“Báu vật” hiếm có ở độ cao 1.200m: Chỉ duy nhất Việt Nam sở hữu, nằm trong Sách Đỏ

Đây là một trong những loài thực vật hạt trần đặc hữu, có giá trị đặc biệt về mặt khoa học và bảo tồn tại Việt Nam.

Đó là cây dẻ tùng sọc nâu.

Dẻ tùng sọc nâu có tên khoa học Amentotaxus hatuyenensis thuộc họ Sam hạt đỏ (Taxaceae). Đây là loài đặc hữu chỉ tìm thấy ở Việt Nam.

Vào ngày 9/3/1999 tại đỉnh núi đá vôi thôn Hapuda, xã Thài Phìn Tủng (huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang cũ) nay thuộc Tuyên Quang, ở độ cao khoảng 1.200 m các nhà khoa học đã phát hiện ra sự hiện diện của dẻ tùng sọc nâu.

Tại khu vực này, các nhà thực vật học ghi nhận cây cao khoảng 5 m, đường kính thân khoảng 15 cm, chỉ có ba cá thể mọc rải rác, cách xa nhau. Điều này phản ánh mức độ cực kỳ hiếm của loài.

Dẻ tùng sọc nâu có lá thẳng, dài khoảng 6 cm, rộng 0,9 cm. Điểm đặc trưng giúp nhận diện loài này là dải túi khí màu nâu hoặc nâu hung, rộng gấp 2–3 lần dải màu lục ở mép lá. Đặc điểm giúp phân biệt rõ với ba loài Dẻ tùng khác đã được ghi nhận tại Việt Nam.

Loài cây này vốn chỉ được biết đến ở khu vực Lũng Cú, Phó Bảng, Hà Giang (cũ). Việc phát hiện thêm quần thể Dẻ tùng sọc nâu tại Thài Phìn Tủng đánh dấu địa điểm phân bố thứ hai của loài trong cả nước, đồng thời khẳng định giá trị đa dạng sinh học độc đáo của hệ sinh thái rừng đá vôi vùng cực Bắc.

Theo Sách Đỏ Việt Nam, Dẻ tùng sọc nâu được xếp vào cấp R – hiếm, có nguy cơ bị đe dọa và cần được bảo vệ nghiêm ngặt. Người dân địa phương cho biết, trước năm 1979, loài cây này từng phân bố tương đối nhiều trên các đỉnh núi đá vôi của Thài Phìn Tủng. Tuy nhiên, sự khai thác quá mức sau thời gian đó đã khiến số lượng cá thể suy giảm nghiêm trọng, hiện chỉ còn lại rất ít trong tự nhiên.

Với phạm vi phân bố hẹp, dẻ tùng sọc nâu không chỉ mang giá trị học thuật mà còn có ý nghĩa đặc biệt trong bảo tồn nguồn gen cây hạt trần cổ, góp phần làm sáng tỏ quá trình tiến hóa của thực vật trên rừng đá vôi.

Nỗ lực nhân giống và phục hồi đa dạng sinh học

Trước nguy cơ tuyệt chủng ngoài tự nhiên, các nhà khoa học Việt Nam đã tiến hành nhân giống bằng phương pháp giâm hom từ năm 2006.

Kết quả bước đầu rất khả quan: sau 6 tháng, trên 90% số hom đã ra rễ với chiều dài từ 2–3 cm. Đến cuối tháng 9 cùng năm, một phần cành hom sinh trưởng tốt đã được đưa ra trồng thử nghiệm dưới tán rừng, số còn lại được bố trí trồng vào vụ xuân năm sau.

Thành công này mở ra hướng đi mới trong công tác phục hồi và bảo tồn loài cây quý hiếm, đồng thời góp phần bảo vệ hệ sinh thái rừng đá vôi Hà Giang.

Không chỉ là biểu tượng của sự đa dạng sinh học vùng cao nguyên đá Đồng Văn, dẻ tùng sọc nâu còn có tiềm năng phục vụ nghiên cứu về di truyền, thích nghi sinh thái và tiến hóa của nhóm thực vật hạt trần cổ đại. Việc bảo tồn loài này giúp Việt Nam duy trì nguồn gen quý, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ rừng đặc dụng và tài nguyên sinh học rừng đá vôi.