Biết tiết kiệm từ nhỏ, cô bé 8 tuổi mua được 6 chỉ vàng

Chị Lê Kim Ngân, mẹ của bé Đào Ngọc Minh Nguyên (đến từ Biên Hòa, Đồng Nai), cho biết con gái chị bắt đầu làm quen với khái niệm về giá trị đồng tiền từ khi mới 2-3 tuổi. Ở giai đoạn này, bé chưa quản lý tiền độc lập mà chỉ học cách phân biệt “muốn” và “cần” qua những ví dụ đời thường.

Một lần năm Nguyên 4 tuổi, khi chị Ngân hỏi chọn giữa hai món đồ chơi, bé bất ngờ đáp: “Nếu con không lấy cái này, mẹ có mua cái kia cho con không?”. Đây là lần đầu bé thể hiện tư duy so sánh giá trị, khiến người mẹ nhận ra con đã biết cân nhắc ưu tiên.

Bé Minh Nguyên quản lý các khoản tiền mình có được, sau đó trích ra mua vàng.

Khi Nguyên lên lớp 5, iPad hỏng nên chị Ngân định mua mới, nhưng bé từ chối: “Con dùng máy tính chung cũng được, mẹ đừng tốn tiền”. Ngay hôm sau, bé tập vẽ trên máy tính khiến mẹ bất ngờ.

Hiện tại, Nguyên áp dụng phiên bản rút gọn của mô hình 6 lọ tài chính gồm: Chi tiêu - Tiết kiệm - Chia sẻ. Đây là phiên bản chị Ngân tùy chỉnh cho phù hợp lứa tuổi của con, chưa áp dụng đầy đủ như người lớn.

Bất kỳ khoản tiền nào từ “tiền thưởng trợ giảng” (500.000 đồng/tháng nhờ hỗ trợ công việc tại lớp nghệ thuật và ngoại ngữ) hay tiền lì xì, quà sinh nhật, thưởng học tập… đều được Nguyên chia ngay vào các lọ. Cô bé duy trì thói quen bỏ ống heo và tổng kết tài sản mỗi năm.

Trung bình mỗi năm, Minh Nguyên tiết kiệm được khoảng 12-14 triệu đồng, một phần được đổi sang vàng để bảo toàn giá trị trước lạm phát. Bé thích mua vàng hơn là USD hay gửi tiết kiệm.

Trong khi nhiều người lớn vẫn đang loay hoay học cách tiết kiệm và đầu tư, Gen Alpha (thế hệ sinh ra từ năm 2010 đến 2024) đã biết vạch sẵn kế hoạch tài chính cá nhân cho tương lai. Một báo cáo được công bố năm 2024 của Acorns - nền tảng đầu tư và theo dõi “sức khỏe” tài chính tại Mỹ - dựa trên kết quả khảo sát 2.000 trẻ em trong độ tuổi 6-14 cho thấy rõ điều này.

Cụ thể, 69% trẻ được hỏi đã bắt đầu hoặc có kế hoạch bắt đầu một công việc phụ để kiếm tiền trong thời gian rảnh, ngoài giờ học. Lý do chủ yếu là để có thêm tiền tiêu (58%), tiết kiệm cho tương lai (31%) hoặc học kỹ năng làm việc sau này (27%). Nhiều em còn cho biết bản thân đang có những mục tiêu tài chính rất cụ thể: 24% tiết kiệm tiền để mua xe, 19% tích cóp để sau này đi học đại học, 11% để dành mua nhà và 20% xây dựng quỹ khẩn cấp.

Dạy con quản lý tài chính

Gần đây, khi nghe mẹ than thiếu tiền, bé Minh Nguyên (Đồng Nai) sẵn sàng tặng 2 chỉ vàng từ số vàng 6 chỉ mình dành dụm được. Cô bé tính toán nếu tiết kiệm đều đặn 500.000 đồng/tháng và cộng thêm tiền lì xì Tết, chỉ khoảng 2 năm nữa, mình sẽ tích đủ 1 cây vàng.

Trong quá trình này, chị Kim Ngân vẫn đồng hành và hướng dẫn con gái điều chỉnh kế hoạch, để con vừa học cách tự lập, vừa biết quản lý rủi ro. "Điều tôi mong muốn nhất không phải là con sở hữu bao nhiêu tiền, mà là bé hiểu cách quản lý đồng tiền, biết quý giá trị lao động và dùng tiền để phục vụ mục tiêu", người mẹ bày tỏ.

Chị Hoàng Bích Thủy (phường Cầu Giấy, Hà Nội) dạy con gái Bảo Hân về tiền khi bé 8 tuổi, sau một lần thắc mắc về việc sử dụng tiền lì xì. Theo chị, tuổi con chưa làm ra tiền, tiền có được là từ lì xì ông bà, bố mẹ, họ hàng cho. Vì vậy, nguyên tắc bất di bất dịch là bé phải trích tiền nuôi lợn, sau đó số tiền còn lại mới làm việc khác.

Chị Bích Thủy dạy con gái Bảo Hân tiết kiệm từ số tiền lì xì mỗi năm.

Với những khoản nhỏ nhận được từ tiền thưởng ở trường, Hân được khuyến khích chia làm 2 phần: tiết kiệm và chi tiêu. Không theo công thức 5-6 hũ như nhiều người, chị Thủy chọn cách hướng dẫn con gái tập trung vào từng mục tiêu một, tiết kiệm theo kiểu “chiều dọc”.

"Nếu cần học một khóa 3 triệu đồng, tôi khuyên con nên tiết kiệm tới khi có đủ để đóng. Trong tay có 3 triệu nhưng cần mua máy tính 10 triệu, bé cần tiết kiệm tới khi có đủ. Tôi thấy cách tích theo chiều dọc nhanh đạt được mục tiêu hơn", chị Thủy lý giải.

Hiện tại, mỗi tháng chị Thủy cho Hân 500.000 đồng tiêu vặt. Cô bé sẽ lên kế hoạch cho từng khoản gì cần trong tháng trước khi nhận tiền từ mẹ, từ đó bé có tư duy mỗi đồng tiền đều phải có mục đích.

Khi con trai bắt đầu thể hiện mong muốn được “ưu tiên” trong mọi thứ, chị Trần Thúy Hằng (38 tuổi, TP.HCM) nhận ra đã đến lúc bé cần hiểu về giá trị của đồng tiền. Từ năm 4-5 tuổi, bé nhà chị đã thường xuyên vòi vĩnh mẹ mua đồ ăn vặt, bánh kẹo, đồ chơi mỗi khi đi siêu thị. Nếu không được đáp ứng, bé tỏ ra bực bội.

Chị Thúy Hằng dạy con trai về tiền khi bé còn chưa vào lớp một.

Mỗi lần như vậy, chị Hằng nhẹ nhàng giải thích: "Bố mẹ đi làm vất vả, tiền không tự dưng mà có, và hôm nay chỉ đủ mua thức ăn cho cả nhà chứ không mua thêm kẹo được". Có hôm, chị còn mở ví ra cho con xem để minh họa rằng mình thực sự “hết tiền”.

Sau vài lần, con trai chị Hằng biết nếu không tự chọn đúng món phù hợp, bé sẽ phải ra về tay trắng. Có khi con chọn món hơn 10.000 đồng, người mẹ nhân cơ hội dạy con cách nhận biết các con số, so sánh giá và học đếm tiền.

Hiện tại, dù con trai mới 6 tuổi, chị Hằng thấy con đã dần có ý thức hơn trong chi tiêu, biết chọn món phù hợp túi tiền và cân nhắc trước khi đưa ra yêu cầu mua gì đó.

Chị Hằng cũng xác định rõ quan điểm: không dùng việc nhà làm “công cụ trao đổi tiền”. Rửa bát, lau nhà hay giặt đồ là trách nhiệm của mỗi cá nhân trong gia đình, không phải lao động để đổi lấy phần thưởng.

Trẻ 4-5 tuổi đã có thể hiểu về tiền

TS. Dương Ngân Hà, Giảng viên Khoa Tài chính của Học viện Ngân hàng kiêm cố vấn tài chính tại CTCP Tư vấn đầu tư & Quản lý tài sản FIDT, cho rằng trong xã hội hiện đại, trẻ em không còn là những người “không biết gì về tiền” như quan niệm trước đây.

Bà Hà chia sẻ từ việc học sinh tiểu học tự mua đồ dùng cá nhân đến việc học sinh THCS biết tiết kiệm và thậm chí "khởi nghiệp nhỏ" trong trường học, có thể thấy trẻ đã bắt đầu hình thành nhận thức tài chính từ rất sớm.

TS. Dương Ngân Hà cho rằng trẻ từ 4-5 tuổi đã có thể tiếp cận chuyện tiền bạc.

“Phụ huynh nên chủ động chia sẻ, hướng dẫn con hiểu tài chính như một kỹ năng sống, không phải là gánh nặng tâm lý”, bà nói.

Theo nghiên cứu từ Đại học Cambridge (Anh), OECD và UNICEF, trẻ em từ 4-5 tuổi đã có thể tiếp cận khái niệm tài chính thông qua trò chơi hoặc hoạt động trực quan. Từ 6 tuổi, trẻ bắt đầu hiểu về giá trị của tiền và khái niệm chi tiêu - tiết kiệm.

Từ 8-10 tuổi, trẻ có thể lập kế hoạch tài chính đơn giản và tính toán trước khi chi tiêu. Đến tuổi dậy thì, trẻ bắt đầu hiểu về rủi ro, lợi nhuận và thậm chí có thể quản lý nguồn thu nhập từ công việc làm thêm.

TS. Hà giải thích các khái niệm tài chính nên bắt đầu từ những ví dụ gần gũi. Chẳng hạn, bố mẹ có thể mượn khoản tiền trong heo đất của con và trả thêm một khoản tiền, từ đó dạy con câu chuyện về tiền có thể “đẻ” ra tiền nếu chúng ta sử dụng đúng cách. Hoặc để trẻ dùng tiền mua một món đồ và sau đó cha mẹ “mua lại” với giá cao hơn.

Bà Đỗ Thu Hồng, Cố vấn tài chính tại FIDT, cho rằng trẻ ngày nay tiếp xúc rất sớm với quảng cáo, trò chơi có mua hàng trong ứng dụng, ví điện tử, livestream bán hàng. Nếu cha mẹ không dạy con về tiền, thị trường sẽ “dạy” theo cách của riêng nó.

Bà Đỗ Thu Hồng khuyên các bậc cha mẹ dạy con về tiền từ sớm.

Bà Hồng cho rằng thời điểm phù hợp để bắt đầu dạy trẻ về tiền là khi trẻ bắt đầu biết đòi mua đồ chơi, hoặc khi vào lớp 1. Đây là lúc trẻ có thể nhận tiền tiêu vặt, tự mua đồ ăn, hiểu các quy tắc đơn giản và đủ khả năng nhận thức để hình thành thói quen tài chính ban đầu, trước khi bị ảnh hưởng bởi mạng xã hội hay thói quen chi tiêu bốc đồng.

"Cha mẹ không cần là chuyên gia tài chính mà chỉ cần đồng hành một cách có chủ đích", bà nhận định.

Theo bà Hồng, phụ huynh nên tạo ra một môi trường nhỏ, an toàn để trẻ tự thực hành, mắc sai và học hỏi. Từ đó, trẻ sẽ dần hiểu giá trị của lao động, học cách trì hoãn thỏa mãn, biết ưu tiên và biết chia sẻ, những nền tảng của một người trưởng thành khỏe mạnh về tài chính.