Biến đổi khí hậu làm dịch bệnh bùng phát nhanh hơn

"Gần 60% bệnh truyền nhiễm bị tác động trực tiếp bởi khí hậu, đặt ra thách thức lớn cho y tế công cộng, GS.TS Christoph Luebbert, Trưởng Khoa Bệnh Truyền nhiễm và Nhiệt đới Bệnh viện St. Georg, giảng viên ĐH Leipzig, nói tại Hội nghị Khoa học Việt Đức do Bệnh viện Quân y 175 ngày 3/10 với gần 400 đại biểu, chuyên gia y tế hai nước tham dự.

Theo một nghiên cứu phân tích 375 bệnh truyền nhiễm, có tới 218 bệnh (chiếm 58%) trở nên trầm trọng hơn do các hiểm họa khí hậu. Nhiệt độ toàn cầu đã tăng hơn 1,5 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp, kéo theo thời tiết cực đoan, băng tan và nước biển dâng. Hệ quả không chỉ là thiên tai mà còn tạo điều kiện cho virus, vi khuẩn, nấm và ký sinh trùng phát triển, lây lan nhanh hơn.

Đô thị hóa kết hợp với khí hậu nóng ẩm là môi trường lý tưởng cho muỗi sinh sôi, vốn là vật chủ trung gian của nhiều bệnh nguy hiểm. Mỗi năm, các bệnh do muỗi truyền gây ra hơn 700.000 ca tử vong trên toàn thế giới. Sốt rét, từng được kiểm soát, đã tái xuất hiện ở nhiều nơi, kể cả các vùng núi cao châu Phi. Cùng lúc, sốt xuất huyết, Chikungunya và Zika cũng lan từ vùng nhiệt đới sang châu Âu và Mỹ Latinh. Giao thông hàng không quốc tế càng làm tăng tốc độ phát tán mầm bệnh.

Nhiệt độ tăng cao cũng làm gia tăng các bệnh đường ruột như tiêu chảy. Nhiều loại vi khuẩn trong nước biển và nấm gây bệnh phát triển mạnh ở Mỹ, châu Âu, lan sang các khu vực trước đây hiếm ghi nhận ca bệnh. Tương tự, bọ ve hoạt động mạnh hơn khiến bệnh viêm não do ve ở Đức tăng gần gấp ba trong 20 năm qua.

Giáo sư Luebbert cảnh báo nguy cơ đại dịch tiếp theo rất có thể đến từ các bệnh lây truyền từ động vật sang người (zoonotic), trong khi khoảng thời gian giữa các đợt dịch lớn ngày càng rút ngắn. Ông nhấn mạnh việc phá rừng và khai thác tài nguyên quá mức đang làm suy yếu "lá chắn tự nhiên" của hành tinh, đòi hỏi phải cấp thiết bảo vệ đa dạng sinh học.

Để đối phó, nhiều giải pháp đang được thử nghiệm, như thả muỗi mang vi khuẩn vô hại để kiểm soát sốt xuất huyết, đã chứng minh hiệu quả tại Singapore. Ngành y tế được kêu gọi vừa giảm tác động khí hậu, vừa tăng năng lực giám sát, nghiên cứu và phát triển vaccine. Song, tỷ lệ tiêm chủng trên thế giới đang có xu hướng giảm sau Covid-19, khiến công cụ bảo vệ hiệu quả nhất này đứng trước nguy cơ bị lơ là.

"Về lâu dài các quốc gia cần tăng cường hợp tác khí hậu - y tế, thúc đẩy năng lượng sạch và thay đổi thói quen tiêu dùng để giảm thiểu rủi ro dịch bệnh trong kỷ nguyên biến đổi khí hậu", chuyên gia nói.

Lê Phương