'Bình dân học vụ - thắp sáng tương lai': Kể chuyện một thời bình dân học vụ sôi nổi

Những ngày đầu của nước Việt Nam độc lập 80 năm trước, giữa bộn bề khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chính phủ đã nhìn ra đường dài cho dân tộc cần làm ngay: diệt giặc dốt.

Bình dân học vụ ra đời, lập chiến tích lớn lao, có công của nhiều con người. Đó là Bộ trưởng Bộ Quốc gia giáo dục Vũ Đình Hòe, giám đốc Nha Bình dân học vụ đầu tiên Nguyễn Công Mỹ và người kế nhiệm sau khi ông Mỹ hy sinh năm 1949 là ông Vương Kiêm Toàn…

Một thời bình dân học vụ đầy sôi nổi, nhiều câu chuyện lịch sử thú vị được kể trong trưng bày chuyên đề "Bình dân học vụ - thắp sáng tương lai" tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam nhân kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9.

Ghi công ông Vũ Đình Hòe, ông Nguyễn Văn Tố

Giới thiệu về trưng bày, Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam gọi cuộc chiến "diệt giặc dốt" của Chính phủ nhân dân lâm thời nước Dân chủ cộng hòa Việt Nam (theo sắc lệnh) lúc bấy giờ chính là một cuộc chiến "diệt trừ kẻ thù vô minh".

Ngay trong những ngày đầu giành được độc lập, với hơn 90% dân số mù chữ, nhiệm vụ cấp bách của cách mạng không chỉ là giữ nước mà còn là khai sáng dân trí.

Bài nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh "Những nhiệm vụ cấp bách của Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa" ngày 3-9-1945 khẳng định: "Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu. Vì vậy tôi đề nghị mở một chiến dịch chống nạn mù chữ".

Phong trào bình dân học vụ ra đời sau đó như một cuộc chiến đấu đặc biệt, không tiếng súng nhưng đầy ý nghĩa.

Tại trưng bày, người xem được thấy sắc lệnh số 17-SL ngày 8-9-1945 của chủ tịch Chính phủ lâm thời Dân chủ cộng hòa Việt Nam về việc đặt ra bình dân học vụ trong toàn cõi Việt Nam và cử ông Nguyễn Công Mỹ làm giám đốc Nha Bình dân học vụ.

Đáng chú ý, sắc lệnh ghi rõ việc chủ tịch Chính phủ lâm thời ban hành sắc lệnh này "theo lời đề nghị của bộ trưởng Bộ Quốc gia giáo dục". Bên dưới sắc lệnh, cạnh chữ ký của Đại tướng Võ Nguyên Giáp thay mặt chủ tịch Chính phủ là bút tích và chữ ký của Bộ trưởng Bộ Quốc gia giáo dục Vũ Đình Hòe.

Và thêm những người khác, được giới thiệu trong trưng bày như ông Nguyễn Văn Tố - hội trưởng Hội Truyền bá quốc ngữ, ông Nguyễn Công Mỹ, ông Vương Kiêm Toàn, người kế nhiệm ông Mỹ năm 1949.

Chuyện những người khác

Thời điểm đó ông Nguyễn Văn Tố được vinh danh vì công lao diệt giặc dốt. Năm 1949, Ty Bình dân học vụ tỉnh Phú Thọ cho vẽ chân dung ông để khắc gỗ, in phát hành nhân lễ chiến thắng giặc dốt ngày 21-9-1949.

Còn ông Nguyễn Công Mỹ, Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam nhận định dưới sự dẫn dắt của ông, phong trào lan rộng khắp cả nước, góp phần xóa mù chữ cho hàng triệu người. Chỉ sau một năm triển khai (1945-1946), chiến dịch diệt giặc dốt đã thu hút hơn 2,5 triệu học viên với gần 100.000 giáo viên tham gia. 

Trên đường công tác năm 1949, máy bay Pháp bắn phá, ông Mỹ hy sinh. Sự nghiệp và tinh thần của ông trở thành biểu tượng cho ý chí diệt giặc dốt trong thời kỳ đầu dựng nước.

Nối bước ông Mỹ, ông Vương Kiêm Toàn đã kế tục xứng đáng. Theo sắc lệnh số 10/SL ngày 8-3-1949 do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký, giới thiệu tại trưng bày, ông Toàn chính thức được bổ nhiệm là giám đốc Nha Bình dân học vụ thay ông Mỹ. 

Trước đó, ông Toàn từng giữ chức trưởng phòng giáo khoa, tham gia biên soạn và tổ chức in ấn nhiều sách phục vụ phong trào: Vần quốc ngữ, Phương pháp dạy vần quốc ngữ, sách Tập đọc lớp sơ cấp bình dân.

Trong thời gian ông Toàn lãnh đạo Nha Bình dân học vụ, ngày 24-1-1951 Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư khen, thông báo về việc Chính phủ trao tặng Huân chương Kháng chiến cho Nha Bình dân học vụ mà Bác Hồ viết "đó là một khen thưởng rất xứng đáng". 

Năm 1983, để ghi nhận những đóng góp bền bỉ cho sự nghiệp giáo dục và diệt giặc dốt, UNESCO đã trao bằng khen danh dự cho ông Toàn.