Áp giá điện 2 thành phần từ 2026, 7.000 khách hàng chịu tác động

Chuyên gia nhận định việc áp dụng giá điện 2 thành phần từ năm 2026 là bước ngoặt quan trọng để làm phẳng phụ tải, khơi thông vốn đầu tư nguồn - lưới và nâng sức cạnh tranh.

Đối tượng áp dụng giá điện 2 thành phần là các khách hàng sản xuất lớn tiêu thụ từ 200.000 kWh/tháng, đấu nối từ 22 kV trở lên. Ảnh: Việt Linh.

Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên đã chỉ đạo áp dụng cơ chế giá điện 2 thành phần cho nhóm khách hàng có sản lượng tiêu thụ điện lớn từ ngày 1/1/2026. Trong giai đoạn chuyển tiếp từ nay đến hết năm 2025, ngành điện sẽ phát hành song song 2 hóa đơn: một theo cơ chế giá điện hiện hành để thanh toán thực tế và một theo cơ chế 2 thành phần để khách hàng tham khảo, từ đó chủ động điều chỉnh hành vi sử dụng điện.

Theo PGS.TS Ngô Trí Long, đây là lộ trình hợp lý, bám sát định hướng cải cách giá điện “phản ánh đúng chi phí, giảm bù chéo, tiến tới biểu giá nhiều thành phần” đã được nêu trong chủ trương, luật và chương trình hành động gần đây.

“Việc áp dụng giá điện 2 thành phần là bước đi đúng, nhưng cần được triển khai đúng - đủ - minh bạch để vừa giảm áp lực đỉnh phụ tải, vừa thu hút đầu tư mới và duy trì năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp”, vị chuyên gia nhấn mạnh.

Giá điện 2 thành phần, vì sao cần làm ngay

Theo PGS.TS Ngô Trí Long, năm 2025, nhu cầu điện được dự báo tăng tới 12,2%, phụ tải đỉnh toàn quốc ước đạt 54.510 MW, còn sản lượng ngày kỷ lục mùa hè có thể xấp xỉ 1.066,6 triệu kWh/ngày. Khi cầu tăng nhanh và đỉnh phụ tải ngày càng “nhọn”, cơ chế một thành phần hiện nay khó khuyến khích doanh nghiệp cắt giảm hoặc di dời phụ tải ra khỏi giờ cao điểm.

Ông phân tích thêm khối công nghiệp - xây dựng hiện chiếm khoảng 51,3% tổng phụ tải điện và là nhóm có khả năng điều chỉnh phụ tải cũng như tối ưu công suất đặt. Do đó, việc áp dụng cơ chế giá 2 thành phần sẽ phát huy tác động điều tiết mạnh nhất với nhóm khách hàng này.

Về tài chính, đến cuối năm 2024, EVN vẫn còn lỗ lũy kế khoảng 44.800 tỷ đồng. Việc cải cách giá theo nguyên tắc đúng - đủ - minh bạch là điều kiện then chốt để khơi thông dòng vốn đầu tư nguồn - lưới và tránh lặp lại tình trạng thiếu hụt tài chính tích tụ như thời gian qua. Bên cạnh đó, định hướng chính sách cũng yêu cầu giảm dần bù chéo, cải tiến biểu giá bán lẻ theo nhiều thành phần, đồng thời cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) cho khách hàng sử dụng điện lớn đã có nghị định hướng dẫn, tạo “hộp công cụ” giúp doanh nghiệp chủ động về nguồn và giá điện. Khách hàng sinh hoạt chưa thuộc diện áp dụng giá điện 2 thành phần ngay do yêu cầu nâng cấp hạ tầng đo đếm. Ảnh: EVN. Giải thích về cơ chế giá điện 2 thành phần, PGS.TS Ngô Trí Long cho biết về bản chất, khách hàng sẽ phải trả 2 khoản: giá công suất (kVA/kW) dựa trên mức công suất cực đại đăng ký hoặc thực dùng và giá điện năng (kWh) cho lượng điện thực tế tiêu thụ. Mô hình này vốn phổ biến ở nhiều quốc gia với nhóm khách hàng lớn và thường được triển khai kèm cơ chế điều chỉnh phụ tải nhằm “làm phẳng” đồ thị phụ tải. Nhờ đó, hệ thống giảm được chi phí đầu tư nguồn - lưới chỉ để phục vụ vài giờ cao điểm, đồng thời tăng độ tin cậy cung ứng điện, hỗ trợ tích hợp nguồn năng lượng tái tạo và giảm nguy cơ thiếu điện cục bộ. Với doanh nghiệp có hệ số phụ tải cao, đồ thị phụ tải phẳng, chi phí bình quân có khả năng giảm hoặc ổn định nhờ tận dụng công suất hiệu quả. Ngược lại, với những doanh nghiệp có phụ tải “nhọn” - đỉnh công suất cao nhưng thời gian sử dụng thấp - chi phí điện có thể tăng do phải trả cho phần công suất đỉnh. Tuy nhiên, ông Long nhấn mạnh đây là “tín hiệu giá” cần thiết để doanh nghiệp đầu tư cải tiến công nghệ, sắp xếp lại kho bãi hoặc điều chỉnh ca kíp sản xuất. Theo đề xuất của EVN, đối tượng áp dụng trước mắt là các khách hàng sản xuất lớn tiêu thụ từ 200.000 kWh/tháng, đấu nối từ 22 kV trở lên, ước tính khoảng 7.000 doanh nghiệp trong nhóm áp dụng. Khách hàng sinh hoạt chưa thuộc diện áp dụng ngay do yêu cầu nâng cấp hạ tầng đo đếm. Điều kiện để triển khai “êm” Theo chuyên gia, tỷ lệ công tơ điện tử và đo xa tại các tổng công ty điện lực lớn đã đạt mức rất cao, nhiều nơi tiệm cận 95-100%. Đây là nền tảng quan trọng để chấm công suất theo thời gian thực và phát hành song song 2 loại hóa đơn trong năm 2025. Bên cạnh hạ tầng, công thức tính và chuẩn mực minh bạch cũng cần được công bố sớm: cách xác định công suất tính tiền (đỉnh trùng/không trùng hệ thống, khung thời gian đo, cách xử lý vượt công suất hợp đồng, công suất phản kháng…), quy tắc điều chỉnh công suất đăng ký theo định kỳ cũng như cơ chế khiếu nại và đối soát dữ liệu đo đếm. Một yếu tố quan trọng khác là sự đồng bộ với thị trường điện. Cơ chế giá điện 2 thành phần phải “ăn khớp” với hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA) và các sản phẩm thị trường khác như hợp đồng kỳ hạn, phụ lục dịch vụ sử dụng lưới… để khách hàng lớn có thể lựa chọn chiến lược nguồn - giá phù hợp với đặc điểm phụ tải. PGS.TS. Ngô Trí Long cho biết năm nay là giai đoạn an toàn để doanh nghiệp học và điều chỉnh cơ chế mới trước khi chính thức áp dụng từ 2026. Ảnh: VGP/Nhật Bắc. Chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long nhấn mạnh năm 2025 là giai đoạn an toàn để doanh nghiệp học và điều chỉnh trước khi chính thức áp dụng. Trước hết, cần đọc kỹ hóa đơn tham chiếu, so sánh với hóa đơn hiện hành theo từng tháng, lập báo cáo chênh lệch và xác định khung giờ, dây chuyền, ca kíp tạo “đỉnh phụ tải”. Tiếp theo là tối ưu công suất ký và hệ số phụ tải: tái cấu trúc ca kíp, chuyển một số công đoạn sang giờ thấp điểm, áp dụng điều khiển phụ tải hoặc điều độ nội bộ để cắt đỉnh. Doanh nghiệp cũng nên cân nhắc đầu tư lưu trữ năng lượng (BESS) hoặc nồi hơi, nguồn nhiệt dự phòng cho những công đoạn cần công suất đột biến. Ngoài ra, doanh nghiệp có thể đa dạng hóa nguồn và khóa giá dài hạn thông qua hợp đồng DPPA với nguồn năng lượng tái tạo phù hợp hoặc đầu tư hệ thống điện mặt trời tự sản - tự tiêu để giảm công suất đỉnh nội bộ. Các cơ chế pháp lý hiện đã cho phép bán phần điện dư với tỷ lệ giới hạn. Cuối cùng, cần cập nhật quy trình quản trị năng lượng theo tiêu chuẩn ISO 50001, giao KPI giảm kVA đỉnh/kWh, rà soát điều khoản hợp đồng mua điện, phụ lục vượt công suất và quy định cung cấp dữ liệu đo đếm. Thị trường tiêu thụ điện chịu tác động ra sao Về tác động của cơ chế giá điện 2 thành phần, PGS.TS Ngô Trí Long khẳng định việc làm phẳng đỉnh phụ tải sẽ giảm nhu cầu đầu tư nguồn và lưới chỉ để phục vụ vài chục giờ cao điểm mỗi năm, từ đó hạn chế áp lực tăng giá điện bình quân trong trung và dài hạn. Điều này giúp EVN củng cố tài chính và tập trung nguồn lực cho các dự án nguồn - lưới trọng điểm. Một nguyên tắc quan trọng là đảm bảo công bằng và minh bạch: nhóm gây chi phí lớn cho hệ thống (phụ tải đỉnh cao, biến động mạnh) sẽ phải trả nhiều hơn, đúng theo nguyên tắc “người gây chi phí trả tiền”. “Song song, cần công khai cấu phần giá, lộ trình xử lý lỗ lũy kế và tác động lên CPI để duy trì niềm tin của thị trường”, chuyên gia chia sẻ. Với nhóm hộ gia đình sinh hoạt và doanh nghiệp nhỏ và vừa, vị chuyên gia đề xuất giai đoạn đầu nên giữ nguyên cơ chế hiện hành hoặc áp dụng hình thức lựa chọn tự nguyện, kèm tư vấn miễn phí về tối ưu phụ tải, nhằm tránh “sốc” chi phí ngoài ý muốn. Ông Long cho biết thành công của chính sách này phụ thuộc vào công thức tính minh bạch, hạ tầng đo đếm sẵn sàng, kịch bản truyền thông - tư vấn doanh nghiệp và sự đồng bộ với thị trường điện, DPPA. Nếu triển khai tốt, cơ chế này không chỉ giúp ổn định giá điện bình quân mà còn cải thiện năng lực cạnh tranh của công nghiệp và giảm rủi ro thiếu điện cục bộ - những yếu tố then chốt cho tăng trưởng kinh tế trong giai đoạn nhu cầu năng lượng tiếp tục tăng mạnh. Trong môi trường kinh tế hiện nay, đầu tư đã trở thành khái niệm không mấy xa lạ với hầu hết mọi người. Để độc giả có thể tiếp cận những xu hướng đầu tư mới nhất, Tri Thức - Znews xây dựng chủ đề Đầu tư qua sách - nơi ghi lại những cuốn sách, câu chuyện, xu hướng đầu tư đã và đang diễn ra. Trong đó, các lĩnh vực đầu tư phổ biến bao gồm bất động sản, chứng khoán, ngoại hối và tiền ảo... Ngoài các câu chuyện về đầu tư, Đầu tư qua sách còn bao gồm các kiến thức về quản lý gia sản, tài chính cá nhân.