi tiếng như Phố Thời trang, Phố Vàng bạc, đá trang sức…

Toàn phường có 3.902 hộ kinh doanh, đóng góp khoảng 26% tổng thu thuế của phường trong năm vừa qua, tạo việc làm cho hàng nghìn lao động địa phương.

Theo ông Nguyễn Xuân Thành, việc bỏ thuế khoán mang ý nghĩa lớn trong việc tạo ra sự minh bạch và công bằng trong chính sách thuế, hướng tới quản lý thuế hiện đại dựa trên dữ liệu số. Cách làm này khuyến khích hộ kinh doanh chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp, thuận lợi hơn trong tiếp cận tín dụng và thúc đẩy chuyển đổi số (thông qua kê khai, bán hàng trực tuyến…).

Ông Nguyễn Xuân Thành cho biết "bắt đầu thực hiện sẽ rất khó", nhưng có hộ kinh doanh nhìn nhận nếu làm được rồi thì thấy thuận lợi, giúp hướng đến phát triển bền vững.

Dù vậy, trong quá trình trao đổi, nhiều thương nhân cũng bày tỏ các lo ngại. Nổi bật về thủ tục, ghi chép, kế toán, hóa đơn điện tử, chữ ký số, việc nộp thuế và lưu trữ hồ sơ.

Nhiều người cũng băn khoăn không biết đến ngày 31-12-2025 sẽ kê khai hàng tồn kho ra sao, hay lo lắng về chi phí chuyển đổi và vận hành sau này. Ngoài ra, việc chuyển đổi số cũng gặp trở ngại do đặc thù của các hộ kinh doanh có chủ hộ lớn tuổi, có nơi "cha truyền con nối", nhưng cũng có nơi thế hệ sau không tiếp tục kế nghiệp (hộ dược liệu, ăn uống…).

Song song đó là áp lực về lộ trình thực hiện và nguy cơ bị xử phạt thuế (do chậm nộp tờ khai, sai sót, không lưu trữ đủ hóa đơn…).

Thời gian qua UBND phường An Đông đã tăng cường tuyên truyền trực tiếp lẫn qua kênh trực tuyến, nhưng nhìn chung tâm lý lo ngại của người dân vẫn còn nhiều, cần được hỗ trợ thêm.

Ông Nguyễn Xuân Thành thay mặt các các thương nhân, hộ kinh doanh trên phường An Đông để chuyển đến 5 đề xuất hỗ trợ khi bỏ thuế khoán, chuyển sang thuế kê khai.

Đầu tiên là đẩy mạnh tuyên truyền. Có người đến hướng dẫn trực tiếp, phát tờ rơi gồm các nhóm thông tin quan trọng (thời điểm chuyển đổ, ưu điểm có so sánh, nội dung hỗ trợ từ chính quyền và ngành thuế, công việc cần làm trước và sau 1-1-2026, kênh trực tuyến để tư vấn và phản hồi).

Thứ hai, đề nghị doanh nghiệp phần mềm miễn phí ít nhất 1 năm sử dụng đầu tiên và tập huấn sử dụng. Thứ ba, xây dựng đường dây nóng hỗ trợ nghiệp vụ, kỹ thuật. Thứ tư, giới thiệu các đơn vị kế toán uy tín, giá rẻ. Thứ năm, kiến nghị không xử phạt sai phạm lần đầu, nhằm tạo sự đồng thuận và khuyến khích hộ kinh doanh thực hiện chủ trương

Hàng trăm hộ kinh doanh buộc phải chuyển đổi 

Theo thống kê của Cục Thuế, có khoảng 5 triệu hộ kinh doanh buộc phải chuyển sang tự khai, tự tính và tự nộp thuế theo doanh thu thay vì nộp một mức thuế khoán như bao năm nay. Sự thay đổi rất lớn này kéo theo khối lượng công việc khổng lồ cần chuẩn bị từ nay đến ngày 31-12-2025, nhất là ở những địa phương có số lượng hộ kinh doanh đông đảo.

Riêng tại TP.HCM, thống kê của Thuế TP.HCM cho biết tính đến ngày 17-9-2025 tổng số hộ kinh doanh do Thuế TP.HCM đang quản lý là 361.879 hộ. Trong đó địa bàn TP.HCM cũ là 243.356 hộ, địa bàn Bình Dương trước đây 87.364 hộ và địa bàn Bà Rịa - Vũng Tàu cũ là 31.159 hộ.

Trong số này có 19.060 hộ kinh doanh đã nộp thuế theo phương pháp kê khai, còn 257.389 hộ thuộc diện khoán thuế, chiếm tỉ lệ 71,13% so với tổng số hộ kinh doanh và chiếm 93,1% so với tổng số hộ phải nộp thuế.